Otyłość – rodzaje, czynniki ryzyka, powikłania nieleczonej otyłości

Z tego artykułu dowiesz się:

• Czym jest otyłość?
• Jakie są rodzaje otyłości?
• Co jest przyczyną otyłości?
• Do jakich chorób może doprowadzić otyłość?
• Jak leczy się otyłość?

Czym jest otyłość?

Otyłość uznawana jest za chorobę przewlekłą, w przebiegu której nadmierna ilość tkanki tłuszczowej wpływa niekorzystnie na funkcjonowanie chorego pod kątem fizycznym i psychicznym i może stanowić zagrożenie dla zdrowia. To jednocześnie choroba cywilizacyjna. Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) w 2018 roku na otyłość cierpiało około 400 milionów dorosłych ludzi, a 1,6 miliarda miało nadwagę. Problem dotyczy nie tylko dorosłych – chorują coraz młodsi. WHO podaje, że problem nadwagi i otyłości obejmuje ponad 10 % dzieci i młodzieży na świecie. W Polsce w ostatnich 20 latach trzykrotnie wzrosła liczba dzieci o nadmiernej masie ciała. Aktualnie zajmujemy piąte miejsce na świecie, jeżeli chodzi o zwiększenie częstości występowania nadwagi i otyłości u najmłodszych. Na Międzynarodowej Liście Chorób i Problemów Zdrowotnych (tzw. klasyfikacja ICD10) otyłość znajduje się pod kodem E66.

Otyłość – choroba przewlekła o złożonej etiologii, związana z nadmiernym gromadzeniem tkanki tłuszczowej i BMI powyżej 30, stanowiące zagrożenie dla zdrowia pacjenta.

Kiedy rozpoznaje się otyłość?

U osób dorosłych o otyłości mówimy, gdy indeks masy ciała (BMI) przekracza wartość 30. W zależności od wartości BMI może wyróżnić:

• otyłość I stopnia przy BMI 30‒34,9,
• otyłość II stopnia przy BMI 35‒39,9,
• otyłość III stopnia (tzw. otyłość olbrzymia) przy BMI > 40.

Nie oznacza to, że wszystkie wartości BMI poniżej 30 są prawidłowe. Przy BMI w zakresie 25‒29,9 mówimy o nadwadze. Nieleczona nadwaga, bez zmiany nawyków żywieniowych i wdrożeniu aktywności fizycznej szybko przekształca się w otyłość, prowadząc do poważnych konsekwencji zdrowotnych.

W rozpoznaniu otyłości określana jest także zawartość tkanki tłuszczowej. Jeżeli przekracza ona u kobiet 30% masy ciała, a u mężczyzn 25% masy ciała, jest to kryterium pozwalające na rozpoznanie otyłości. Pomocny jest także pomiar obwodu talii. Wykonuje się go w celu oceny ryzyka metabolicznego i chorób sercowo-naczyniowych, a także stwierdzenia występowania poszczególnych typów otyłości.

Rodzaje otyłości

Otyłość w zależności od rozmieszczenia tkanki tłuszczowej dzieli się na:

• otyłość brzuszną nazywaną inaczej androidalną – wyjątkowo niebezpieczny typ otyłości występujący u mężczyzn i kobiet polegający na odkładaniu się tłuszczu w okolicy brzucha, niosący za sobą ryzyko miażdżycy, wysokiego poziomu cholesterolu i podwyższonego ciśnienia krwi,
• otyłość pośladkowo-udową nazywaną gynoidalną występującą głównie u kobiet,
• otyłość uogólnioną – gdy nadmiar tkanki tłuszczowej rozmieszczony jest po całym organizmie.

Drugi podział uwzględnia przyczyny otyłości. W tym przypadku wyróżniane są:

• otyłość prosta wynikającej z dostarczania zbyt dużej ilości kalorii w stosunku do tego, ile spala się przy codziennych aktywnościach przez dłuższy okres czasu oraz złych nawyków żywieniowych,
• otyłość wtórna spowodowana chorobami np. będącej efektem niedoczynności tarczycy, zespołu Cushinga, zespołu Pradera-Williego, zespołu Turnera czy chorób zwyrodnieniowych, a także przyjmowaniem niektórych leków, m.in. kortykosteroidów, leków przeciwpadaczkowych, przeciwdepresyjnych oraz insuliny.

Przyczyny otyłości

Wśród przyczyn otyłości poza wyżej wspomnianymi wymienia się:

• niewystarczającą aktywność fizyczną lub jej brak,
• nietolerancje pokarmowe wpływające na zaostrzenie objawów otyłości,
• przewlekły stres wywołujący zachwianie równowagi hormonalnej i przekładający się na zaburzenia metaboliczne,
• czynniki psychologiczne – niska samoocena, zaburzenia nastroju, stany depresyjne itp., w których je się dla poprawy humoru,
• spożywanie wysokoprzetworzonej żywności,
• wiek – wraz z wiekiem obserwuje się wzrost poziomu tkanki tłuszczowej i spadek ilości tkanek beztłuszczowych.

Do jakich chorób może prowadzić otyłość?

Otyłość jest niebezpieczna ze względu na to, jakie powikłania powoduje. Tak naprawdę nadmiar tkanki tłuszczowej wpływa niekorzystnie na funkcjonowanie wszystkich układów w organizmie człowieka. Najczęściej obserwowane są skutki otyłości ze strony układu hormonalnego i rozrodczego:

• insulinooporność,
• cukrzyca typu II,
• zespół metaboliczny,
• zespół policystycznych jajników,
• u dzieci przedwczesne dojrzewanie,
• u nastolatek zaburzenia miesiączkowania,
• zwiększa ryzyko zaburzeń hormonalnych prowadzących do niepłodności,

oraz układu sercowo-naczyniowego:

• nadciśnienie tętnicze,
• wysoki poziom cholesterolu,
• miażdżyca,
• zwiększone ryzyko zawału i wylewu,
• choroba niedokrwienna serca,
• niewydolność serca,
• zakrzepica żył głębokich.

