Morfologia krwi – wskazania, przygotowanie do badania. Czego możemy dowiedzieć się z naszej krwi?

Spis treści:

1. Czym jest krew i co wchodzi w jej skład?
2. Badanie krwi – co wykrywa i na co może wskazywać?
3. Podstawowe badania krwi, jakie należy wykonywać
4. Kiedy się zleca pełną morfologię krwi i co to takiego?
5. W jaki sposób należy się przygotować do badania?
6. Morfologia krwi, a ogólny stan zdrowia pacjenta
7. Co może wiązać się z nieprawidłowościami w morfologii krwi?

Czym jest krew i co wchodzi w jej skład? 

Krew to jeden z najważniejszych płynów ustrojowych. Składa się z osocza, które stanowi 55% objętości krwi pełnej i zawieszonych w nim elementów morfotycznych krwi. Osocze to płynny składnik krwi. W jego skład wchodzą rozpuszczone gazy, sole mineralne, a także m.in. enzymy, białka, metabolity i hormony. W osoczu zawieszone są także elementy morfotyczne krwi, takie jak czerwone krwinki (erytrocyty) oraz białe krwinki (leukocyty), które dzielą się na monocyty, limfocyty i granulocyty (zasado- kwaso- i obojętnochłonne), a także krwinki płytkowe. 

Krew to przykład niezwykłej tkanki łącznej, która przez cały czas przemieszcza się w naczyniach krwionośnych. Spełnia wiele bardzo ważnych funkcji. Są to m.in. funkcje: homeostatyczne (w tym termoregulacyjna), obronne i transportowe (krew transportuje hormony, gazy oddechowe, produkty przemiany materii, substancje przekaźnikowe, składniki odżywcze). 

Badanie krwi – co wykrywa i na co może wskazywać? 

Morfologia krwi umożliwia wczesne wykrycie (jeszcze zanim pojawią się pierwsze objawy) wielu poważnych schorzeń. Za pośrednictwem tego rodzaju badania, można wstępnie zdiagnozować między innymi: choroby autoimmunologiczne oraz zaburzenia odporności, stany zapalne, niedokrwistość, infekcje wirusowe oraz bakteryjne, anemię, alergie, nowotwory, stan przedcukrzycowy oraz cukrzycę, skazę krwotoczną i różne inne choroby układu krążenia. Oczywiście, w przypadku jakichkolwiek nieprawidłowości wykazanych w morfologii, które mogą wskazywać na powyższe choroby, konieczne jest przeprowadzenie dalszej, dokładnej diagnostyki.  

Jakie badania krwi wykonywać?  

Wiele chorób przez długi czas nie daje żadnych objawów. Z tego względu warto profilaktycznie monitorować swój stan zdrowia. Wówczas przydatne może się okazać wykonanie podstawowych badań krwi, takich jak: 

• Morfologia – jak już wcześniej wspomniano, jest to badanie, którego celem jest ilościowa oraz jakościowa ocena poszczególnych elementów morfotycznych krwi. Nieprawidłowości w morfologii mogą świadczyć m.in. o zaburzeniach odporności, o odwodnieniu albo o nieprawidłowym działaniu szpiku. 
• OB – tzw. odczyn Biernackiego – służy do oceny szybkości, z jaką opadają czerwone krwinki. Tego rodzaju badanie jest pomocne np. podczas diagnozowania różnego rodzaju stanów zapalnych. Podwyższone OB wskazywać może nastany zapalne, a także choroby nowotworowe, niektóre choroby nerek lub wątroby. 
• Glukoza – sprawdzenie stężenia glukozy we krwi umożliwia szybkie rozpoznanie stanu przedcukrzycowego oraz cukrzycy. 
• Cholesterol – jego zbyt wysokie stężenie w osoczu przekłada się na zwiększone ryzyko rozwoju miażdżycy. Ponadto, na podstawie wyniku tego badania można także przeprowadzić wstępną ocenę ryzyka wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych. 

