Niedoczynność tarczycy – czym jest, jak się objawia i jak ją leczyć?

U osób zdrowych tarczyca dostosowuje produkcję hormonów do aktualnych potrzeb organizmu. Do niedoczynności dochodzi, gdy stężenie hormonów jest mniejsze niż potrzebne; taki stan jest niekorzystny dla wielu narządów i całego ustroju ze względu na spowolnienie procesów metabolicznych. Niedoczynność tarczycy występuje 5 razy częściej u kobiet, częstotliwość jej występowania rośnie z wiekiem.

Rodzaje niedoczynności tarczycy

Ze względu na nasilenie objawów, niedoczynność tarczycy może przybierać postać:

• subkliniczną (utajoną) – gdy objawów nie ma lub są niewielkie,
• jawną – gdy występują objawy,
• śpiączki hipometabolicznej – skrajnie ciężkiej postaci stanowiącej zagrożenie życia.

Ze względu na charakter zaburzeń prowadzących do hipotyreozy, wyróżnia się niedoczynność:

• pierwotną – wywołaną uszkodzeniem miąższu tarczycy,
• wtórną – wywołaną nieprawidłowym funkcjonowaniem przysadki mózgowej (spadek wydzielania TSH),
• trzeciorzędową – wywołaną nieprawidłowym funkcjonowaniem podwzgórza (spadek produkcji TRH).

Przyczyny

Najczęstszą przyczyną niedoczynności tarczycy jest choroba Hashimoto. Rzadsze przyczyny to: brak lub niedostateczna substytucja hormonalna u osób po usunięciu tarczycy lub po leczeniu jodem radioaktywnym, przedawkowanie leków stosowanych w leczeniu nadczynności tarczycy, znaczny niedobór jodu w diecie, inne niż choroba Hashimoto zapalenia tarczycy (np. zapalenie poporodowe), niedoczynność wrodzona, stan po leczniczym napromienianiu narządów szyi, działanie leków (np. sole litu) lub toksyn.

Choroba Hashimoto jest przewlekłym zapaleniem autoimmunologicznym: autoprzeciwciała anty – TPO i anty – TG wytwarzane przez komórki układu odpornościowego powodują stan zapalny i postępujące uszkodzenie tarczycy, które może przebiegać z jej powiększeniem (wole) lub zanikiem.

Objawy niedoczynności tarczycy

Pełnoobjawowa niedoczynność tarczycy jest łatwa do rozpoznania, ale zazwyczaj przez długi czas występują objawy tylko z niektórych lub nawet jednego układu organizmu i z tego powodu niedoczynność tarczycy bardzo często imituje inne choroby. Najbardziej typowym objawem ogólnym jest postępujący wzrost masy ciała pomimo normalnej aktywności i prawidłowego apetytu (a czasem nawet zmniejszonego); może występować nietolerancja zimna i uogólnione obrzęki. Widoczne powiększenie tarczycy (wole) występuje tylko w części przypadków. Ponadto mogą występować objawy ze strony wielu narządów i układów:

• układ nerwowy – wzmożona senność, zaburzenia pamięci i koncentracji, wahania / obniżenie nastroju i depresja, nasilenie objawów obecnych wcześniej schorzeń psychicznych – zwłaszcza depresji;
• osłabienie słuchu;
• skóra – staje się sucha, chłodna i blada, występuje osłabienie włosów i paznokci;
• układ krążenia – zwolnienie czynności serca, obniżenie ciśnienia krwi, nasilenie istniejącej wcześniej niewydolności krążenia lub choroby wieńcowej, w ciężkich przypadkach niewydolność serca spowodowana samą niedoczynnością;
• układ pokarmowy – przewlekłe zaparcia;
• układ oddechowy – spowolnienie oddechu, duszność, chrypka;
• mięśnie i stawy – zmniejszenie siły mięśniowej, obrzęki stawów (zwłaszcza kolanowych);
• układ rozrodczy kobiet – spadek libido, zaburzenia miesiączkowania, trudności z zajściem w ciążę, poronienia;
• układ rozrodczy mężczyzn – spadek libido, zaburzenia potencji, pogorszenie jakości nasienia;
• układ krwiotwórczy – anemia;
• u dzieci – opóźniony rozwój psychomotoryczny, opóźnione dojrzewanie.

