Infolinia 24/7: 58 775 95 99 / 801 033 200
Choć często kojarzony jako „męski hormon płciowy”, testosteron występuje także u kobiet. U obu płci pełni ważne zadania w utrzymaniu zdrowia i równowagi hormonalnej. W niektórych przypadkach u pacjentów (zarówno u mężczyzn, jak i u kobiet) dochodzi do pewnych nieprawidłowości – pojawiają się objawy, które skłaniają lekarzy do tego, by zbadać poziom testosteronu – rola w organizmie tego hormonu jest ogromna, a związane z nim zaburzenia mogą znacząco wpływać na nasze zdrowie.
Testosteron to hormon steroidowy, który należy do grupy androgenów. Hormony steroidowe to związki chemiczne powstające z cholesterolu. Z kolei androgeny to grupa hormonów płciowych, które u mężczyzn są odpowiedzialne za rozwój cech płciowych (włosienie ciała, niski głos, większą masę mięśniową) i regulację metabolizmu. U kobiet są produkowane w mniejszych ilościach przez jajniki i nadnercza, a ich zadaniem jest m.in. regulacja libido, synteza estrogenów oraz wpływ na metabolizm i funkcjonowanie układu kostnego.
Miejsce i intensywność produkcji testosteronu zależą od płci oraz wieku.
U obu płci syntezę testosteronu reguluje oś podwzgórze-przysadka-gonady. Podwzgórze wydziela gonadoliberynę (GnRH), która pobudza przysadkę do produkcji hormonu luteinizującego (LH) i hormonu folikulotropowego (FSH). LH stymuluje jądra lub jajniki do syntezy testosteronu. Powstały hormon działa zwrotnie na podwzgórze i przysadkę.
Co to oznacza, że testosteron wykazuje działanie zwrotne? Jego wyższe stężenie wpływa na aktywność podwzgórza i przysadki. Hamuje wydzielanie hormonów GnRH, LH i FSH – tych, które warunkują jego własną produkcję. Dzięki temu organizm utrzymuje poziom testosteronu w równowadze.
W organizmie testosteron krąży w dwóch postaciach – wolnej (aktywnej biologicznie) oraz związanej z białkami transportującymi, głównie globuliną wiążącą hormony płciowe (SHBG) i albuminą.
Mimo że poziom testosteronu w organizmie kobiety jest kilkakrotnie niższy niż u mężczyzny, hormon ten pełni bardzo istotne funkcje u obu płci.
Testosteron oddziałuje na wiele układów organizmu, a jego wpływ wykracza daleko poza cechy płciowe. Odpowiada za kształtowanie sylwetki, zdrowie układu kostnego, metabolizm tłuszczów, ale także za funkcjonowanie mózgu i stabilność emocjonalną. W jaki sposób poziom tego ważnego hormonu wpływa na organizm?
Testosteron zaczyna pełnić swoje funkcje jeszcze w życiu płodowym. Odpowiada za różnicowanie płciowe – to dzięki niemu rozwijają się męskie narządy płciowe (lub nie). Proces ten inicjuje się około 7-8. tygodnia życia płodowego i zachodzi pod wpływem testosteronu produkowanego przez jądra płodu.
W okresie dojrzewania jego stężenie gwałtownie rośnie. U chłopców wywołuje rozwój cech płciowych – pogrubienie strun głosowych, wzrost owłosienia ciała, rozwój mięśni i zwiększenie objętości jąder.
U dziewcząt jego rola wygląda inaczej. W tym okresie organizm przekształca część testosteronu w estrogeny – hormony odpowiedzialne za kształtowanie sylwetki i rozwój piersi.
Regulacja stężenia testosteronu jest dynamiczna. Po zakończeniu dojrzewania jego ilość się stabilizuje, choć nadal podlega wahaniom dobowym – najwyższy poziom testosteronu we krwi obserwuje się rano, najniższy wieczorem.
