Infolinia 24/7: 58 775 95 99 / 801 033 200
Placówki medyczne
Krztusiec to ostra, bakteryjna choroba zakaźna układu oddechowego, która charakteryzuje się między innymi napadami silnego kaszlu. Krztusiec może prowadzić do licznych powikłań. Choć chorobie można zapobiegać dzięki szczepieniom, w ostatnich latach dochodzi do wyraźnego wzrostu zachorowalności, zwłaszcza wśród osób dorosłych. To jednak najmłodsi członkowie społeczeństwa są najbardziej narażeni na ciężki przebieg choroby. Wyjaśniamy, jak można zarazić się krztuścem i na jakie fazy dzieli się przebieg tej choroby, dla kogo krztusiec jest najbardziej niebezpieczny i kto powinien poddać się szczepieniom ochronnym.
Krztusiec, kiedyś nazywany powszechnie kokluszem, to ostra choroba zakaźna dróg oddechowych, a dokładnie – zapalenie tchawicy i oskrzeli, wywoływane przez zakażenie pałeczką Bordetella pertussis. Bakteria ta jest szczególnie niebezpieczna ze względu na wydzielaną toksynę krztuścową, która wywołuje silną leukocytozę, przy jednoczesnym ograniczaniu aktywności makrofagów i limfocytów w obrębie ognisk zapalnych. Z tego względu organizm ma duży problem z tym, aby samodzielnie zlikwidować pałeczki krztuśca, z łatwością przylegające do komórek nabłonka dróg oddechowych.
Krztusiec – ostra choroba zakaźna tchawicy i oskrzeli, wywoływana przez bakterię Bordetella pertussis, która może wystąpić zarówno u dzieci jak i osób dorosłych.
Co ważne, krztusiec to choroba, która dotyka zarówno dorosłych, jak i dzieci, a jej przechorowanie nie daje całkowicie trwałej odporności. Największe zagrożenie dla zdrowia pacjenta stanowi zakażenie pałeczką krztuśca u noworodków i dzieci do 4. roku życia, ponieważ ich układ odpornościowy nie jest jeszcze w pełni wykształcony.
Jeżeli chodzi o pałeczki krztuśca, do zakażenia dochodzi drogą kropelkową. Rezerwuarem jest w tym przypadku zawsze chory człowiek, który kaszląc, rozpyla wydzielinę dróg oddechowych zawierającą pałeczki Bordetella pertussis. Do rozprzestrzeniania się pałeczek krztuśca może dochodzić także przy kichaniu, mówieniu czy przez kontakt bezpośredni. Źródłem zakażenia mogą być zarówno dzieci, u których choroba zwykle ma wyraźny, pełnoobjawowy przebieg, jak również dorośli, u których często krztusiec przebiega skąpoobjawowo, a odczuwane dolegliwości są mało charakterystyczne. Największa zaraźliwość (gdy ryzyko zarażenia się od osoby chorej wynosi nawet 80%) ma miejsce w pierwszych stadiach choroby, przy czym może być skutecznie ograniczona dzięki właściwej i szybko wdrożonej antybiotykoterapii.
Gdy bakterie wnikną do organizmu osoby zdrowej, dochodzi do ich namnażania się w drogach oddechowych, martwicy komórek nabłonka tchawicy i oskrzeli oraz pojawienia się charakterystycznych symptomów choroby. Okres inkubacji wynosi od 6 do 20 dni, jednak pierwsze objawy pojawiają się zwykle już po upływie tygodnia od kontaktu z osobą chorą.
Obecność pałeczek krztuśca w drogach oddechowych prowadzi do powstania uszkodzeń i zmian martwiczych w komórkach nabłonka i błony śluzowej krtani, tchawicy i oskrzeli. Dodatkowo, Bordetella pertussis wydzielają toksynę, która oddziałuje między innymi na receptory kaszlowe dróg oddechowych, co pobudza ośrodek kaszlu w mózgu, wywołując charakterystyczny, silny odruch kaszlu.
Jeżeli chodzi o przebieg choroby, zależy on od wieku chorego, jego ogólnego stanu zdrowia i stopnia odporności na pałeczki krztuśca. Zazwyczaj najcięższe objawy zakażenia pojawiają się u niemowląt i małych dzieci, które nie zostały jeszcze poddane szczepieniom ochronnym.
Okres inkubacji przypadku zachorowania na krztusiec wynosi nawet 3 tygodnie, a sama choroba ma charakter długotrwały – objawy mogą utrzymywać się nawet kilka miesięcy. U osób dorosłych, które były wielokrotnie szczepione na krztusiec, symptomy często ograniczają się do charakterystycznego kaszlu, nasilającego się wieczorem i w nocy.
