Cukrzyca ciążowa – przyczyny, objawy, powikłania; czy jest groźna dla dziecka?

Czym dokładnie jest ta choroba, jakie są jej objawy i leczenie? Czy można zapobiegać cukrzycy ciążowej i jak należy postępować, kiedy już się rozwinie? O tych i wielu innych kwestiach przeczytasz właśnie w tym artykule.

Z tego artykułu dowiesz się:

• Czym jest cukrzyca ciążowa?
• Czynniki ryzyka cukrzycy ciążowej
• Objawy cukrzycy ciążowej
• Cukrzyca ciążowa – powikłania
• Diagnostyka cukrzycy ciążowej
• Jak wygląda leczenie cukrzycy ciążowej?
• Cukrzyca ciążowa – zalecenia po porodzie

Czym jest cukrzyca ciążowa?

Cukrzyca ciążowa to zaburzenie, które może pojawić się u kobiety podczas trwania ciąży. Charakteryzuje się podwyższonym stężeniem glukozy we krwi, które jest wynikiem zmian w gospodarce hormonalnej i zaburzeń w gospodarce węglowodanowej.

W przeciwieństwie do innych form cukrzycy, cukrzyca ciążowa może ustąpić po porodzie. Rozpoznanie choroby często następuje podczas pierwszej wizyty prenatalnej lub w drugim trymestrze ciąży, kiedy to przeprowadza się test tolerancji glukozy.

Warto jednak podkreślić, że nieprzestrzeganie zaleceń dotyczących diety i farmakoterapii w cukrzycy ciężarnych jest dużym czynnikiem ryzyka rozwoju cukrzycy typu 2 i wystąpienia innych powikłań zarówno u matki, jak i u dziecka. Wczesne wykrycie, odpowiednie zarządzanie stanem zdrowia i świadome postępowanie przyszłej mamy może skutecznie zapobiegać poważnym komplikacjom.

Patogeneza choroby

Patogeneza cukrzycy ciążowej odnosi się do procesów biologicznych i fizjologicznych, które zachodzą w organizmie kobiety. Głównym czynnikiem jest niezdolność organizmu do wytworzenia wystarczającej ilości insuliny lub niewłaściwa reakcja komórek na już wytworzony hormon. Insulina jest odpowiedzialna za transport glukozy (źródła energii) do wszystkich komórek w organizmie, a jej nieodpowiednie stężenie prowadzi do zaburzeń gospodarki węglowodanowej.

W ciąży organizm kobiety doświadcza licznych zmian hormonalnych, które mają na celu wsparcie wzrostu i rozwoju płodu. Jedną z tych zmian jest zwiększenie produkcji hormonów (m.in. estrogenu, progesteronu i laktogennego kompleksu), które mogą wpływać na działanie insuliny — sprawiając, że komórki w organizmie stają się na nią mniej wrażliwe. Co więcej, w miarę postępu ciąży, zapotrzebowanie na insulinę rośnie, osiągając szczyt w drugim i trzecim trymestrze. Jeśli organizm kobiety nie jest w stanie sprostać tym zwiększonym wymaganiom, poziom glukozy we krwi również wzrasta, prowadząc do hiperglikemii.

W fizjologicznych (prawidłowych) okolicznościach trzustka wyrównuje gospodarkę węglowodanową poprzez zwiększone uwalnianie insuliny. Jednakże, u niektórych kobiet, trzustka nie jest w stanie wyprodukować wystarczającej ilości tego hormonu, co w konsekwencji prowadzi do rozwoju cukrzycy ciążowej i konieczności zastosowania leczenia.

Czynniki ryzyka cukrzycy ciążowej

Ważne jest, aby zrozumieć, że cukrzyca ciążowa jest wynikiem złożonej interakcji między genetyczną predyspozycją, stanem zdrowia kobiety przed ciążą, a zmianami hormonalnymi zachodzącymi podczas ciąży. Wymienia się czynniki ryzyka hiperglikemii w ciąży, które zwiększają prawdopodobieństwo rozwoju cukrzycy. Wśród nich można wyszczególnić:

• genetyczną predyspozycję do cukrzycy,
• nadwagę lub otyłość przed ciążą,
• nadmierny przyrost masy ciała w trakcie ciąży,
• historię cukrzycy w poprzednich ciążach,
• wiek matki powyżej 25 lat,
• historię cukrzycy w rodzinie,
• wielowodzie,
• makrosomię (urodzenie dziecka o masie ciała powyżej 4 kg w poprzedniej ciąży),
• zespół policystycznych jajników.

