Infolinia 24/7: 58 775 95 99 / 801 033 200
Placówki medyczne
Włókniaki skórne są często pojawiającymi się zmianami nowotworowymi. Choć istnieje wiele ich wariantów kliniczno-histologicznych, w większości przypadków nie sprawiają większych problemów w diagnostyce. Zalicza się je do grupy nowotworów łagodnych i bardzo często nie ma potrzeby podejmowania w związku z nimi żadnych działań. Czym zatem dokładnie są włókniaki twarde i miękkie, dlaczego powstają, jak można się ich pozbyć? Oto najważniejsze informacje.
Włókniaki skórne (fibroma) to zmiany, które są bardzo powszechne i w znacznej większości przypadków nie budzą niepokoju. Co więcej, ich diagnostyka zwykle nie jest dla specjalistów dużym wyzwaniem, choć zdarzają się przypadki, które odbiegają od standardowych cech kliniczno-histologicznych, jakie przypisuje się tego typu zmianom (częściej różnice pojawiają się w zakresie histologicznym, tj. budowy i funkcji). Wtedy faktycznie pojawiają się trudności, zwłaszcza jeśli weźmie się pod uwagę fakt, że wciąż nie ma pełnej zgodności co do wielu związanych z włókniakami kwestii – np. w kontekście przyczyn ich powstawania.
Co istotne, trudności diagnostyczne zwykle obejmują tylko ok. 2-3 proc. przypadków. Wtedy jednak szczególnie ważne jest bardzo dokładne przyjrzenie się problemowi, ponieważ nieprawidłowe rozpoznanie może prowadzić do nieodpowiedniego leczenia, w tym np. przeprowadzania zbędnych inwazyjnych badań czy nawet obszernego wycięcia tkanek. [1]
Należy również zauważyć, że włókniaki na skórze występują pod różnymi postaciami. Podstawowym podziałem jest w tym zakresie rozróżnienie zmian twardych oraz miękkich.
Włókniaki twarde (dermatofibroma, łac. fibroma durum) są drugą pod względem częstości występowania zmianą fibrocytową (tj. zbudowaną z fibrocytów) – częściej pojawiają się tylko blizny. Mogą wystąpić w każdym wieku, choć najczęściej zauważa się je pomiędzy 20 a 40 rokiem życia. W większości przypadków dotyczą kobiet – niektóre dane mówią nawet o proporcjach 2:1 (choć inne wskazują tylko na nieznaczne różnice w tym zakresie). Co ciekawe, niektóre źródła sugerują, że niemal wszyscy dorośli mają przynajmniej jednego włókniaka twardego. Warto jednak podkreślić, że bardzo trudno dokładnie podać częstotliwość ich występowania – wiele osób nie zgłasza się bowiem z tego powodu po jakąkolwiek pomoc. [1,2]
Włókniaki twarde uznaje się za łagodne zmiany nowotworowe. W niektórych przypadkach zdarzają się wznowy miejscowe, a czasami – choć bardzo rzadko – odległe przerzuty. [2] Jedna z definicji wskazuje, że są one:
włókniejącymi stanami zapalnymi skóry, które charakteryzują się podwyższoną liczbą fibrocytów w obszarze skóry właściwej, a czasami także tkanki podskórnej. Dodatkowo pojawiają się w nich makrofagi oraz inne komórki biorące udział w reakcji zapalnej, w tym limfocyty (często), eozynofile (rzadko), neutrofile i/lub komórki plazmatyczne z grubymi wiązkami kolagenu. Występuje również przerost sąsiadujących z włókniakami struktur (najczęściej naskórka, rzadziej mieszków włosowych) lub/oraz komórek (zwykle melanocytów, tj. komórek produkujących barwnik skóry – melaninę), choć jednocześnie raczej nie obserwuje się proliferacji (rozrostu) mięśni gładkich czy nerwów. [1]
Jeśli chodzi o odmiany histologiczne opisywanych tu zmian – jak to zostało wspomniane – jest ich naprawdę sporo. Wymienia się m.in. włókniaki: komórkowe, nabłonkowe, tętniakowe, lipidowe czy atypowe. [2]
Włókniaki miękkie – nazywane też nitkowatym lub polipami fibroepitelialnymi (ang. skin tags, acrochordon, łac. fibroma molle) – również występują bardzo często i także są łagodnymi zmianami o charakterze nowotworowym. [7,6] Niektóre badania wskazują, że można zaobserwować je u ok. 46 proc. populacji ogólnej. Częstotliwość ich występowania wzrasta wraz z wiekiem. [7]