W obrazie klinicznym choroby wyróżnia się trzy główne fazy:
Pierwszym stadium choroby jest faza nieżytowa, która często przypomina pod względem objawów ciężkie przeziębienie. Pojawiają się one od kilku do kilkunastu dni po kontakcie z osobą chorą i obejmują:
Objawy krztuśca w tej fazie utrzymują się do dwóch tygodni. Warto wiedzieć, że to właśnie w tym okresie choroba jest najbardziej zakaźna, dlatego tak istotna jest odpowiednia diagnostyka i jak najszybsze wdrożenie odpowiedniego leczenia. U osób dorosłych często faza ta występuje w ograniczonym lub wręcz znikomym stopniu.
Obserwowane w tej fazie objawy choroby i ich nasilenie mogą różnić się w zależności od wieku i ogólnej kondycji zdrowotnej chorego. U noworodków i niemowląt pojawiają się:
U starszych dzieci dominuje napadowy kaszel, który w przypadku dzieci nieszczepionych może obejmować nawet kilkadziesiąt ataków dziennie, wyzwalanych pod wpływem takich czynników jak:
W okresie międzynapadowym dziecko jest zazwyczaj zmęczone, a jego twarz jest obrzęknięta, z licznymi wybroczynami (w trakcie ataku kaszlu często obserwuje się pękanie naczyń krwionośnych).
Z kolei u dorosłych obserwuje się przewlekły kaszel suchy, który nasila się wieczorami i nocą. W przebiegu krztuśca przyjmuje on bardzo charakterystyczną formę, przypominając świsty i pianie, co spowodowane jest niemożnością nabrania jednorazowo dużej ilości powietrza. Napady kaszlu u dzieci i dorosłych mogą trwać nawet kilkadziesiąt minut (najpierw obserwujemy kilkanaście kaszlnięć w trakcie wydechu, po czym następuje długi, świszczący wdech), prowadząc do bezdechów, wymiotów i ogólnego wyczerpania organizmu. Z tego względu w tym okresie obserwuje się najwięcej powikłań choroby.
Faza napadów kaszlu może trwać nawet do 4 tygodni.
Krztusiec (koklusz) wywołuje charakterystyczny kaszel, rozpoczynający się od kilku/kilkunastu kaszlnięć w trakcie wydechu, po których następuje głęboki wdech przypominający „pianie koguta” i określany jako zanoszenie się.
Ostatnia faza krztuśca charakteryzuje się stopniowym zmniejszaniem intensywności i częstotliwości napadów kaszlu, choć on sam może utrzymywać się nawet do kilku miesięcy, co wynika z uszkodzenia błony śluzowej dróg oddechowej przez toksynę krztuścową i czasu, niezbędnego do jej odbudowy. Sam kaszel również staje się łagodniejszy, a czynnikami, które go wywołują, stają się przede wszystkim zmiany temperatury czy silne emocje.
Faza ta może trwać nawet do 12 tygodni.
| Faza nieżytowa: | – trwa do 2 tygodni, – objawy przypominające ciężkie przeziębienie (katar, łzawienie oczu, suchy kaszel, stan podgorączkowy), – największa zakaźność w tym okresie. |
| Faza napadowego kaszlu: | – trwa do 4 tygodni, – charakterystyczny kaszel, przypominający pianie, – u niemowląt groźne bezdechy, – największe ryzyko wystąpienia powikłań. |
| Faza zdrowienia: | – trwa do 12 tygodni, – stopniowe zmniejszenie ilości i intensywności napadów kaszlu, – chory nie zaraża. |
Podstawą rozpoznania choroby najczęściej jest obecność mniej lub bardziej typowych objawów, połączona z informacją o kontakcie z osobą chorą na krztusiec (koklusz). Jedynie w wątpliwych przypadkach zakażenie potwierdza się za pomocą badań serologicznych i mikrobiologicznych.
Największym wyzwaniem w przypadku diagnostyki krztuśca są osoby dorosłe, u których choroba ma często przebieg skąpoobjawowy. Dopiero kaszel, trwający ponad trzy tygodnie, często skłania lekarzy do podjęcia diagnostyki w kierunku krztuśca. Pomocne w rozpoznaniu stają się wtedy wyniki badań, takich jak:
Jeżeli chodzi o leczenie krztuśca, kluczowe jest jak najszybsze wdrożenie skutecznej antybiotykoterapii. Jest ona istotna zwłaszcza w fazie nieżytowej, gdy pozwala skutecznie zahamować rozwój choroby. Natomiast jej wdrożenie w fazie napadów kaszlu zmniejsza jedynie zakaźność, nie ma natomiast już wpływu na dalszy przebieg choroby. Już po pięciu dniach od rozpoczęcia antybiotykoterapii, chory przestaje zarażać.