Znajomość czynników ryzyka rozwoju cukrzycy ciążowej może być niezwykle pomocna w zapobieganiu, wczesnej interwencji oraz minimalizowaniu negatywnych skutków dla zdrowia matki i dziecka.

Objawy cukrzycy ciążowej

Wiele kobiet nie zauważa objawów cukrzycy ciążowej, ponieważ mogą one być łagodne i łatwo przypisywane typowym dolegliwościom ciąży. Zwiększone pragnienie, nasilone oddawanie moczu czy uczucie zmęczenia często uznaje się za naturalne zmiany w czasie ciąży. Największy problem polega na tym, że bez odpowiedniego rozpoznania cukrzycy ciążowej i wdrożenia wczesnego leczenia, cukrzyca ciążowa może prowadzić do poważnych powikłań dla matki i płodu.

Jakie objawy powinny zaalarmować przyszłą mamę?

Poza zwiększonym pragnieniem, częstszym oddawaniem moczu oraz uczuciem zmęczenia, warto być uważnym także na:

• częste infekcje, zwłaszcza układu moczowego.
• powolne gojenie się ran,
• zamglenie widzenia,
• zwiększony apetyt,

Objawy cukrzycy ciążowej mogą nasilać się w miarę postępu ciąży, zwłaszcza w drugim i trzecim trymestrze, kiedy to (tak, jak już wspominaliśmy) zapotrzebowanie na insulinę wzrasta. W tym okresie, stężenie glukozy we krwi może stać się bardziej niestabilne, co potencjalnie prowadzi do bardziej widocznych objawów hiperglikemii.

Bez odpowiedniego rozpoznania cukrzycy ciążowej i wdrożenia wczesnego leczenia, cukrzyca ciążowa może prowadzić do poważnych powikłań dla matki i płodu.

Cukrzyca ciążowa – powikłania

Bagatelizowanie zaleceń medycznych, które dotyczą leczenia cukrzycy ciążowej, może przyczynić się do poważnych konsekwencji dla zdrowia matki i dziecka. Powikłania cukrzycy ciążowej mogą manifestować się w różnych perspektywach czasu — od problemów w trakcie ciąży po komplikacje zdrowotne w późniejszym życiu dziecka. Prawidłowe zarządzanie cukrzycą ciążową jest podstawą tego, by zminimalizować ryzyko poważnych konsekwencji zdrowotnych.

Jakie powikłania mogą wystąpić u płodu i noworodka?

• Przedwczesny poród — cukrzyca w ciąży może prowadzić do wcześniejszego rozpoczęcia akcji porodowej, co będzie związane z ryzykiem niedojrzałości narządów noworodka.
• Wystąpienie wad wrodzonych — wysokie stężenie glukozy we krwi matki może zwiększyć ryzyko wystąpienia mutacji genetycznych u płodu.
• Zaburzenia wzrastania — hiperglikemia u matki może powodować nadmierny wzrost dziecka, a w konsekwencji większe ryzyko komplikacji podczas porodu.
• Zaburzenia oddychania — noworodki urodzone przez kobiety z cukrzycą ciążową mogą mieć problemy z adaptacją oddechową.
• Zaburzenia metaboliczne — odnotowanie hipoglikemii u noworodka zaraz po urodzeniu, która jest wynikiem wysokiej glikemii matki podczas ciąży.
• Zaburzenia hematologiczne — cukrzyca u kobiety w ciąży podnosi ryzyko nadmiernej liczby czerwonych krwinek u noworodka.
• Zmiany zakrzepowe u płodu — zwiększone ryzyko problemów z krzepliwością krwi.
• Wewnątrzmaciczne obumarcie płodu — najcięższe powikłanie, które może wystąpić w skrajnych przypadkach.

Odległe powikłania u dziecka

Cukrzyca ciążowa może wpływać nie tylko na płód, ale także na późniejszy rozwój dziecka, zwiększając ryzyko otyłości i cukrzycy typu 2. Dzieci te mogą również doświadczać problemów z metabolizmem węglowodanów, co jest bezpośrednio związane z ekspozycją na wysoki poziom glukozy w życiu płodowym.