Włókniaki miękkie zwykle są nieco bardziej uciążliwe – mają bowiem szypułkową, wyraźnie odstającą od skóry formę. Co się z tym wiążę, narażone są na ciągłe pocieranie, zwłaszcza że pojawiają się przede wszystkim w miejscach, w których łatwo o podrażnienia, jak np. szyja czy pachy. To zaś może powodować dyskomfort, do którego dochodzą także względy estetyczne – to głównie z tych powodów ludzie decydują się na usunięcie włókniaków. [7]
Co szczególnie istotne, coraz częściej podkreśla się powiązania opisywanych tu zmian z różnego rodzaju problemami metabolicznymi. Wśród nich, m.in. można wymienić: cukrzycę, insulinooporność, nadciśnienie tętnicze, choroby układu sercowo-naczyniowego, otyłość czy dyslipidemię. Warto jednak zauważyć, że z pewnego punktu widzenia to… dobra wiadomość! Ich obecność może bowiem okazać się sygnałem alarmowym i wskazaniem do wykonania odpowiednich badań w kierunku wspomnianych schorzeń, jak również stałego monitorowania tych obszarów. Jest to o tyle istotne, że w razie wystąpienia zespołu metabolicznego, bardzo ważne jest szybkie podjęcie działań – zwłaszcza przyjęcie odpowiedniego stylu życia, co może realnie wpłynąć na zwiększenie jego długości oraz poprawę komfortu.
Jeśli chodzi o histopatologię, w przypadku włókniaków miękkich, obserwuje się luźno utkaną włóknistą tkankę łączną. Ich budowa przypomina skórę właściwą, choć nie mają włókien nerwowych (lub pojawiają się tylko niewielkie ich fragmenty). Mają przy tym zmniejszoną liczbę włókien elastycznych, są ukrwione, a czasami znajdują się w nich także komórki tłuszczowe. [6]
Zezłośliwienie tego typu zmian obserwuje się niezwykle rzadko, choć opisano np. przypadki raka podstawnokomórkowego czy kolczystokomórkowego, które powstały właśnie na bazie włókniaków miękkich. [6]
Jedna z hipotez wskazuje, że przyczynami powstawania włókniaków twardych są różnego rodzaju urazy lub stany zapalne, do których w przeszłości doszło w miejscu ich wystąpienia. Najczęściej wymienia się ukąszenia owadów lub pęknięte mieszki włosowe, choć zdarzają się także przypadki związane np. brodawką wirusową, szczepionką, pękniętą torbielą pęcherzykową lub ciałami obcymi, jak np. drzazga czy pozostałości szwów. W miejscu pierwotnego urazu początkowo występuje odpowiedź zapalna z udziałem tkanki ziarninowej, neutrofili, makrofagów, limfocytów i fibroblastów, a później zaczyna dominować regeneracyjna odpowiedź włóknista. [1]
Co jednak istotne, nie u wszystkich osób, u których pojawił się włókniak twardy, potwierdza się ewentualne urazy (niektóre dane wskazują, że tylko ok. 1/5 pacjentów jest w stanie wskazać tego typu powiązanie). Stąd też część ekspertów równie silnie podkreśla wagę innych hipotez, jak np. tych dotyczących modeli nowotworowego czy klonalnego (klonalność to zdolność pojedynczej komórki do proliferacji, czyli rozmnażania, i tworzenia kolonii). Poparciem dla tego typu twierdzeń są badania, w trakcie których znajdowano w komórkach włókniaków markery klonalne (co zresztą sprzyja procesom nowotworowym). [2]
Kolejne źródła odnoszą się także do hipotezy wieloczynnikowego pochodzenia włókniaków, czyli powiązanego zarówno z procesami reaktywnymi, jak i nowotworowymi, do których dochodzi w obrębie tej samej zmiany. [2]
Jeśli chodzi o włókniaki miękkie, ich patogeneza także nie została w pełni poznana. Zauważa się jednak, że istotną rolę w tworzeniu się tego typu zmian przede wszystkim mogą odgrywać:
Warto też zauważyć, że wiele źródeł wskazuje na czynniki genetyczne – obserwuje się m.in. predyspozycje do występowania włókniaków w obrębie określonych rodzin czy zmiany o charakterze wrodzonym. [2] Co więcej, znane są też konkretne schorzenia genetyczne, które bezpośrednio wiążą się z powstawaniem włókniaków, jak np. zespół Birta-Hogga-Dubego, Cowdena czy stwardnienie guzowate (choroba Bourneville’a– Pringle’a).