Testosteron oddziałuje na tkankę mięśniową poprzez pobudzanie syntezy białek. Wspiera rozwój włókien mięśniowych typu II, które odpowiadają za siłę i szybkość skurczu. Ułatwia także regenerację uszkodzonych tkanek po wysiłku fizycznym.
Im wyższy poziom testosteronu, tym większy potencjał do rozwoju masy mięśniowej. To jeden z powodów, dla których mężczyźni naturalnie mają większą siłę niż kobiety.
Jednak testosteron nie działa samodzielnie. Jego skuteczność zależy od interakcji z insulinopodobnym czynnikiem wzrostu (IGF-1) oraz hormonu wzrostu (GH), które wspólnie pobudzają anabolizm białek mięśniowych. Dodatkowo wpływa na receptory androgenowe obecne w komórkach mięśni – zwiększa zdolność do gromadzenia składników odżywczych i wykorzystywania ich do odbudowy włókien.
Hormon ma również wpływ na siłę mięśni oddechowych. Badania pokazują, że jego zbyt niski poziom testosteronu może zmniejszać wydolność płucną i przekładać się na obniżenie wytrzymałości organizmu.
Wszystkie te cechy są bardzo istotne w świecie sportu. Jaka jest rola testosteronu w kontekście zdrowia sportowców? Ten temat w szczegółach został omówiony poniżej (część artykułu dotycząca suplementacji).
Testosteron wpływa na rozkład tkanki tłuszczowej i jej magazynowanie. Mężczyźni, którzy mają go więcej, naturalnie odkładają mniej tłuszczu niż kobiety. Hormon ten zwiększa tempo lipolizy – procesu, w którym organizm rozkłada tłuszcz i przekształca go w energię. Moduluje także wrażliwość tkanek na insulinę – wpływa na gospodarkę węglowodanową i metabolizm glukozy.
Nie mniej istotne jest jego działanie na tkankę kostną. Testosteron jest hormonem, który pobudza osteoblasty – komórki odpowiedzialne za mineralizację kości. Wpływa na zatrzymywanie wapnia w organizmie i zmniejsza ryzyko demineralizacji tkanki kostnej. Jest to szczególnie ważne u mężczyzn w wieku powyżej 40. roku życia i kobiet po menopauzie, gdy poziom androgenów naturalnie zaczyna spadać.
Mózg posiada receptory, które są wrażliwe na działanie testosteronu. Hormon wpływa na produkcję neurotransmiterów (dopaminy i serotoniny), które regulują nastrój, poziom energii i zdolność do koncentracji.
Jego niedobór może wiązać się z apatią, obniżeniem energii oraz większą podatnością na stres.
Hormon wpływa także na libido, a jego receptory znajdują się w obszarach mózgu odpowiedzialnych za pobudzenie seksualne. Odpowiedni poziom testosteronu u mężczyzn stymuluje produkcję tlenku azotu – związku, który rozszerza naczynia krwionośne i ułatwia dopływ krwi do narządów płciowych.
U kobiet testosteron wpływa na większą wrażliwość receptorów dopaminowych – także powoduje podwyższony poziom popędu seksualnego. Odpowiada również za utrzymanie elastyczności tkanek pochwy, która przekłada się na komfort podczas stosunku.
Androgeny produkowane w jajnikach, nadnerczach i tkankach obwodowych wpływają na regulację libido, metabolizm oraz funkcjonowanie układu szkieletowego. Właściwy poziom testosteronu zapewnia prawidłową pracę kobiecego organizmu, a jego niedobór lub nadmiar może prowadzić do poważnych zaburzeń zdrowotnych.
Testosteron jest prekursorem estrogenów – oznacza to, że organizm przekształca go w żeńskie hormony płciowe. Proces umożliwia utrzymanie prawidłowego cyklu miesiączkowego, zdrowia reprodukcyjnego oraz stabilności emocjonalnej.
