Ostre zapalenie oskrzeli jest przemijającym stanem chorobowym, w którym proces zapalny obejmuje błonę śluzową oskrzeli – wiadomo jednak, że w codziennej praktyce nie jesteśmy w stanie orzec w sposób bezpośredni, czy ten proces istotnie ma miejsce i jak daleko się szerzy, toteż opieramy się na pośrednich przesłankach z badania przedmiotowego. U autorów starszych podręczników kryterium rozpoznania zapalenia oskrzeli stanowi obecność zmian osłuchowych: furczeń, rzężeń średnio- i grubobańkowych oraz świstów. Współcześnie warunkiem koniecznym do rozpoznania zapalenia oskrzeli jest kaszel, zazwyczaj z towarzyszącymi objawami zakażenia górnych dróg oddechowych, zaś pozostałe elementy obrazu klinicznego występują lub nie – w zależności od rodzaju produkowanej wydzieliny i obecności obturacji oskrzeli. Zmiany osłuchowe natomiast, jeśli występują, mogą całkowicie ustępować po odkrztuszeniu. Autorzy popularnego amerykańskiego podręcznika chorób zakaźnych u dzieci zauważają przy tym trafnie, że „dla wielu zapracowanych lekarzy termin ‘zapalenie oskrzeli’ może być czymś w rodzaju ‘kosza na śmieci’, do którego wrzuca się wszystkie dzieci ‘za bardzo chore, żeby rozpoznać przeziębienie, a za mało chore, żeby rozpoznać zapalenie płuc”.
Jakie są przyczyny zapalenia oskrzeli? Ostre infekcyjne zapalenie oskrzeli jest wywoływane najczęściej przez wirusy (adenowirusy, wirusy grypy, wirusy paragrypy, wirusy RS, ludzkie metapneumowirusy, rhinowirusy, koronawirusy), zdecydowanie rzadziej przez bakterie (pałeczki krztuśca, Mycoplasma pneumoniae). Ostre zapalenie oskrzeli – objawy najczęściej są poprzedzone zapaleniem górnych dróg oddechowych, objawiającym się katarem i bólem gardła. Kilka dni potem pojawia się suchy, męczący kaszel, który następnie zmienia się w wilgotny. Może wystąpić krótkotrwałe podwyższenie temperatury ciała. Starsze dzieci odkrztuszają wydzielinę, niemowlęta i młodsze dzieci połykają odkrztuszoną wydzielinę, co może być przyczyną wymiotów.
Zakażenie wirusowe powoduje martwicę nabłonka dróg oddechowych. Przekrwienie i obrzęk błony śluzowej oskrzeli wraz ze złuszczonym nabłonkiem, zwiększoną ilością wydzieliny i skurczem mięśni gładkich powodują zwężenie światła oskrzeli. Odbudowa nabłonka oddechowego rozpoczyna się po tygodniu choroby. Skuteczny transport śluzu i pełna wydolność nabłonka powracają po około 3 miesiącach. Tak długi proces regeneracji nabłonka oddechowego tłumaczy występowanie u niektórych dzieci kaszlu poinfekcyjnego, będącego objawem niepełnowartościowości tego nabłonka po jego uszkodzeniu.
Zapalenie oskrzeli – jak leczyć? W opinii rodziców zapalenie oskrzeli jest równoznaczne z ciężką chorobą, która wymaga podania antybiotyku. Tymczasem w przypadku jego rozpoznania leczenie jest czysto objawowe, mające na celu łagodzenie dolegliwości, ale nie wyeliminowanie przyczyny, jaką jest zakażenie wirusowe. W leczeniu zapalenia oskrzeli mają zastosowanie mukolityki, leki o działaniu wykrztuśnym, w szczególnych przypadkach leki przeciwkaszlowe, w razie skurczu oskrzeli leki rozszerzające oskrzela podawane wziewnie, ponadto nawilżanie otoczenia, oklepywanie. W ostrym zapaleniu oskrzeli nie zaleca się rutynowego stosowania antybiotyku. Przy kaszlu przedłużającym się >14 dni może być wskazane zastosowanie antybiotyku makrolidowego, szczególnie w przypadku podejrzenia krztuśca i jest to jedyne wskazanie do zastosowania antybiotyku.