Włókniak miękki i twardy różnią się wyglądem, a także miejscami najczęstszego występowania. Raczej nie da się ich ze sobą pomylić, choć zdarza się, że różnicowanie z innymi rodzajami zmian nowotworowych może okazać się problematyczne.
Włókniaki twarde przyjmują okrągły lub owalny kształt. Często przypominają lekko uniesiony guzek. Najczęściej są przy tym niewielkie – mają średnicę nieprzekraczającą 1 cm (choć spotyka się wyjątki w tym zakresie). Jeśli chodzi o barwę, początkowo zmiany zwykle są czerwone lub czerwonobrązowe, lecz z czasem brązowieją bądź upodabniają się do koloru skóry. Jeśli są ciemniejsze, najczęściej doszło w ich obrębie do krwotoku. W przypadku zmian o zabarwieniu żółtym, można zaś wnioskować o dużej zawartości lipidów – te ostatnie najczęściej pojawiają się w okolicy kostek. Zdarza się przy tym, że włókniaki mają ciemniejszą obwódkę. Są twarde i dość dobrze odgraniczone. [1,2]
Włókniak twardy zazwyczaj nie powoduje żadnych nieprzyjemnych dolegliwości czy utrudnień w codziennym funkcjonowaniu. Tego typu zmiany skórne najczęściej występują pojedynczo, choć mogą też tworzyć grupy złożone z kilku lub nawet kilkudziesięciu odrębnych jednostek (w niektórych przypadkach są „zrośnięte”). Co ważne, mnogość grudek często dotyczy osób, u których występują różnego rodzaju choroby, np. autoimmunologiczne, jak chociażby zespół Sjögrena czy toczeń rumieniowaty układowy. [1]
Opisywane tu zmiany mogą pojawić się na każdej części ciała, choć najczęściej obserwuje się je na kończynach dolnych i górnych oraz tułowiu. Niektóre rodzaje włókniaków twardych mogą występować także na twarzy, głowie czy szyi. [1]
Jak to zostało wspomniane, włókniaki miękkie mają postać szypułkową. Zazwyczaj tworzą niewielkie, mające średnicę ok. 1-2 mm, lekko pomarszczone, odstające od skóry grudki. Mogą jednak przyjmować także inne formy, czego przykładem są zmiany typowo nitkowate – mają równie niewielką średnicę, lecz większą długość (ok. 5 mm) – jak również zmiany występujące pod postacią dużych, woreczkowatych guzków. [6] Wszystkie wymienione tu rodzaje włókniaków miękkich mogą mieć barwę skóry, choć zdarzają się przypadki hiperpigmentacji – zyskują wtedy odcień ciemnobrązowy. [7]
Tego typu zmiany same z siebie także nie wykazują dodatkowych objawów, choć regularne podrażnianie włókniaków, np. ubraniami czy biżuterią, może wywołać swędzenie, pieczenie, zaczerwienienie i inne symptomy stanu zapalnego.
