Infolinia 24/7: 58 775 95 99 / 801 033 200
Placówki medyczne
O kortyzolu mówi się, że jest „hormonem stresu” i to właśnie z takim określeniem jest często kojarzony. Jednak biorąc pod uwagę, jak wiele ważnych funkcji spełnia, warto dowiedzieć się więcej na jego temat. Gdzie i jak powstaje, za co odpowiada i do czego prowadzi jego niedobór lub nadmiar w organizmie? Odpowiadamy na wszystkie ważne pytania, dotyczące tego hormonu.
Kortyzol należy do glikokortykosteroidów, czyli hormonów steroidowych, produkowanych w korze nadnerczy. Czym są nadnercza? To gruczoły, położone nad górnymi biegunami nerek. Zbudowane są z kory (gdzie oprócz glikokortykosteroidów produkowane są androgeny i mineralokortykosteroidy) oraz rdzenia, które są miejscem syntezy adrenaliny oraz noradrenaliny.
Wydzielanie kortyzolu podlega rytmowi okołodobowemu. Maksymalne stężenie na poziomie 150-250 ng/ml obserwuje się rano (między godziną 6:00, a 8:00). Z kolei najniższe, czyli <50 ng/ml – między godziną 24 w nocy, a 4 rano. Rytm okołodobowy może zostać zaburzony przez różne czynniki. Do wzrostu stężenia kortyzolu we krwi dochodzi po zadziałaniu stresorów psychicznych oraz biologicznych (do których zaliczają się m.in. kofeina, odwodnienie, mała ilość snu).
W momencie narażenia organizmu na działanie stresora dochodzi do pobudzenia podwzgórza i uwalniania kortykoliberyny (CRH). Działa ona stymulująco na przysadkę, która wydziela kortykotropinę (ACTH). Hormon ten pobudza korę nadnerczy do wydzielania kortyzolu w odpowiedzi na stres. To wszystko tłumaczy powód, dla którego jest on nazywany „hormonem stresu”.
Kortyzol to hormon, pełniący wiele ważnych funkcji w ludzkim organizmie. W związku z tym warto dowiedzieć się o nim czegoś więcej. Zacznijmy od tego, że kortyzol ma duży wpływ na gospodarkę węglowodanową. Zwiększa stężenie glukozy we krwi poprzez:
Działanie kortyzolu nie pozostaje obojętne również dla gospodarki lipidowej. ”Hormon stresu” przyczynia się do wzrostu stężenia wolnych kwasów tłuszczowych we krwi. Ponadto wzrost jego stężenia we krwi sprzyja gromadzeniu się tkanki tłuszczowej wisceralnej (inaczej trzewnej, czyli takiej, która odkłada się w jamie brzusznej).
Jak wspomniano wyżej, kortyzol reguluje pracę gospodarki węglowodanowej i lipidowej, co jest ważne dla prawidłowego funkcjonowania organizmu. Problem pojawia się, gdy stężenie kortyzolu we krwi przekracza dopuszczalne normy. Nadmiar tego hormonu zwiększa ryzyko wystąpienia insulinooporności i utrudnia redukcję masy ciała.
Kolejną funkcją kortyzolu jest regulowanie odpowiedzi immunologicznej organizmu. Do wydzielania „hormonu stresu” dochodzi nie tylko pod wpływem stresorów psychicznych. Oś podwzgórze-przysadka-nadnercza (HPA) zostaje aktywowana także pod wpływem antygenów bakteryjnych. Gdy pojawią się one w organizmie, uwolniony z nadnerczy kortyzol hamuje nadmierną odpowiedź układu immunologicznego. Zmniejsza wydzielanie cytokin prozapalnych i hamuje podziały limfocytów B i T.
Kortyzol działa immunosupresyjnie i antyzapalnie. Jednak tylko pod warunkiem, że jego stężenie we krwi jest prawidłowe. Zbyt wysokie stężenie kortyzolu we krwi prowadzi do oporności układu immunologicznego na jego działanie, a także pobudza syntezę cytokin prozapalnych. ”Hormon stresu” wpływa nie tylko na gospodarkę węglowodanową i lipidową oraz odpowiedź immunologiczną organizmu. Jego działanie odbija się także na nastroju. Zaobserwowano, że istnieje związek między nieprawidłowościami w pracy osi podwzgórze–przysadka-nadnercza, a zaburzeniami depresyjnymi. Dlaczego tak się dzieje?
