Infolinia 24/7: 58 775 95 99 / 801 033 200
Na całym świecie tytoń przyczynia się do ponad 8 milionów zgonów rocznie (z czego ponad 15% to osoby niepalące, narażone na bierne palenie). Za właściwości uzależniające tytoniu odpowiada jeden z jego składników – alkaloid nikotyna. Natomiast za pozostałe (somatyczne) negatywne skutki zdrowotne palenia tytoniu odpowiadają produkty jego spalania.
Z niniejszego artykułu dowiesz się, jakie są objawy nikotynizmu oraz poznasz długofalowe skutki palenia dla organizmu. Sprawdzisz również, jakie są najskuteczniejsze metody walki z nałogiem w postaci palenia papierosów.
Nikotynizm to uzależnienie od nikotyny. Choroba została opisana w Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10, w kategorii F-17: Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane paleniem tytoniu. Mamy z nią do czynienia, gdy dana osoba nie może przestać używać nikotyny, pomimo świadomości negatywnych konsekwencji zdrowotnych tego nałogu.
Nikotyna, substancja psychoaktywna odpowiedzialna za działanie tytoniu i jego właściwości uzależniające, jest łatwo dostępna na całym świecie. Światowa Organizacja Zdrowia (ang. World Health Organization, WHO) alarmuje jednak, że tytoń przyczynia się nawet do 8 milionów zgonów rocznie na całym świecie.
Mimo rosnącej świadomości na temat szkodliwości wszystkich form tytoniu, palenie papierosów stanowi nadal jedno z najważniejszych wyzwań zdrowia publicznego w Polsce i na świecie. W naszym kraju papierosy pali co trzecia dorosła osoba. To jednak niejedyne zatrważające statystyki – palenie papierosów przyczynia się bowiem do nawet 83 000 przedwczesnych zgonów w Polsce (rocznie), stanowi także najważniejszą przyczynę przedwczesnej śmierci wśród mężczyzn oraz drugą co do częstości przyczynę śmierci kobiet.
E-papierosy (elektroniczne inhalatory nikotyny) od kilku lat podbijają rynek używek wśród młodzieży i dorosłych, aspirując do roli „zdrowszej alternatywy” dla klasycznych papierosów. Jednak rzeczywistość wygląda znacznie mniej różowo, niż sugeruje to obraz promowany przez producentów i (co gorsza) niektórych influencerów.
W Polsce 23% nastolatków regularnie używa e-papierosów, a zjawisko nasila się w grupie 15-18 latków. Młodzież, zwabiona kolorowymi opakowaniami, smakowymi aromatami i mitem „nieszkodliwości”, wchodzi w nałóg szybciej niż dorośli.
WHO alarmuje – Polska należy do krajów o największym odsetku nieletnich użytkowników e-papierosów w Europie. Wczesne sięganie po te produkty skutkuje szybkim rozwojem uzależnienia oraz zwiększa ryzyko palenia klasycznych papierosów i wybierania innych substancji psychoaktywnych w przyszłości.
W e-papierosach nie zachodzi proces spalania tytoniu. Urządzenie podgrzewa płyn (liquid). Pod wpływem wysokiej temperatury powstaje aerozol, który użytkownik wdycha do płuc.
W teorii rezygnacja z dymu tytoniowego miała zminimalizować ryzyko zdrowotne związane z paleniem. Niestety – aerozol z e-papierosów rzeczywiście nie zawiera substancji smolistych typowych dla dymu tytoniowego, dostarcza jednak szereg innych toksycznych związków.
Warto przy tym wyraźnie podkreślić, że za negatywny wpływ na zdrowie odpowiada nie tylko obecność substancji smolistych czy produktów spalania. Zarówno tradycyjne papierosy, jak i e-papierosy dostarczają nikotynę – związek o silnym potencjale uzależniającym, który oddziałuje na układ nerwowy, układ krążenia oraz metabolizm.
Mimo że brakuje wieloletnich obserwacji, sygnały ostrzegawcze są aż nadto wyraźne.
Jedna sztuka tradycyjnego papierosa zazwyczaj zawiera 8-14 mg nikotyny w tytoniu. Do krwiobiegu palacza trafia średnio 1-2 mg nikotyny na jednego wypalonego papierosa (pozostała część ulega zniszczeniu podczas spalania lub zostaje w niedopałku). Dla paczki (20 szt.) daje to 20-40 mg nikotyny wchłoniętej w ciągu dnia przy założeniu wypalania całego opakowania.
Standardowe stężenia dostępnych płynów nikotynowych wynoszą: 0 mg/ml, 3 mg/ml, 6 mg/ml, 12 mg/ml, 18 mg/ml (spotyka się też 20 mg/ml, zwłaszcza w jednorazowych e-papierosach).