Najczęściej ten właśnie rodzaj zmian skórnych pojawia się na: szyi, powiekach oczu, w okolicach pach, pachwin oraz głównych zgięć. Opisane są jednak także przypadki zlokalizowane w okolicy odbytu oraz narządów płciowych, jak również w jamie ustnej (w niej najczęściej występują włókniani pourazowe, które powstają w obszarze przewlekle podrażnianej tkanki, np. poprzez niedopasowaną protezę czy przygryzanie; mogą wystąpić zarówno na błonie śluzowej policzka, dnie jamy podniebienia lub na samym podniebieniu, jak również na wargach czy języku). [3,6]
W celu rozpoznania włókniaka, należy udać się do lekarza dermatologa. W większości przypadków specjaliści od razu po jego obejrzeniu potrafią ocenić, że jest to właśnie tego typu zmiana – zwłaszcza jeśli potwierdza to przeprowadzony wcześniej wywiad medyczny. W jego przebiegu lekarze dopytują m.in. o moment pojawienia się zmiany, ewentualne transformacje w zakresie jej wielkości lub formy czy dodatkowe symptomy, jak np. pieczenie, swędzenie, krwawienia.
Dodatkowo mogą wykonać też badania obrazowe, przykładowo dermatoskopię (dermoskopię). Dermatoskopia to badanie przeprowadzanie za pomocą dermatoskopu, który przypomina swego rodzaju lupę – pozwala przyjrzeć się i ocenić zmiany skórne w 10-krotnym powiększeniu, odpowiednim świetle oraz ułożeniu. Pozwala to dostrzec m.in. struktury czy barwy występujące w obrębie danej zmiany, które gołym okiem nie są widoczne. Dermatoskopia jest bezbolesna, nieinwazyjna, szybka i łatwa do przeprowadzenia. [4]
Innym badaniem obrazowym może być ultrasonografia – w tym przypadku o włókniakach świadczą jałowe zmiany w obszarze skóry właściwej, które mogą obejmować także tkanki podskórne, a do tego mają kolczaste, niedookreślone brzegi. [2]
Co jednak istotne, żaden z opisanych wyżej elementów diagnostyki nie jest wystarczający do postawienia ostatecznego rozpoznania. To umożliwia tylko biopsja, pobranie wycinka zmiany i przekazanie do go badania histopatologicznego. [2] Tego typu działania nie są jednak podejmowane u wszystkich. Zwykle na biopsję skóry kierowane są osoby, u których występujące zmiany budzą określone wątpliwości diagnostyczne. [7]
Różnicowanie włókniaków z innymi zmianami skórnymi jest niezwykle istotne. Zdarza się bowiem, że można pomylić je z bardzo poważnymi chorobami. Wśród schorzeń, które powinny być brane pod uwagę podczas diagnostyki różnicowej opisywanych tu zmian, m.in. wymienia się:
Włókniaki – zarówno twarde, jak i miękkie – zwykle nie stanowią zagrożenia dla zdrowia ani życia pacjentów. Z perspektywy medycznej, najczęściej nie ma zatem konieczności podejmowania jakichkolwiek kroków. Na ich usunięcie decydują się jednak osoby, dla których są to zmiany sprawiające dyskomfort, np. często zahaczające o ubrania. Niektórzy chcą się ich pozbyć także ze względów estetycznych. Owszem, zdarza się, że włókniaki skóry ustępują samoistnie, lecz jest to rzadkie zjawisko – zwykle przez lata pozostają w niezmienionej formie.