Badania laboratoryjne

Na wstępie warto zauważyć, że w przypadku analizy wszystkich badań laboratoryjnych trzeba zwrócić uwagę na wartości referencyjne podane przez laboratorium. W zależności od metod badań podawane zakresy norm mogą być inne, a szczegółowe porównanie wyników badań z różnych laboratoriów – dla niedoświadczonej osoby trudne. Laboratorium podając wartości referencyjne jest w stanie uwzględnić wiek pacjenta, ale nie zna istotnie wpływających na oczekiwane wyniki okoliczności takich jak: planowanie ciąży, ciąża, karmienie piersią, stosowane leczenie, wielkość i tempo zmian w stosunku do wyników poprzednich. Dlatego podawane zakresy normy należy traktować jako normy statystyczne, dotyczące większości ludzi zdrowych, ale nie każdego człowieka. Wyniki badań laboratoryjnych, w szczególności hormonalnych, należy konsultować z lekarzem.

• TSH

Poza rzadkimi przypadkami niedoczynności wtórnej i trzeciorzędowej, typowa niedoczynność tarczycy przebiega z podwyższonym stężeniem TSH i to już w okresie bezobjawowym. W rozwiniętej niedoczynności tarczycy stężenie TSH wielokrotnie przekracza górną granicę normy (4,0 mIU/l).

• FT3 i FT4

W niedoczynności tarczycy spada stężenie FT4 (prawidłowe w zakresie 8 – 20 ng/l), choć w postaci subklinicznej może być prawidłowe lub nieznacznie obniżone. Stężenie FT3 może być zmniejszone lub prawidłowe, ale to badanie ma mniejszą wartość, ponieważ ilość krążącego we krwi FT3 zależy przede wszystkim od czynników niezwiązanych z tarczycą.

• Przeciwciała przeciwtarczycowe – nie mają znaczenia w rozpoznaniu niedoczynności tarczycy, ale mają znaczenie w diagnostyce jej przyczyn. Anty – TPO (przeciwciała przeciwko tyreoperoksydazie) i anty-TG (przeciwciała przeciwko tyreoglobulinie) są podwyższone w zapaleniach autoimmunologicznych.
• Podwyższone stężenie cholesterolu i trójglicerydów może być skutkiem niedoczynności tarczycy.

Badania obrazujące

USG jest podstawowym badaniem wykonywanym w każdym przypadku niedoczynności tarczycy. Podczas badania ocenia się wielkość tarczycy, obecność guzków, echogeniczność i ukrwienie miąższu, standardowo poza samą tarczycą badane są także okoliczne węzły chłonne.

BAC, badanie cytologiczne

BAC (biopsja aspiracyjna cienkoigłowa) bywa wykonywana w diagnostyce lub wykluczeniu obecności komórek raka w guzkach tarczycy, rzadziej w diagnostyce charakteru zapalenia tarczycy.

Leczenie

Leczenie polega na przyjmowaniu w postaci tabletek syntetycznego hormonu tarczycy (L-T4: lewoskrętnej tyroksyny – preparaty Euthyrox N i Letrox). Nie niesie ono za sobą żadnego ryzyka kojarzonego z terapiami hormonalnymi, ponieważ polega wyłącznie na wyrównywaniu niedoboru hormonu. Dawka zależy od masy ciała i nasilenia niedoczynności, ale jest dobierana indywidualnie dla każdego pacjenta – dlatego leczenie zaczyna sie od małych dawek, które zwiększa się stopniowo co 2 – 4 tygodnie kontrolując TSH. U większości chorych przyczyną niedoczynności tarczycy jest jej nieodwracalne uszkodzenie, dlatego leczenie zazwyczaj musi być prowadzone przez całe życie.

Szczególne przypadki diagnostyki i leczenia niedoczynności tarczycy:

Rutynowo bada się stężenie TSH u wszystkich noworodków przed wypisem ze szpitala.

Zaleca się rutynowe badanie TSH u kobiet planujących ciążę i we wczesnej ciąży.  Podczas ciąży, ze względu na zwiększone zapotrzebowanie na hormony tarczycy, niezbędne jest zwiększenie dawki stosowanego leku oraz częstsze kontrolowanie TSH i FT4, przy czym zalecane wartości TSH i FT4 są uzależnione od trymetru ciąży.

Podejście do leczenia subklinicznej niedoczynności tarczycy jest indywidualne, uzależnione od wieku pacjenta i obecności objawów.

Autor: lek. Ireneusz Markowski
Dyrektor Medyczny POLMED S.A.