Wpływa na metabolizm tłuszczów i bierze udział w procesach regeneracyjnych (wspiera gojenie tkanek i utrzymanie zdrowia skóry). Testosteron jest istotnym regulatorem gęstości kości. Wspiera aktywność osteoblastów – komórek odpowiedzialnych za tworzenie tkanki kostnej.
Nieprawidłowy poziom testosteronu u kobiet może wynikać z chorób endokrynologicznych, zaburzeń metabolicznych lub czynników genetycznych. Do najczęściej diagnozowanych problemów należą zespół policystycznych jajników (PCOS) oraz hirsutyzm.
Nieprawidłowy poziom testosteronu może być również konsekwencją nadczynności nadnerczy, guzów jajników lub stosowania niektórych leków.
Diagnostyka zaburzeń hormonalnych opiera się na badaniach laboratoryjnych, które pozwalają określić poziom testosteronu całkowitego, wolnego oraz SHBG (globuliny wiążącej hormony płciowe). W przypadku podejrzenia PCOS konieczne jest oznaczenie poziomu hormonów LH, FSH oraz insuliny na czczo.
Leczenie zależy od przyczyny zaburzeń. W PCOS często stosuje się doustne środki antykoncepcyjne, które regulują poziom hormonów. W przypadku hirsutyzmu zaleca się terapię antyandrogenową. W sytuacjach, gdy nadmiar testosteronu występuje w konsekwencji problemów metabolicznych, ważną częścią leczenia jest zmiana stylu życia.
U mężczyzn testosteron odgrywa rolę w rozwoju cech płciowych, metabolizmie, płodności oraz funkcjonowaniu układu nerwowego.
Poziom testosteronu u mężczyzn zaczyna spadać po 30-35. roku życia. Stopniowe obniżanie stężenia androgenów określane jest mianem andropauzy. Proces ten zachodzi na skutek zmniejszenia aktywności osi podwzgórze-przysadka-gonady oraz zmniejszonej zdolności jąder do syntezy testosteronu.
Testosteron bierze udział w procesie spermatogenezy. W organizmie mężczyzn jego produkcja i właściwe stężenie stymulują komórki Sertoliego do wspierania dojrzewania plemników. Problemy hormonalne związane z testosteronem są jedną z głównych przyczyn niepłodności u mężczyzn.
Testosteron ma bezpośredni wpływ na funkcjonowanie układu nerwowego. Receptory androgenowe znajdują się w obszarach mózgu odpowiedzialnych za kontrolę emocji, motywację oraz zdolność do radzenia sobie ze stresem.
Odpowiednie stężenie tego hormonu poprawia stabilność emocjonalną, sprzyja pewności siebie i zwiększa odporność na stres. Zbyt niski poziom może prowadzić do stanów depresyjnych, apatii oraz obniżenia koncentracji.
Testosteron jest kluczowym hormonem dla utrzymania równowagi fizjologicznej. Jego zbyt niskie stężenie może prowadzić do szeregu zaburzeń. Problemy mogą dotyczyć zarówno zdrowia sfery fizycznej, jak i psychicznej.
Spadek poziomu testosteronu może wynikać z naturalnych procesów, które zachodzą w organizmie, jednak może być także konsekwencją chorób, nieprawidłowości genetycznych lub niewłaściwego stylu życia.
Należy zaznaczyć, że nie istnieją objawy na podstawie których można rozpoznać niedobór testosteronu zaś każde z poniżej wymienionych objawów najczęściej mają zupełnie inne przyczyny.
Objawy sugerujące możliwość niskiego stężenia testosteronu u mężczyzn to:
U kobiet obniżony testosteron może prowadzić do:
Diagnostyka opiera się na oznaczeniu poziomu całkowitego i wolnego testosteronu. Wyniki badania stężenia testosteronu należy interpretować, biorąc pod uwagę przypadek konkretnego pacjenta. Zakresy wartości referencyjnych stężenia testosteronu są nawet w obrębie płci i grup wiekowych szerokie, wynikają z badań statystycznych i w żadnym przypadku stężeń mieszczących się w dolnych granicach normy nie należy uważać za nieprawidłowe a tym bardziej wymagające substytucji!