Na szczęście dostępnych jest kilka metod usuwania włókniaków, które w większości cechują się wysokim poziomem bezpieczeństwa oraz skuteczności. Generalnie uznaje się, że usunięte zmiany rzadko nawracają, choć niektóre badania wskazują, że wznowy można zaobserwować w ok. 20 proc. przypadków. Co przy tym ciekawe, nie udało się wskazać konkretnego obrazu histopatologicznego, który mógłby wskazywać, czy dojdzie do nawrotu, czy nie – nie ma odpowiednich narzędzi, by móc to przewidzieć. [2]
Kriochirurgia to zbiór metod, bazujących na bardzo niskich temperaturach, które prowadzą do kriodestrukcji poddawanych terapii tkanek. [9] Wymrażanie ciekłym azotem jest jedną z propozycji właśnie z tego zakresu i bardzo skutecznie usuwa wiele zmian skórnych. Chłodziwo – inaczej „kriogent”, czyli wspomniany ciekły azot – osiąga temperaturę nawet ok. – 190 °C. Do jego aplikacji często używane są m.in. specjalne pistolety natryskowe, pęsety lub kriopęsety. Usunięcie włókniaka tym ostatnim narzędziem zwykle jest nieco mniej bolesne, lecz trzeba podkreślić, że generalnie nie uznaje się tej metody za komfortową. Możliwe jest jednak zastosowanie miejscowego znieczulenia.
Do plusów usuwania włókniaków przy pomocy ciekłego azotu – poza wysokim poziomem wspomnianej już skuteczności – należy zaliczyć także bezkrwawość oraz krótki czas zabiegu. [7]
Do usuwania włókniaków wykorzystuje się m.in. laser frakcyjny CO2, który należy do grupy laserów ablacyjnych („ablacja” oznacz uszkodzenie). Zwykle specjaliści mają do zastosowania dwie pasujące do tego typu lasera głowice – frakcyjną, którą stosuje się do różnego rodzaju zabiegów odmładzających czy regenerujących skórę, a także chirurgiczną. To właśnie tą drugą usuwa się włókniaki. Pozwala ona bowiem na emisję pojedynczej wiązki energii, którą można „wyciąć” nieestetyczne zmiany (nie tylko włókniaki, lecz także np. kurzajki, znamiona skórne czy brodawki łojotokowe).
Zabiegi wykonywane za pomocą lasera CO2 są uznawane za bezpieczne i umożliwiają dużą precyzję działania. Zwykle zmiany są dzięki niemu usuwane w całości, powstająca ranka nie krwawi, sam zabieg wiąże się ze względnie niewielkim dyskomfortem, a rekonwalescencja przebiega szybko i bez konieczności podejmowania szczególnie wymagających działań. Po usunięciu zmiany zostaje tylko niewielki strupek, który samoistnie odpada. Co równie istotne, po zabiegach przeprowadzanych opisywanym tu laserem, zazwyczaj nie pozostają blizny. [5,8]
Należy przy tym pamiętać, że istnieją przeciwwskazania do zastosowania lasera frakcyjnego CO2, stąd też przed jego wykonaniem konieczna jest specjalistyczna konsultacja i sprawdzenie, czy w danym przypadku tego typu forma terapii jest możliwa.
Elektrokoagulacja jest jedną z metod elektrochirurgii. W jej przebiegu wykorzystuje się prąd o wysokiej częstotliwości. Emitującą go elektrodę przykłada się do podstawy włókniaka, na który oddziałuje bardzo wysoka temperatura (sięgająca nawet 200 °C). W miejscu włókniaka tworzy się strupek – absolutnie nie można go zdrapywać, ponieważ w ten sposób można doprowadzić do powstawania przebarwień lub blizn. Należy zaczekać na jego samoistne odpadnięcie.
Co najważniejsze, metodą elektrokoagulacji można usuwać tylko włókniaki miękkie. Tego typu zabieg uznawany jest za bezpieczny i skuteczny, a całkowite wygojenie opracowywanego miejsca zwykle trwa zaledwie ok. 7 dni. Nie należy on jednak do szczególnie komfortowych, choć wiele osób nie potrzebuje żadnej formy znieczulenia (najczęściej możliwe jest zastosowanie miejscowego znieczulenia z lidokainą). Jeżeli u danej osoby występują włókniaki mnogie, konieczne może być wykonanie kilku sesji. Należy też pamiętać, że i w tym przypadku występują określone przeciwwskazania.