Zgodnie z prawem UE (dyrektywa TPD, obowiązuje w Polsce) maksymalne stężenie nikotyny w liquidzie przeznaczonym do sprzedaży detalicznej wynosi 20 mg/ml. Jedna butelka może zawierać do 200 mg nikotyny.
Niestety, istnieje możliwość samodzielnego przygotowania liquidów do e-papierosów i jest to dość powszechna praktyka wśród doświadczonych użytkowników e-papierosów. Z formalnego punktu widzenia nie są to olejki, lecz roztwory nikotynowe. To kolejny niezbadany obszar, który daje przestrzeń do praktykowania jeszcze bardziej szkodliwych nawyków.
Produkty oznaczone jako „zero nikotyny” również nie są obojętne dla zdrowia. Aerozol nadal zawiera substancje drażniące i toksyczne.
W czasie wapowania (palenia e-papierosów) do organizmu dostają się m.in.:
Wapowanie nie jest bezpieczne i wiąże się z licznymi zagrożeniami dla układu oddechowego, sercowo-naczyniowego, odpornościowego i nerwowego.
Oprócz wymienionych wyżej substancji, w aerozolu e-papierosów mogą występować metale ciężkie (np. ołów, nikiel, chrom) pochodzące z grzałek lub elementów urządzenia – choć ich ilość i obecność zależą od konstrukcji sprzętu i jakości liquidu.
Dla wielu osób może być to dość nieoczywiste zagadnienie, jednak młodzież sięgająca po e-papierosy często na pierwszym miejscu nie stawia jakości produktu, a jego cenę. Tańsze produkty mają niższą jakość, która wiąże się z niższym bezpieczeństwem – nie mówiąc już o produktach sprowadzanych z zagranicznych stron, które w większości przypadków nie spełniają norm i wymogów europejskiego rynku.
Niektóre liquidy zawierają również psychoaktywne dodatki. Nierzadko użytkownik nie ma świadomości, co rzeczywiście znajduje się w kupowanym produkcie.
Określenie „popcornowe płuca” funkcjonuje jako potoczna nazwa poważnej choroby – zarostowego zapalenia oskrzelików (z łac. bronchiolitis obliterans). Patofizjologia choroby polega na trwałym uszkodzeniu najmniejszych dróg oddechowych, które tracą swoją elastyczność i drożność na skutek bliznowacenia oraz stanu zapalnego. Prowadzi do zwężenia światła oskrzelików i ograniczenia przepływu powietrza.
Objawy pojawiają się pod postacią przewlekłego, suchego kaszlu, narastającej duszności, a czasem także świstów wydechowych.
Nazwa „popcornowe płuca” wywodzi się z historii masowych zachorowań wśród pracowników fabryk popcornu smażonego na maśle w Stanach Zjednoczonych. Przez lata narażenie na wdychanie diacetylu – syntetycznego związku o zapachu masła, wykorzystywanego do aromatyzowania popcornu – prowadziło do rozwoju tej rzadkiej choroby płuc.
Diacetyl, spożywany doustnie (m.in. właśnie w popcornie), nie powoduje uszkodzenia, natomiast inhalacja (wdychanie) tej substancji okazała się niezwykle szkodliwa dla oskrzelików.
Podobny problem pojawił się w kontekście e-papierosów – niektóre aromaty do liquidów zawierają diacetyl, a ich użytkowanie przyczyniało się do jeszcze większego ryzyka zmian w układzie oddechowym. Chociaż obecnie wykorzystywanie tego aromatu nie jest zbyt powszechne, to wciąż jest legalne.
W przypadku zarostowego zapalenia oskrzelików nie opracowano skutecznego leczenia przyczynowego – stosuje się leczenie objawowe i próby ograniczenia progresji schorzenia. Jednak zmiany w drogach oddechowych mają charakter nieodwracalny.
Diagnostyka „popcornowych płuc” często nastręcza trudności, ponieważ objawy przypominają astmę lub przewlekłą obturacyjną chorobę płuc (POChP), a potwierdzenie wymaga zaawansowanych badań obrazowych oraz biopsji płuca.
21 maja 2025 roku sejm przyjął nowelizację ustawy o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych, która jednoznacznie zakazuje sprzedaży e-papierosów oraz pojemników zapasowych osobom poniżej 18. roku życia.
W głosowaniu wzięło udział 428 posłów, a spośród nich tylko jeden był „przeciw”. Prawie jednogłośna decyzja jeszcze bardziej podkreśla skalę problemu.
Nowe przepisy obejmują wyroby nikotynowe (w tym woreczki nikotynowe – tzw. snusy), ale również urządzenia oraz płyny pozbawione nikotyny i wyroby ziołowe przeznaczone do palenia.