Cukrzyca ciążowa – powikłania u matki

U kobiet z cukrzycą ciążową ryzyko wystąpienia pewnych komplikacji w czasie ciąży i po porodzie jest zwiększone. Należą do nich między innymi:

• nadciśnienie tętnicze i stan przedrzucawkowy, które mogą mieć poważne konsekwencje zarówno dla matki, jak i dziecka;
• zwiększone ryzyko cięcia cesarskiego z powodu nadmiernego wzrostu płodu;
• cukrzyca typu 2 w późniejszym życiu, zwłaszcza jeśli cukrzyca ciążowa nie wróciła do normy po porodzie;
• zaburzenia metaboliczne;
• choroby sercowo-naczyniowe.

Zarówno dla płodu, noworodka, jak i młodej mamy, skuteczna kontrola cukrzycy ciążowej poprzez dietę o niskim indeksie glikemicznym, odpowiednią aktywność fizyczną i monitorowanie glikemii, może znacząco zmniejszyć ryzyko powikłań i zagrożenie dla zdrowia.

Diagnostyka cukrzycy ciążowej

Diagnostyka cukrzycy ciążowej opiera się na dokładnym monitorowaniu glikemii u kobiet w ciąży. Poza standardowym pomiarem stężenia glukozy na czczo jednym z podstawowych badań jest test obciążenia glukozą, znany również jako OGTT (ang. oral glucose tolerance test). Badanie to przeprowadza się rutynowo u wszystkich kobiet między 24 a 28 tygodniem ciąży.

Jak przebiega test OGTT w ciąży?

Ciężarna przyjmuje doustny roztwór zawierający 75 g glukozy, a następnie zostaje poddana pomiarom poziomu cukru we krwi w kilku odstępach czasowych. Oznaczenie standardowo wykonuje się po 120 minutach od wypicia roztworu, jednak w niektórych przypadkach ma to miejsce również po 1 godzinie, oraz w celu zdiagnozowania hipoglikemii reaktywnej także po 3 lub 4 godzinach. Decyzję o sposobie przeprowadzania badania podejmuje lekarz na podstawie objawów występujących u pacjentki, przebiegu ciąży i historii medycznej. Przed badaniem Zaleca się utrzymanie standardowej diety. Na badanie należy zgłosić się na czczo (8-12 godzin bez jedzenia i picia innych płynów niż woda).

Kryteria rozpoznania cukrzycy u kobiet w ciąży

W przypadkach, kiedy cukrzyca zostanie po raz pierwszy rozpoznana podczas ciąży i u pacjentki nigdy wcześniej nie stwierdzono hiperglikemii, do określenia stanu pacjentki stosuje się termin: cukrzyca ciążowa. Według Stanowiska Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego kryteria rozpoznania cukrzycy ciążowej to:

• Glikemia na czczo: >92-125 mg/dl (5,1-6,9 mmol/l);
• Test OGTT — poziom glukozy we krwi 1 godzinę po przyjęciu 75 g glukozy: ≥180 mg/dl (10,0 mmol/l);
• Test OGTT — poziom glukozy we krwi 2 godziny po przyjęciu 75 g glukozy: 153-199 mg/dl (8,5-11.0 mmol/l).

Diagnoza może zostać postawiona, gdy wyniki testu wskazują na podwyższone stężenie glukozy we krwi. Decyzję o wdrożeniu odpowiedniego postępowania zawsze stawia lekarz.

Leczenie cukrzycy ciążowej

Leczenie cukrzycy ciążowej opiera się przede wszystkim na kontrolowaniu poziomu glukozy we krwi. Należy podkreślić, że oprócz stosowania się do medycznych zaleceń lekarza, kobieta ciężarna powinna przestrzegać zdrowego stylu życia, z ukierunkowaniem na dietę o niskim indeksie glikemicznym oraz włączeniem do codziennej rutyny bezpiecznej formy aktywności fizycznej. 

W sytuacjach, gdy pomiar glikemii osiąga >95 mg/dl na czczo, <130 mg/dl po godzinie od obciążenia glukozą lub 120 mg/dl po dwóch godzinnych u ciężarnych stosuje się terapię insuliną. Oprócz tego równie istotnymi aspektami leczenia są dieta oraz edukacja przyszłej mamy dotycząca metod zarządzania cukrzycą ciążową, w tym rozpoznawanie i reagowanie na objawy hipoglikemii i hiperglikemii.

Insulinoterapia w ciąży

Jedynym zalecanym sposobem farmakologicznego leczenia hiperglikemii w ciąży jest przyjmowanie odpowiednio dobranych dawek insuliny. W przypadku kobiet ciężarnych nie stosuje się farmakoterapii, która najczęściej zalecana jest w leczeniu cukrzycy typu 2 z uwagi na to, że substancje czynne obecne w lekach mogą negatywnie oddziaływać na rozwój płodu. Insulinoterapia jest całkowicie bezpieczna, ponieważ nie przechodzi przez barierę łożyskową.