Jednym z mechanizmów, odpowiedzialnych za związek między poziomem kortyzolu, a zaburzeniami depresyjnymi, jest wpływ hormonu na obniżenie dostępności tryptofanu. Jest to aminokwas egzogenny, niezbędny do syntezy serotoniny, czyli „hormonu szczęścia”. Na tym nie koniec – kortyzol ma znaczący wpływ na funkcjonowanie ośrodkowego układu nerwowego. Świadczy o tym chociażby bardzo duża liczba receptorów dla glikokortykosteroidów, znajdująca się w hipokampie. Jest to obszar mózgu, odgrywający istotną rolę w procesach, związanych z pamięcią.
Jakie jeszcze funkcje w ludzkim organizmie pełni kortyzol? Oprócz wymienionych wyżej, warto wspomnieć o tym, że ma on wpływ na:
Jak widać, jest to hormon, pełniący wiele ważnych funkcji. W związku z tym, gdy jego stężenie jest nieprawidłowe, pojawiają się różne objawy, świadczące o tym, że coś niepokojącego dzieje się w organizmie. Co ważne, nie znikają one wraz ze stresem, ale mogą prowadzić do długotrwałych i poważnych konsekwencji.
Zarówno za niskie, jak i za wysokie stężenie kortyzolu we krwi negatywnie wpływa na funkcjonowanie organizmu. Zacznijmy od odpowiedzi na pytanie o to, jakie są przyczyny zbyt niskiego stężenia kortyzolu we krwi? Do znacznego obniżenia jego stężenia dochodzi w wyniku niedoczynności kory nadnerczy. Może być ona spowodowana zaburzeniami pracy przysadki, odpowiedzialnej za wydzielanie hormonu, stymulującego produkcję kortyzolu w nadnerczach.
Długotrwały niedobór kortyzolu prowadzi do rozwoju choroby Addisona. Najczęstsza przyczyna jej rozwoju to autoimmunizacja, czyli nieprawidłowa odpowiedź układu immunologicznego. Warto wiedzieć, że jest to choroba, której objawy pojawiają się zazwyczaj dopiero w 3. lub 4. dekadzie życia (częściej u kobiet). Zaliczają się do nich m.in. niezamierzony spadek masy ciała, brak apetytu, osłabienie, ściemnienie skóry, zasłabnięcia, a także charakterystyczne przebarwienia na skórze (przede wszystkim na łokciach i dłoniach).
Jakie jeszcze objawy są niepokojące i mogą świadczyć o hipokortyzolemii, czyli niedoborze kortyzolu? Uwagę powinno zwrócić również obniżone ciśnienie krwi, a także nieprawidłowości w morfologii krwi i badaniach biochemicznych. W wynikach dostrzega się obniżoną liczbę neutrofili, hipoglikemię, obniżone stężenie sodu i podwyższone stężenie potasu, a także zwiększoną liczbę monocytów, eozynofilii oraz limfocytów.
Niepokojące objawy mogą wynikać również z nadmiaru kortyzolu w organizmie, czyli hiperkortyzolemii. Długotrwałe, wysokie stężenie kortykosteroidów, czyli m.in. kortyzolu, we krwi prowadzi do rozwoju zespołu Cushinga. W przypadku choroby o charakterze endogennym, zwiększone wydzielanie kortyzolu spowodowane jest guzem nadnerczy, produkującym ten hormon albo guzem przysadki, uwalniającym w nadmiarze ACTH (czyli hormon adrenokortykotropowy, stymulujący korę nadnerczy do uwalniania kortyzolu). Z kolei, gdy mowa o egzogennym zespole Cushinga, przyczyną zaburzeń gospodarki hormonalnej są glikokortykosteroidy, przyjmowane w postaci leków.
Jak objawia się zespół Cushinga, czyli zespół objawów chorobowych, spowodowanych nadmiarem glikokortykosteroidów w organizmie? Jednym z nich jest zmiana sylwetki – u osoby chorej obserwuje się otyłość centralną, charakteryzującą się zmianą rysów twarzy, która nabiera „księżycowatego kształtu”. Niepokojące objawy widoczne są również w innych miejscach na ciele. Na biodrach, udach i brzuchu mogą pojawiać się szerokie i czerwone rozstępy. Ponadto obserwuje się ścieńczenie i hiperpigmentacje skóry. U kobiet może wystąpić również problem z hirsutyzmem, czyli owłosieniem, pojawiającym się w miejscach, charakterystycznych dla owłosienia męskiego.