Antybiotykami z wyboru są zwykle:
Do tej pory nie wynaleziono skutecznych leków, łagodzących napady kaszlu w pełni rozwiniętej, drugiej fazie choroby. Z tego względu, u pacjentów z ciężkim przebiegiem choroby, z silnym kaszlem i bezdechami, konieczne staje się leczenie szpitalne, z dodatkową tlenoterapią lub nawet wentylacją mechaniczną.
Najcięższe zakażenia pałeczkami krztuśca, z zagrożeniem życia, występują u nieuodpornionych niemowląt do 6. miesiąca życia. Z tego względu, w przypadku zdiagnozowania krztuśca u tak małych dzieci, standardem jest natychmiastowa hospitalizacja.
Do głównych powikłań krztuśca zalicza się:
W wyniku silnych napadów kaszlu, u chorych często pojawiają się dodatkowe powikłania, takie jak:
W skrajnych przypadkach, u niemowląt i małych dzieci, a także u osób starszych z chorobami współistniejącymi o charakterze przewlekłym, krztusiec może prowadzić do śmierci.
Najlepszą metodą profilaktyki krztuśca są szczepienia ochronne, powszechne na świecie już od 1950 roku, a w Polsce od 1960 roku. Ze względu na ciężki przebieg krztuśca u dzieci i możliwość wystąpienia licznych powikłań, są one obecnie przeprowadzane w ramach szczepień obowiązkowych, w formie szczepionki skojarzonej DTP (błonica, tężec i krztusiec).
Aktualny program szczepień ochronnych obejmuje cztery podstawowe dawki szczepienia:
W ramach szczepień zalecanych, warto podać dziecku również dawkę przypominającą w wieku 19 lat.
Istnieją dwa warianty szczepionek na krztuśca: całokomórkowe i bezkomórkowe. Te drugie zawierają jedynie wyodrębnione antygeny krztuśca, dzięki czemu po ich podaniu obserwuje się mniejszą ilość niepożądanych odczynów poszczepiennych (NOP). W Polsce, w ramach szczepień podstawowych u najmłodszych, standardem jest jednak podawanie szczepionek pełnokomórkowych. Jedynie w ramach szczepień przypominających dzieci otrzymują wariant bezkomórkowy. Istnieje również możliwość podania bezkomórkowej szczepionki przeciwko krztuścowi w ramach dawek podstawowych, jednak opcja ta nie jest refundowana przez NFZ i jej koszty muszą ponieść rodzice.
Ze względu na fakt, iż odporność poszczepienna w przypadku krztuśca utrzymuje się przez:
zaleca się stosowanie dawek przypominających co mniej więcej 5-10 lat. W przeciwnym razie, szczepienie powinno uchronić nas przed ciężkim przebiegiem choroby, jednak nie przed samym zakażeniem i związanymi z nim łagodnymi symptomami infekcji. W ramach szczepień przypominających u nastolatków i dorosłych również stosuje się wariant bezkomórkowy. Nie jest to w Polsce jednak szczepienie obowiązkowe, a jedynie płatne szczepienie zalecane, którego koszty w całości pokrywa pacjent.
Warto pamiętać, że przechorowanie krztuśca również nie daje pełnej i trwałej odporności, z tego też względu nie jest ono przeciwwskazaniem do szczepienia. Ze względu na duże ryzyko zachorowania u noworodków i niemowląt, obecnie zaleca się również szczepienie przeciwko krztuścowi w trakcie ciąży, między 27. a 36. tygodniem. Dzięki temu dziecko otrzyma od matki przeciwciała przeciwko krztuścowi, chroniące je w pierwszych miesiącach życia.
Konsultacja merytoryczna lek. Ireneusz Markowski
Dyrektor Medyczny POLMED
Ścięgno Achillesa to zespół włókien w tylnej części stawu skokowego, odpowiedzialny za połączenie mięśnia brzuchatego łydki z piętą. Jego zerwanie to jeden z najczęściej występujących urazów kończyn dolnych. Jakie są przyczyny i objawy towarzyszące zerwaniu ścięgna Achillesa? Jak wygląda diagnostyka i leczenie tego urazów ścięgna Achillesa? Czy konieczna jest rehabilitacja?
Plamki, błyski, paproszki czy muszki pojawiające się przed oczami przeważnie są zupełnie niegroźne, ale czasami mogą świadczyć o poważnej chorobie. Jakie są przyczyny występowania zmian w polu widzenia i czy da się je wyleczyć? Kiedy warto te objawy skonsultować z lekarzem?
Krwotoki z nosa są powszechne – bez względu na wiek i płeć. Mogą być wynikiem urazu, lub stanu chorobowego. Jakie są inne przyczyny? Co zrobić w razie krwawienia? Kiedy krwotoki powinno się skonsultować z lekarzem?
Ciśnienie oczne, określane też jako ciśnienie wewnątrzgałkowe albo śródgałkowe, jest to ciśnienie wywierane przez płyn śródoczny na rogówkę i twardówkę.