W punktach sprzedaży musi znaleźć się wyraźna informacja o zakazie sprzedaży takich produktów nieletnim. Sprzedawca w przypadku wątpliwości dotyczących wieku ma prawo żądać okazania dokumentu potwierdzającego pełnoletność.
Zakaz dotyczy także sprzedaży na odległość i obowiązuje na terenie całego kraju. Celem zmiany jest ograniczenie dostępu młodzieży do produktów, które mogą prowadzić do uzależnienia nikotynowego i szkodliwych konsekwencji zdrowotnych.
Objawy u osób uzależnionych od tytoniu obejmują:
Stosowanie wyrobów tytoniowych wiąże się z poważnymi konsekwencjami dla zdrowia, zarówno palacza, jak i osób niepalących, znajdujących się w jego otoczeniu (np. małżonka lub dzieci).
Wśród negatywnych skutków nikotynizmu wymienia się między innymi:
Palenie papierosów jest główną przyczyną zgonów z powodu raka płuc, a także zwiększa ryzyko zachorowania na inne nowotwory złośliwe (np. raka jamy ustnej, raka krtani, raka nerek, raka pęcherza moczowego, raka trzustki, raka szyjki macicy).
Nikotyna to substancja chemiczna, która dociera do mózgu w ciągu kilku sekund od zaciągnięcia się dymem papierosowym. Alkaloid nie tylko obkurcza ściany naczyń krwionośnych i zwiększa ciśnienie tętnicze krwi, ale także ma zdolność oddziaływania na ośrodkowy układ nerwowy i odpowiada za wystąpienie uzależnienia fizycznego.
Wskutek jego działania dochodzi do uwalniania neuroprzekaźników, takich jak np. dopamina, która odgrywa istotną rolę w układzie nagrody mózgu i jest związana z uczuciem przyjemności i satysfakcji. Jeśli ekspozycja na nikotynę powtarza się wskutek sięgania po następnego papierosa, organizm nie tylko przyzwyczaja się do obecności tej substancji psychoaktywnej, ale także zaczyna potrzebować większych dawek, aby uzyskać ten sam poziom euforii.
Niebezpieczne dla zdrowia jest nie tylko palenie czynne, ale także tzw. bierne palenie, czyli przebywanie w otoczeniu osoby palącej i wdychanie dymu tytoniowego. Wśród konsekwencji palenia biernego wymienia się między innymi:
Spośród 8 milionów zgonów rocznie na całym świecie, za które odpowiada tytoń, ponad 15% dotyczy osób niepalących.
Uzależnienie od tytoniu i nikotyny ma charakter przewlekły i nawracający. W początkowym etapie pojawia się zależność psychiczna (behawioralna), następnie, w wyniku postępujących zmian w funkcjonowaniu centralnego układu nerwowego rozwija się także zależność fizyczna.
Zależność od nikotyny na początkowym etapie ma charakter behawioralny i wynika z wielokrotnego sięgania po papierosa w różnych sytuacjach, najczęściej związanych z napięciem psychicznym. W tym pierwszym okresie palacze sięgają po papierosy, by poradzić sobie ze stresem.
W miarę rozwoju uzależnienia od nikotyny, w wyniku coraz częstszego drażnienia receptorów nikotynowych oraz zmian w funkcjonowaniu ośrodkowego układu nerwowego, dochodzi do uodpornienia organizmu na nikotynę. Wtedy trzeba dostarczać organizmowi coraz większe dawki, w przeciwnym razie mogą wystąpić objawy odstawienia nikotyny, takie jak np.:
Niektóre czynniki zewnętrzne mogą wyzwalać chęć sięgnięcia papierosa. Wśród nich wymienia się np.:
Wiele osób sięga po nikotynę z powodu nadmiernego stresu lub życiowych niepowodzeń.
Uzależnienie od nikotyny można leczyć – może w tym pomóc np. nikotynowa terapia zastępcza, czyli walka z nałogiem poprzez kontrolowane podawanie nikotyny w innej formie niż palenie papierosów. Inną formą jest terapia uzależnień, która ma na celu uświadomienie przyczyn sięgania po taką używkę oraz wprowadzenie pozytywnych zmian w życie.
W leczeniu zespołu uzależnienia od tytoniu może pomóc nikotynowa terapia zastępcza. Polega ona na dostarczaniu organizmowi tego alkaloidu w innej formie niż palenie papierosów (np. w postaci gum do żucia, plastrów lub tabletek) w ilościach, które pomogą zwalczyć głód nikotynowy.