Do niepokojących sygnałów, które mogą świadczyć o wystąpieniu tej choroby zalicza się również: zanik mięśni tułowia i kończyn (a co za tym idzie gorszą tolerancję wysiłku fizycznego), obrzęki kończyn dolnych, bóle kości, problemy z pamięcią czy zaburzenia miesiączkowania u kobiet.
Nie zawsze objawy nieprawidłowego stężenia kortyzolu we krwi od razu wzbudzają niepokój. Niektóre z nich są mało charakterystyczne, dlatego ich przyczyn szuka się gdzie indziej. Dobrym przykładem jest nadmierne zmęczenie, które bywa przypisywane zmianom pogody, nadmiarem obowiązków zawodowych czy domowych. Jednak, jeśli znaczny spadek energii utrzymuje się przez długi czas, nie znika po dobrze przespanej nocy i utrudnia codzienne funkcjonowanie, warto się tym zainteresować. To jeden z sygnałów, który mówi o tym, że stężenie kortyzolu we krwi może być nieprawidłowe.
Innym wskazaniem do wykonania badania stężenia kortyzolu we krwi są problemy z redukcją masy ciała. Jeśli dotychczasowe próby odchudzania nie przynoszą efektów, dobrym pomysłem będzie skonsultowanie się z lekarzem. Warto sprawdzić czy kaloryczność diety jest dobrana do indywidualnych potrzeb organizmu i czy zdrowe odżywianie idzie w parze z regularną aktywnością fizyczną.
Wskazaniami do oznaczenia stężenia kortyzolu we krwi mogą być również: problemy ze snem, obniżenie nastroju, zaburzenia miesiączkowania, częste infekcje, słaba tolerancja na stres czy spadek libido. Należy przy tym podkreślić, że nie są to wszystkie wskazania. W przypadku wystąpienia jakichkolwiek niepokojących objawów, należy zgłosić się do lekarza, który zleci odpowiednie badania.
Jak przygotować się do oznaczenia stężenia kortyzolu we krwi? Zaleca się, aby przed wykonaniem badania być na czczo, unikać intensywnego wysiłku fizycznego i silnego stresu. Poza tym, ze względu na zmienność dobową wydzielania kortyzolu, zaleca się, aby oznaczyć jego stężenie w godzinach porannych.
Konsultacja merytoryczna lek. Ireneusz Markowski
Dyrektor Medyczny POLMED
Źródła:
Łatwy dostęp do leków, a także nieustannie rosnąca popularność suplementów diety i wyrobów leczniczych sprawia, że przyjmujemy każdego dnia coraz więcej preparatów.
Reumatoidalne zapalenie stawów to przewlekła postępująca choroba tkanki łącznej o podłożu autoimmunologicznym. Jej objawy nie są charakterystyczne, dlatego postawienie diagnozy bywa utrudnione. Trzeba jednak zrobić wszystko, żeby potwierdzić lub wykluczyć chorobę. Dlaczego to takie ważne? Ponieważ nieleczone RZS prowadzi do poważnych problemów nie tylko ze stawami, lecz także z innymi narządami.
Wrzody żołądka i dwunastnicy to najczęstszą choroba przewodu pokarmowego. Wrzody są to ubytki w błonie śluzowej, zazwyczaj spowodowane błędami żywieniowymi, paleniem tytoniu, narażeniem na stres, zakażeniem Helicobacter pylori, przyjmowaniem niesteroidowych lub sterydowych leków przeciwzapalnych.
Według szacunków lekarzy, wrzody żołądka czy też dwunastnicy dotyczą 5-10 proc. populacji.
Kapilaroskopia to rodzaj nieinwazyjnego badania diagnostycznego pozwalającego ocenić stan naczyń kapilarnych i wykryć ewentualne nieprawidłowości związane z mikrokrążeniem. Co jest wskazaniem do kapilaroskopii? Jak należy się przygotować do badania i jak ono przebiega? Gdzie można je wykonać?