Aby dokładnie ocenić przyczynę zaburzeń poza badaniem testosteronu, przeprowadza się dodatkowe procedury – pomiary stężeń:
Terapia hipogonadyzmu zależy od przyczyny niedoboru. W niektórych przypadkach wystarczają zmiany w stylu życia, zwiększenie aktywności fizycznej i redukcja stresu. Jeśli niedobór wynika z chorób endokrynologicznych, stosuje się hormonalną terapię zastępczą (HTZ). Nigdy nie zaleca się podawania leków zawierających testosteron bez ustalenia przyczyn niedoboru.
Zbyt wysokie stężenie testosteronu może być konsekwencją zaburzeń hormonalnych, nadmiernej suplementacji lub obecności guzów hormonalnie czynnych.
Stosowanie testosteronu w postaci suplementów skutkuje jego nadmiernym stężeniem we krwi i w efekcie blokuje wydzielanie gonadotropin – LH i FSH. Ich niedobór sprawia, że jądra i jajniki przestają syntetyzować własny testosteron. Długotrwałe zmniejszenie aktywności gonad prowadzi do ich stopniowego zaniku.
Po zaprzestaniu stosowania egzogennych androgenów, organizm potrzebuje czasu na odbudowanie własnej syntezy. Niestety, nie zawsze w pełni udaje się podnieść poziom testosteronu do prawidłowych wartości.
Do hiperandrogenizmu mogą prowadzić także niektóre nowotwory (zwłaszcza guzy nadnerczy i gonad). Wśród zaburzeń endokrynologicznych, które kwalifikuje się do przyczyn nieprawidłowego poziomu testosteronu, najczęściej wymienia się zespół policystycznych jajników (PCOS) u kobiet oraz nadczynność kory nadnerczy (u obu płci).
Zbyt wysoki poziom testosteronu u mężczyzn może objawiać się:
U kobiety wskazaniami do oznaczenia stężenia testosteronu (przy podejrzeniu jego nadmiaru) mogą być:
Androgeny wpływają na wiele procesów w organizmie. Zbyt wysokie stężenie testosteronu pobudza gruczoły łojowe do nadprodukcji sebum, sprzyja przetłuszczaniu skóry i powstawaniu trądziku. Nadmiar hormonu wpływa także na mieszki włosowe – może przyspieszać wzrost owłosienia na ciele, a jednocześnie osłabiać włosy na głowie.
W układzie rozrodczym nadmiar androgenów zaburza równowagę między hormonami kontrolującymi pracę jajników i jąder. U kobiet może zakłócać dojrzewanie komórek jajowych i owulację. U mężczyzn zmniejsza wydzielanie hormonów niezbędnych do produkcji plemników (może obniżać ich liczbę i jakość).
Przewlekły nadmiar testosteronu jest zaliczany także do czynników, które zwiększają ryzyko zaburzeń kardiologicznych. Androgeny wpływają na profil lipidowy – zwiększają poziom cholesterolu LDL, który sprzyja rozwojowi nadciśnienia tętniczego i miażdżycy.
Podwyższony poziom testosteronu wpływa również na układ nerwowy – prowadzi do zmian w neuroprzekaźnictwie. Może skutkować zwiększoną impulsywnością, problemami z kontrolą emocji, a w skrajnych przypadkach – epizodami agresji.
Podobnie jak w przypadku metod postępowania przy zbyt niskich stężeniach testosteronu, terapia hiperandrogenizmu zależy od przyczyny. W przypadku podejrzenia zaburzeń należy wykonać badanie oznaczenia poziomu testosteronu we krwi i w razie potrzeby przeprowadzić rozszerzoną diagnostykę.