Jej celem jest stopniowe zmniejszanie dawek, aż do całkowitego zaprzestania dostarczania nikotyny organizmowi. Wdrożenie tej terapii wymaga konsultacji z lekarzem, ponieważ wiąże się ona z pewnymi przeciwwskazaniami oraz skutkami ubocznymi.
Pierwszy krok do rzucenia palenia polega na edukacji w zakresie szkodliwości tego nałogu, a także zapoznaniu się z korzyściami, jakie wynikają z zaprzestania palenia.
Najważniejsze korzyści zdrowotne, które wynikają z zaprzestania palenia, to:
Poza konsekwencjami zdrowotnymi warto przeanalizować także korzyści z porzucenia palenia w postaci oszczędności finansowych.
Większość palaczy podejmuje wiele prób walki z nałogiem, zanim uda im się rzucić palenie na stałe. Ryzyko powrotu do nałogu jest największe w ciągu kilku pierwszych dni abstynencji.
Jeśli dotychczasowe metody walki z nałogiem zawiodły, w zaprzestaniu palenia papierosów może pomóc konsultacja z lekarzem. Leczenie nikotynizmu może bazować na lekach zawierających substancje czynne, takie jak np. bupropion lub wareniklina. Decyzję o wdrożeniu leczenia farmakologicznego u pacjenta zawsze podejmuje lekarz.
W rzuceniu palenia może pomóc psycholog lub psychoterapeuta. Specjalista pomoże w identyfikacji czynników, które skutkują sięgnięciem po papierosa. Wesprze także w utrzymaniu abstynencji oraz nauce radzenia sobie ze stresującymi sytuacjami bez konieczności zapalenia papierosa.
Nikotynizm jest uzależnieniem równie silnym, jak uzależnienie od narkotyków i stanowi jedno z najważniejszych wyzwań zdrowia publicznego na całym świecie. Tymczasem można je leczyć – pierwszym krokiem do wygranej walki z nałogiem jest jednak uświadomienie sobie, czym jest uzależnienie od nikotyny oraz jakie są negatywne konsekwencje związane z paleniem tytoniu.
Jeśli samodzielnie podejmowane próby zaprzestania palenia papierosów nie przynoszą efektów, warto zwrócić się o pomoc do specjalisty, psychologa, psychoterapeuty lub lekarza.
Konsultacja merytoryczna: lek. Ireneusz Markowski
Dyrektor Medyczny POLMED
Informacja:
Artykuły opublikowane na stronie POLMED Zdrowie, nie pełnią funkcji konsultacji medycznej ani nie wyrażają opinii specjalistów i lekarzy. Prezentowane treści stanowią ogólne wskazówki i nie mogą być traktowane jako wyznacznik przy podejmowaniu decyzji dotyczących modyfikacji diety lub terapii, nawyków lub określaniu zmiany dawkowania leków oraz innych substancji leczniczych. Przed podjęciem działań, które mogą wpłynąć na Twoje życie, zdrowie lub samopoczucie, skonsultuj się z lekarzem lub specjalistą.
Wydawca nie ponosi odpowiedzialności za ewentualne konsekwencje, wynikające z wykorzystania porad i informacji zawartych na stronie, bez wcześniejszej konsultacji z profesjonalistą.
Według danych Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), alkoholowy zespół płodowy (FAS) dotyka około 2 na 1000 żywo urodzonych dzieci w krajach rozwiniętych. Szacuje się, że w Polsce problem ten może dotyczyć nawet kilkunastu tysięcy noworodków rocznie. Mimo rosnącej świadomości społecznej, wiele kobiet wciąż spożywa alkohol w trakcie ciąży i tym samym naraża swoje dzieci na trwałe konsekwencje zdrowotne.
Plamki, błyski, paproszki czy muszki pojawiające się przed oczami przeważnie są zupełnie niegroźne, ale czasami mogą świadczyć o poważnej chorobie. Jakie są przyczyny występowania zmian w polu widzenia i czy da się je wyleczyć? Kiedy warto te objawy skonsultować z lekarzem?
Krztusiec to ostra, bakteryjna choroba zakaźna układu oddechowego, która charakteryzuje się między innymi napadami silnego kaszlu. Choć chorobie można zapobiegać dzięki szczepieniom, w ostatnich latach dochodzi do wyraźnego wzrostu zachorowalności, zwłaszcza wśród osób dorosłych. Wyjaśniamy. jak można zarazić się krztuścem i kto powinien poddać się szczepieniom ochronnym.
Krwotoki z nosa są powszechne – bez względu na wiek i płeć. Mogą być wynikiem urazu, lub stanu chorobowego. Jakie są inne przyczyny? Co zrobić w razie krwawienia? Kiedy krwotoki powinno się skonsultować z lekarzem?