Chirurgiczne usuwanie włókniaków zwykle odbywa się w znieczuleniu miejscowym, a czas trwania zabiegu zależy przede wszystkim od wielkości i liczby występujących zmian. Warto też wiedzieć, że po zabiegach z wykorzystaniem skalpela, może pojawić się konieczność założenia szwów. Często wiążą się także z późniejszym powstawaniem blizn. Co ważne, usunięte w ten sposób włókniaki skórne można poddać dokładnej ocenie histopatologicznej, co zwykle nie jest możliwe np. przy zastosowaniu lasera czy wymrażania ciekłym azotem.
Co istotne, należy mieć na uwadze fakt, że usunięcie chirurgiczne włókniaka wiąże się z ryzykiem wystąpienia np. krwawienia czy infekcji. Zdarza się jednak, że nie ma dla niego alternatywy i jest to jedyna możliwa opcja pozbycia się nieestetycznych i powodujących dyskomfort zmian – chociażby w przypadku, gdy u danej osoby występują przeciwwskazania do zastosowania innych metod.
Wśród chirurgicznych form leczenia, warto wymienić także te, które dotyczą tylko włókniaków miękkich, a nie mają zastosowania w przypadku usuwania typu twardego. Włókniaka miękkiego można bowiem zwalczyć również np. za pomocą specjalnych nożyczek. Zastosowanie znajduje tu także elektrodesykacja, czyli kolejna z metod z zakresu elektrochirurgii (polega na wypalaniu zmian, lecz działa tylko na najbardziej powierzchownych warstwach tkanek). [7]
Nie, włókniak to nowotwór o łagodnym charakterze. Rakiem nazywa się zaś konkretne typy nowotworów złośliwych – tj. te, które powstają na bazie tkanki nabłonkowej (występują np. raki piersi, jelita grubego czy płuc). Warto zapamiętać: każdy rak to nowotwór, lecz nie każdy nowotwór – także ten złośliwy – to rak.
Nie, włókniaki skóry zwykle nie powodują dolegliwości bólowych. Wyjątkiem są sytuacje, gdy dochodzi do podrażnień włókniaków miękkich. Niestety, ryzyko tego jest wysokie – ten rodzaj zmian odstaje bowiem od skóry i lokuje się w miejscach, które często są obcierane czy zahaczane, jak np. szyja, pachy.
W celu usunięcia włókniaka skóry, absolutnie nie poleca się stosowania domowych sposobów. Po pierwsze, często nie są skuteczne. Po drugie, mogą być niebezpieczne dla zdrowia i zamiast pomóc, dodatkowo zaszkodzą.
Konsultacja merytoryczna lek. Ireneusz Markowski
Dyrektor Medyczny POLMED
Trombofilia to zaburzenie mechanizmów hemostazy, które przejawia się nadmierną tendencją krwi do krzepnięcia. To z kolei przyczynia się do powstawania zmian zakrzepowo-zatorowych w krwioobiegu. Utrudnia to prawidłowy przepływ krwi, prowadząc tym samym do wielu groźnych dla życia powikłań. Nadkrzepliwość krwi, bo tak inaczej określa się trombofilię, może mieć charakter wrodzony lub nabyty. Jakie objawy mogą wskazywać na jej występowanie i jak wygląda leczenie trombofilii?
Plamki, błyski, paproszki czy muszki pojawiające się przed oczami przeważnie są zupełnie niegroźne, ale czasami mogą świadczyć o poważnej chorobie. Jakie są przyczyny występowania zmian w polu widzenia i czy da się je wyleczyć? Kiedy warto te objawy skonsultować z lekarzem?
Krwotoki z nosa są powszechne – bez względu na wiek i płeć. Mogą być wynikiem urazu, lub stanu chorobowego. Jakie są inne przyczyny? Co zrobić w razie krwawienia? Kiedy krwotoki powinno się skonsultować z lekarzem?
Ciśnienie oczne, określane też jako ciśnienie wewnątrzgałkowe albo śródgałkowe, jest to ciśnienie wywierane przez płyn śródoczny na rogówkę i twardówkę.