Jeśli podwyższony poziom wynika z obecności guza, konieczna może być operacja. W przypadku zaburzeń hormonalnych lekarze często zalecają leki ograniczające działanie androgenów. Niektóre terapie obejmują także środki antykoncepcyjne, które pomagają regulować poziom hormonów.
W świecie fitnessu i sportu temat testosteronu przewija się nieustannie. Wielu młodych mężczyzn szuka sposobu na zwiększenie jego poziomu, licząc na szybszy rozwój masy mięśniowej, poprawę libido czy wzrost energii. Kobiety, które zmagają się z niskim poziomem androgenów, także zastanawiają się, czy suplementacja mogłaby im pomóc. Pytanie brzmi: czy rzeczywiście warto sięgać po suplementy?
Półki w aptekach i sklepach z suplementami diety uginają się od produktów mających podnieść poziom testosteronu. Adaptogeny, cynk, magnez, kwasy tłuszczowe omega-3, a nawet egzotyczne zioła – wybór jest ogromny. Producentom łatwo jest obiecywać spektakularne efekty, ale czy rzeczywiście istnieją substancje, które w widoczny sposób podniosą poziom tego hormonu?
Organizm nie działa na zasadzie prostego dodawania składników – suplementacja nie jest magicznym rozwiązaniem, które natychmiast pobudzi syntezę testosteronu. W rzeczywistości jedynie osoby z niedoborem określonych mikroelementów mogą odczuć jakiekolwiek korzyści.
Cynk i magnez biorą udział w produkcji testosteronu, ale ich przyjmowanie w nadmiarze nie sprawi, że organizm nagle zacznie wytwarzać większe ilości hormonu. Podobnie sprawa wygląda z ekstraktami roślinnymi. Tribulus terrestris, ashwagandha czy korzeń maca, często pojawiają się w składach suplementów dla mężczyzn. Choć badania wskazują na pewne korzyści związane z obniżeniem poziomu kortyzolu i poprawą parametrów seksualnych, nie ma jednoznacznych dowodów na to, że znacząco podnoszą one poziom testosteronu w surowicy.
To jednak nie znaczy, że suplementy są całkowicie bezużyteczne. Warto jednak podchodzić do nich rozsądnie i pamiętać, że nie zastąpią podstaw – zdrowej diety, aktywności fizycznej i regeneracji.
Rynek suplementów to biznes wart miliardy dolarów. Choć niektóre preparaty mogą wspierać organizm, niekontrolowana suplementacja niesie za sobą poważne ryzyko.
Przede wszystkim, wiele produktów dostępnych na rynku nie przechodzi dokładnej kontroli. Suplementy diety, w przeciwieństwie do leków, nie muszą wykazywać skuteczności w badaniach klinicznych. W efekcie ich skład bywa nieprzewidywalny.
Jeszcze większym zagrożeniem są egzogenne formy testosteronu, stosowane bez kontroli lekarza. Wstrzyknięcia testosteronu lub jego syntetycznych pochodnych (sterydów anabolicznych) mogą prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych. Nagły wzrost poziomu androgenów powoduje zahamowanie naturalnej produkcji testosteronu w jądrach, co po odstawieniu preparatów skutkuje długotrwałym niedoborem hormonu.
Hormony można porównać do systemu naczyń połączonych – manipulowanie jednym z nich może zaburzyć równowagę całego organizmu. Dlatego, zanim sięgniesz po jakikolwiek suplement, warto zastanowić się, czy nie lepiej skupić się na metodach, które działają w zgodzie z fizjologią.
Poziom testosteronu zależy od sposobu odżywiania, poziomu aktywności fizycznej, regeneracji i umiejętności radzenia sobie ze stresem. Przyjrzyjmy się temu bliżej.
Jedzenie ma ogromny wpływ na hormony. Nie chodzi jednak o pojedyncze „testosteronowe superfoods”, lecz o całościowe podejście do diety.