Nieodłącznym elementem przyjmowania insuliny jest praktykowanie świadomej diety. Dawka i czas przyjmowania insuliny zależą od stężenia glukozy we krwi, co z kolei jest ściśle związane z ilością i rodzajem spożytych węglowodanów.

Dieta przy cukrzycy ciążowej

Dietetyczne leczenie rozpoczyna się przede wszystkim od omówienia z pacjentką zasad prawidłowego żywienia i przedstawienia modyfikacji, które należy wprowadzić w codziennym jadłospisie, aby możliwie skutecznie zminimalizować skutki defektu wydzielania lub działania insuliny.

Jakie produkty warto wdrożyć do diety?

Podstawę diety powinny stanowić pełnowartościowe produkty białkowe (chudy nabiał, drób, ryby, nasiona strączkowe, tofu), zdrowe oleje roślinne (oliwa z oliwek, olej rzepakowy, olej lniany) oraz niskoprzetworzone węglowodany złożone o niskim indeksie glikemicznym (pełnoziarniste produkty zbożowe, kasze). Oprócz tego, w żadnym posiłku nie może zabraknąć niskowęglowodanowych świeżych warzyw i owoców (zielone warzywa liściaste, warzywa kapustne, warzywa psiankowate, owoce jagodowe, owoce cytrusowe). Co więcej, kobiety z cukrzycą ciążową powinny zaplanować regularne posiłki i przekąski, aby zapobiegać nagłym spadkom poziomu cukru we krwi.

Czego należy unikać?

Poza standardowymi produktami, które należy wykluczyć w okresie ciąży, zaleca się także ograniczenie spożycia wysokoprzetworzonych produktów, bogatych w cukry proste, oraz tłuszczów nasyconych. Rekomendowane jest unikanie słodyczy, słonych przetworzonych przekąsek, słodkich napojów oraz posiłków typu fast food.

Hipoglikemia w cukrzycy ciążowej

Ważne jest także to, aby kobieta w ciąży potrafiła rozpoznać objawy hipoglikemii i umiała na nią odpowiednio reagować z pomocą diety. Do najczęstszych objawów należą drżenie, potliwość, zawroty, uczucie głodu, bóle głowy, zmęczenie, bladość skóry i trudności w koncentracji.

Hipoglikemia w cukrzycy ciążowej – czym może być spowodowana? Stan ten może być wynikiem kilku czynników, najczęściej występuje w wyniku nieodpowiednio dobranej dawki insuliny, niewystarczającego spożycia węglowodanów lub nadmiernej aktywności fizycznej. Hipoglikemia to stan, w którym poziom glukozy we krwi spada poniżej normalnego zakresu, co może być niebezpieczne zarówno dla matki, jak i krwi płodu. W takich sytuacjach należy spożyć małą przekąskę zawierającą węglowodany (np. owoc), co spowoduje zwiększenie stężenia glukozy we krwi i unormowanie glikemii.

Po spożyciu węglowodanów ważne jest, aby pacjentka ponownie sprawdziła poziom cukru we krwi po około 15 minutach, aby upewnić się, że wrócił on do bezpiecznego zakresu. Jeśli poziom glukozy nadal jest niski, należy powtórzyć spożycie węglowodanów.

Cukrzyca ciążowa – zalecenia po porodzie

U większości kobiet stan gospodarki węglowodanowej wraca do normy po porodzie. Należy mieć jednak na uwadze, że cukrzyca ciążowa wiąże się z podwyższonym ryzykiem rozwoju cukrzycy typu 2, cukrzycy typu 1 lub stanu przedcukrzycowego w przyszłości. Dlatego ważne jest, aby kobieta, która spełniła ogólne kryteria rozpoznania cukrzycy ciążowej, kontynuowała monitorowanie poziomu glukozy we krwi po porodzie. Zaleca się wykonanie testu tolerancji glukozy około 6-12 tygodni po rozwiązaniu.

Niezależnie od wyników testu, wszystkie kobiety po doświadczeniu cukrzycy ciążowej powinny podjąć środki zapobiegawcze, aby zmniejszyć ryzyko rozwoju cukrzycy w przyszłości. Obejmuje to utrzymanie zdrowej diety, regularną aktywność fizyczną, utrzymanie zdrowej masy ciała oraz regularne kontrole poziomu glukozy we krwi.