Morfologia krwi – co to takiego? Wskazania

Warto zacząć od tego, że pełna morfologia krwi (tzw. morfologia wieloparametrowa), to nic innego, jak ilościowa i jakościowa ocena składu krwi obwodowej: krwinek białych (pięciu typów), erytrocytów oraz trombocytów. Można również powiedzieć, że to przykład badania przesiewowego, które przeprowadzane jest i w celach diagnostycznych, i profilaktycznych. Elementami, które umożliwiają dokonanie oceny układu czerwonokrwinkowego, są: 

• Hematokryt – ukazuje on stosunek objętości czerwonych krwinek do objętości całej krwi, 
• RBC – liczba erytrocytów (czerwonych krwinek), 
• Hb (hemoglobina) – stężenie hemoglobiny we krwi,  
• RDW – wskaźnik zmienności (zróżnicowania) objętości erytrocytów (tzw. wskaźnik anizocytozy) – wskazuje na zmienność objętości krwinek czerwonych (innymi słowy, ukazuje w jaki sposób objętość poszczególnych erytrocytów jest odmienna od wartości uśrednionej), 
• MCV – parametr ten pokazuje średnią objętość krwinki czerwonej i funkcjonuje jako podstawa w zakresie podziału erytrocytów na mikrocytarne, normocytarne i makrocytarne. Zarówno za niskie i zbyt wysokie MCV wskazują na nieprawidłowości w zakresie wielkości krwinek czerwonych,  
• MCHC – to oznaczenie średniego stężenia hemoglobiny w erytrocycie,  
• MCH – wskazuje na uśrednioną masę hemoglobiny, jaka jest zawarta w pojedynczej czerwonej krwince. 

Wnikliwe przeanalizowanie układu czerwonokrwinkowego umożliwia wykluczenie niedokrwistości oraz problemów, jakie mogą być związane z wytwarzaniem hemoglobiny. 

Parametry, które oceniane są w układzie białokrwinkowym, to: 

• Ocena rozmazu krwi – umożliwia wyodrębnienie populacji takich leukocytów, jak: neutrofile, limfocyty, bazofile, monocyty i eozynofile, 
• WBC całkowite – ocenia stężenie leukocytów we krwi. 

Wskaźniki, które sprawdzane są w odniesieniu do płytek krwi, to: 

• MPV – uśredniona objętość płytek krwi, 
• PLT – liczba płytek krwi, 
• P-LCR – wskazuje na to, jaki odsetek wszystkich płytek stanowią duże płytki krwi, 
• PDW – ukazuje zróżnicowanie (zmienność) w zakresie objętości płytek krwi, 

Dzięki wyżej wspomnianym badaniom można stosunkowo wcześnie wykryć wiele wymienionych wyżej chorób.  

Kiedy warto wykonać szczegółowe badania krwi? Do niepokojących symptomów, których nie należy bagatelizować, zalicza się przede wszystkim: 

• nagły spadek koncentracji i uczucie zmęczenia, 
• większą niż zazwyczaj senność, 
• podwyższoną temperaturę ciała, 
• bladość skóry, 
• częste bóle głowy, 
• uczucie nagłej duszności, które się pojawia podczas uprawiania wysiłku fizycznego, 
• silny i uciążliwy: kaszel, katar, ból gardła, 
• bóle stawów oraz mięśni, 
• biegunki. 

Morfologia – przygotowanie do badania

Warto pamiętać o tym, że parametry krwi mogą być zmienne, w zależności od tego, co wcześniej jedliśmy. Równie znacząca jest pod tym względem pora dnia. Przygotowując się do badania krwi, należy pamiętać o tym, aby już około 3 dni wcześniej: 

• nie sięgać po alkohol ani żadne inne używki, 
• ograniczyć intensywny wysiłek fizyczny. 

Ponadto, dzień przed badaniem (nie zmieniając w sposób znaczący swoich wcześniejszych nawyków oraz przyzwyczajeń, tak, aby wynik był miarodajny), dobrze będzie zastosować bardziej lekkostrawną dietę. Na dwanaście godzin przed udaniem się na badanie, wskazana jest  rezygnacja z herbaty, kawy oraz spożywania jakichkolwiek posiłków. 

W dniu, na który zostało zaplanowane badanie: 

• w godzinach porannych, przed wyjściem z domu, można wypić maksymalnie dwie szklanki wody, 
• do laboratorium trzeba się udać się na czczo (optymalne będzie nieprzyjmowanie żadnych leków, jednak lekarz może zlecić ich programowe przyjęcie), 
• przed samym badaniem należy usiąść i odpocząć (na około kwadrans). Jest to ważne, ponieważ nawet umiarkowany wysiłek fizyczny (czyli np. piesze przyjście do laboratorium) może zaburzyć wyniki badań. 

Morfologia krwi – interpretacja wyników

Analizując badania laboratoryjne, należy zwrócić uwagę na wartości referencyjne podane przez laboratorium. W zależności od metod badań podawane zakresy norm mogą być inne, a szczegółowe porównanie wyników badań z różnych laboratoriów – dla niedoświadczonej osoby trudne.