Ponadto otyłość wpływa na:

• rozwój astmy oskrzelowej,
• występowanie bezdechu sennego,
• stłuszczenie wątroby,
• kamicę pęcherzyka żółciowego,
• zespół jelita drażliwego,
• chorobę refluksową przełyku,
• wzrost ryzyka wystąpienia określonych grup nowotworów (przełyku, odbytnicy, okrężnicy, jelita cienkiego,nerek, wątroby, białaczek i chłoniaków).

Osoby z otyłością cierpią często na zespół przeciążeniowy stawów – zwłaszcza biodrowych i kolanowych, płaskostopie, żylaki kończyn dolnych, bóle pleców, mają obrzęki limfatyczne, rozstępy i migreny. Jednocześnie nadmierna masa ciała przyczynia się do niskiej samooceny, odcinania się od świata, stanów depresyjnych i lęków.

Tak naprawdę bardzo trudno jest wymienić wszystkie konsekwencje otyłości, dlatego należy robić wszystko, żeby ją leczyć i uniknąć powikłań.

Jak leczy się otyłość?

W jaki sposób leczy się otyłość? Najczęściej stosuje się leczenie zachowawcze, a w niektórych przypadkach w zależności od kondycji chorego i stopnia otyłości leczenie farmakologiczne oraz chirurgiczne. Proces leczenia otyłości ma na celu powolne obniżanie masy ciała i jej stabilizację w przyszłości. Dietę, a także aktywność fizyczną dostosowuje się do pacjenta – jego stanu zdrowia, chorób współistniejących oraz indywidualnych preferencji. W skutecznym leczeniu otyłości kluczowe jest, by zmiana nawyków żywieniowych i stylu życia miała charakter trwały, a nie tylko okresowy. W przeciwnym razie otyłość może w krótkim czasie powrócić.

Podstawą leczenia otyłości jest trwała zmiana nawyków żywieniowych i prowadzonego trybu życia wraz ze zwiększeniem aktywności fizycznej, co przekłada się na stopniowe, stabilne obniżenie masy ciała.

Leczenie zachowawcze otyłości

Dieta w leczeniu otyłości powinna opierać się na ujemnym bilansie kalorycznym, pozwalającym na redukcję ilości tkanki tłuszczowej w organizmie. Zalecane jest zmniejszenie spożywania tłuszczów zwierzęcych i węglowodanów prostych oraz żywności wysokoprzetworzonej. Wskazane jest natomiast wdrożenie do diety dużych ilości warzyw i produktów pełnoziarnistych, a także chudego źródła białka (mięso, ryby, nabiał odtłuszczony). Dieta powinna być urozmaicona, tak by dostarczać niezbędne witamin oraz minerały. Utrata masy ciała powinna następować stopniowo, co minimalizuje ryzyko efektu jo-jo.

Jeżeli chodzi natomiast o aktywność fizyczną, jej intensywność i rodzaj powinien być dobrany indywidualnie do możliwości pacjenta, z uwzględnieniem jego stanu zdrowia i chorób współistniejących. Ważne jest natomiast, by była ona wykonywana regularnie, minimum 3 razy w tygodniu przez 30-60 minut. W przypadku osób z otyłością dobra aktywność fizyczna to między innymi:

• marsz,
• wchodzenie po schodach,
• pływanie,
• jazda na rowerze,
• szybkie spacery.

Leczenie farmakologiczne otyłości

Jeżeli chodzi o farmakologiczne leczenie otyłości, w Polsce dostępne są dwa typy leków wykorzystywane w tym celu. Działanie pierwszej grupy opiera się na ograniczeniu apetytu i wydłużeniu czasu odczuwania sytości poposiłkowej. Drugi z kolei zmniejsza ilość wchłanianych w jelicie tłuszczów, ograniczając tym samym kaloryczność spożywanych posiłków. Leki na otyłość dostępne są wyłącznie na receptę, a dawkowanie i czas trwania terapii powinny być ustalone indywidualnie przez lekarza.

Chirurgiczne leczenie otyłości

W skrajnych przypadkach, u pacjentów z otyłością olbrzymią (otyłość III stopnia z BMI 40+), a także powikłaną otyłością II stopnia, konieczne może być przeprowadzenie zabiegu z zakresu chirurgii bariatrycznej. Obecnie w celu redukcji masy ciała wykonuje się w Polsce trzy zabiegi:

• by-pass żołądkowy,
• rękawową resekcję żołądka,
• założenie opaski żołądkowej.

Pozwalają one ograniczyć objętość żołądka (dzięki temu pacjent zjada mniejsze porcje posiłków), a także wyłączyć funkcjonowanie części żołądka odpowiedzialnej za syntezę hormonu głodu – greliny. Co ważne, każda z tych operacji podlega refundacji z Narodowego Funduszu Zdrowia.

Możliwe jest także założenie pacjentowi tzw. balonu żołądkowego. Jest to zabieg wykonywany u pacjentów ze skrajną otyłością, u których przed operacją bariatryczną konieczna jest znaczna redukcja masy ciała (nawet o kilkadziesiąt kilogramów) w stosunkowo krótkim czasie.

Leczenie otyłości warto wspomagać psychoterapią i terapią behawioralną, które nie tylko pozwalają zmienić relację pacjenta z jedzeniem, ale również odbudować jego poczucie pewności siebie, podnieść samoocenę i zwiększyć motywację do walki z nadmiarem tkanki tłuszczowej w organizmie.