Warto zwrócić uwagę na:
Ruch to naturalny stymulator produkcji testosteronu. Największy wpływ na poziom androgenów mają ćwiczenia siłowe – zwłaszcza te angażujące duże grupy mięśniowe (m.in. przysiady, martwy ciąg czy podciąganie). Intensywny trening powoduje krótkotrwały wzrost poziomu testosteronu, a długofalowo wspiera jego stabilną syntezę.
Testosteron produkowany jest w największych ilościach podczas snu. Faza głębokiego snu (NREM) to moment, w którym organizm regeneruje się i wytwarza hormony anaboliczne. Niedobór snu prowadzi do zaburzeń rytmu dobowego i negatywnie wpływa na syntezę testosteronu.
Wysoki poziom stresu, a w efekcie nadmierna ilość kortyzolu, blokuje produkcję androgenów, a długotrwałe napięcie nerwowe może prowadzić do chronicznego zmęczenia i obniżenia libido.
Zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn z objawami zaburzeń gospodarki hormonalnej zaleca się praktykowanie technik relaksacyjnych – zaplanowanego czasu na odpoczynek, umiarkowaną aktywność czy spacery na świeżym powietrzu.
Konsultacja merytoryczna: lek. Ireneusz Markowski
Dyrektor Medyczny POLMED
Informacja:
Artykuły opublikowane na stronie POLMED Zdrowie, nie pełnią funkcji konsultacji medycznej ani nie wyrażają opinii specjalistów i lekarzy. Prezentowane treści stanowią ogólne wskazówki i nie mogą być traktowane jako wyznacznik przy podejmowaniu decyzji dotyczących modyfikacji diety lub terapii, nawyków lub określaniu zmiany dawkowania leków oraz innych substancji leczniczych. Przed podjęciem działań, które mogą wpłynąć na Twoje życie, zdrowie lub samopoczucie, skonsultuj się z lekarzem lub specjalistą.
Wydawca nie ponosi odpowiedzialności za ewentualne konsekwencje, wynikające z wykorzystania porad i informacji zawartych na stronie, bez wcześniejszej konsultacji z profesjonalistą.
Fentanyl stał się głównym sprawcą kryzysu opioidowego w Stanach Zjednoczonych. W 2023 roku odnotowano ponad 107 tysięcy śmiertelnych przypadków przedawkowań – 70% z nich przypisano opioidom. Chociaż substancja obecnie ma raczej złą sławę, to w medycynie wykorzystuje się jej działanie już od lat 60. XX wieku. Jakie właściwości ma fentanyl, w jaki sposób wykorzystuje się go w medycynie i czy z podawaniem substancji wiąże się poważne ryzyko?
Ustalanie, czy też raczej obliczanie dni płodnych sprawia, że kobieta może w sposób świadomy planować swoje macierzyństwo. Jak można obliczyć dzień owulacji oraz dni płodne? Istnieje kilka metod, np. kalkulator dni płodnych, test owulacyjny albo codzienne mierzenie temperatury ciała. Tym, co je od siebie odróżnia, jest przede wszystkim dokładność uzyskiwanych informacji.
Mocz u zdrowej osoby powinien mieć jasnożółty, słomkowy kolor. Czasami ta barwa może się zmieniać w zależności od spożytych pokarmów, przyjmowanych leków albo ilości wypitych płynów, a czasami ze względu na toczące się procesy chorobowe w organizmie. Jaki kolor moczu powinien być powodem do niepokoju? Kiedy należy udać się do lekarza?
O kortyzolu mówi się, że jest „hormonem stresu” i to właśnie z takim określeniem jest często kojarzony. Jednak biorąc pod uwagę, jak wiele ważnych funkcji spełnia, warto dowiedzieć się więcej na jego temat. Gdzie i jak powstaje, za co odpowiada i do czego prowadzi jego niedobór lub nadmiar w organizmie? Odpowiadamy na wszystkie ważne pytania, dotyczące tego hormonu.