Laboratorium podając wartości referencyjne jest w stanie uwzględnić wiek pacjenta, ale nie zna istotnie wpływających na oczekiwane wyniki okoliczności takich jak: planowanie ciąży, ciąża, karmienie piersią, stosowane leczenie, wielkość i tempo zmian w stosunku do wyników poprzednich.

Dlatego podawane zakresy normy należy traktować, jako normy statystyczne, dotyczące większości ludzi zdrowych, ale nie każdego człowieka. Wyniki badań laboratoryjnych, w szczególności odchylenia od podanych wartości referencyjnych, należy konsultować z lekarzem.

Co może wiązać się z nieprawidłościami w morfologii krwi?

Podwyższona hemoglobina oraz liczba czerwonych krwinek mogą wskazywać na nadkrwistość. Z kolei w sytuacji odwrotnej, będziemy mieć do czynienia z anemią (niedokrwistością).  Na obniżenie tego wskaźnika szczególną uwagę powinny zwrócić osoby będące na diecie wegańskiej i wegetariańskiej, ale nie tylko. Warto zadać sobie pytanie, czy nasza codzienna dieta jest odpowiednio zbilansowana. Może się okazać, że w jej optymalizacji warto będzie skorzystać z pomocy dietetyka.

Kolejna ważna zależność jest taka, że nawodnienie determinuje wynik hematokrytu. Tym samym, przy przewodnieniu jego wartość może być niska, a przy odwodnieniu będzie wysoka. Jeśli zatem nasz hematokryt jest wysoki, warto jeszcze przed wizytą u lekarza zwrócić uwagę na ilość wypijanych przez nas płynów. Pamiętajmy, że dorosły człowiek powinien wypijać w ciągu dnia minimum 1,5 litra wody. Oczywiście w przypadku sytuacji takich jak ciąża, wysoka temperatura otoczenia, intensywny wysiłek fizyczny, ilość dostarczanych płynów musi być odpowiednio dostosowana.

W powiązaniu z wyżej wspomnianymi wskaźnikami trzeba odczytywać wartości, takie jak MCV, MCH i MCHC. Niedokrwistość, w połączeniu z niską średnią objętością krwinek czerwonych (MCV), może wskazywać na niedobory żelaza.  W tej sytuacji również powinniśmy zwrócić uwagę na naszą dietę. Nie jest wykluczone, że to właśnie przez nieprawidłowe odżywianie pojawiły się u nas niedobory żelaza. Warto zatem podczas konsultacji lekarskiej poinformować specjalistę jak wygląda nasz codzienny jadłospis.

Anemia oraz wysokie MCV pojawiają się przy niedoborze kwasu foliowego albo witaminy B12. Taki wynik można uzyskać przy badaniu osób niedożywionych, wegan albo pacjentów, zmagających się z chorobami wątroby.  

Zbyt duży wzrost liczby krwinek białych określa się mianem leukocytozy. Z kolei, gdy WBC jest zbyt niskie, to wskazuje to na leukopenię. Za wzrost WBC mogą odpowiadać zaburzenia o charakterze metabolicznym, zażywanie niektórych z leków, a nawet oparzenia. Bardzo duży wzrost białych krwinek może świadczyć również o chorobach nowotworowych szpiku kostnego lub układu chłonnego.

Gdy wzrasta (ponad normę) liczba płytek we krwi (PLT), może to wskazywać np. na nadpłytkowość samoistną, złośliwy lub łagodny stan zapalny albo anemię, wynikającą z niedoboru żelaza.  

Spadek płytek może świadczyć natomiast o przerzutach nowotworów do szpiku albo o małopłytkowości polekowej.  

Już na kilku wybranych przykładach bardzo dobrze widać, że odczytywanie wyników badań krwi wymaga medycznego wykształcenia i doświadczenia. 

Konsultacja merytoryczna lek. Ireneusz Markowski
Dyrektor Medyczny POLMED

Bibliografia: 

• Brzozowski T., Fizjologia człowieka, Wrocław 2020. 
• Dembińska-Kieć A., Naskalski J., Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej, Wrocław 2013. 
• Diagnostyka laboratoryjna, red. Szutowicz A., Raszeja-Specht A., Gdańsk 2009. 
• Ziółko E., Podstawy fizjologii człowieka, Nysa 2006.