Nikotynizm – definicja, objawy, leczenie; skutki palenia papierosów

Spis treści:

• Nikotynizm – definicja
• Jaka jest skala problemu? Najnowsze statystyki
• Nikotynizm – objawy
• Skutki palenia
• Nikotynizm – leczenie
• Jak rzucić palenie papierosów?

Nikotynizm – definicja

Nikotynizm to uzależnienie od nikotyny. Choroba została opisana w Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10, w kategorii F-17: Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane paleniem tytoniu. Mamy z nią do czynienia, gdy dana osoba nie może przestać używać nikotyny, pomimo świadomości negatywnych konsekwencji zdrowotnych tego nałogu.

Jaka jest skala problemu? Najnowsze statystyki

Nikotyna, substancja psychoaktywna odpowiedzialna za działanie tytoniu i jego właściwości uzależniające, jest łatwo dostępna na całym świecie. Światowa Organizacja Zdrowia (ang. World Health Organization, WHO) alarmuje jednak, że tytoń przyczynia się nawet do 8 milionów zgonów rocznie na całym świecie. 

Mimo rosnącej świadomości na temat szkodliwości wszystkich form tytoniu, palenie papierosów stanowi nadal jedno z najważniejszych wyzwań zdrowia publicznego w Polsce i na świecie. W naszym kraju papierosy pali co trzecia dorosła osoba. To jednak niejedyne zatrważające statystyki – palenie papierosów przyczynia się bowiem do nawet 83 000 przedwczesnych zgonów w Polsce (rocznie), stanowi także najważniejszą przyczynę przedwczesnej śmierci wśród mężczyzn oraz drugą co do częstości przyczynę śmierci kobiet.

Objawy u osób uzależnionych od tytoniu obejmują:

• konieczność przyjmowania coraz większych dawek nikotyny, aby osiągnąć ten sam pułap satysfakcji z palenia papierosów;
• palenie papierosów pomimo świadomości negatywnych konsekwencji zdrowotnych i społecznych;
• palenie papierosów pomimo wystąpienia problemów zdrowotnych związanych z płucami lub sercem;
• rezygnację z niektórych aktywności z powodu palenia papierosów, np. unikanie wychodzenia do restauracji, w których nie wolno palić;
• występowanie w okresach przerw od palenia papierosów objawów zespołu abstynencyjnego, fizycznych lub związanych z nastrojem.

Skutki palenia

Stosowanie wyrobów tytoniowych wiąże się z poważnymi konsekwencjami dla zdrowia, zarówno palacza, jak i osób niepalących, znajdujących się w jego otoczeniu (np. małżonka lub dzieci).

Konsekwencje palenia tytoniu

Wśród negatywnych skutków nikotynizmu wymienia się między innymi: 

• podwyższone ryzyko zachorowania na choroby układu krążenia (np. chorobę niedokrwienną serca, zawał mięśnia sercowego); 
• większe ryzyko rozwoju chorób dziąseł i zębów (np. zapalenia dziąseł);
• większe ryzyko rozwoju chorób układu oddechowego (np. przewlekłej obturacyjnej choroby płuc, rozedmy płuc lub zapalenia oskrzeli);
• zwiększone ryzyko udaru mózgu;
• zwiększone ryzyko wystąpienia niepłodności oraz powikłań w przebiegu ciąży (np. niskiej masy urodzeniowej, porodu przedwczesnego lub wad wrodzonych u dziecka);
• zwiększone ryzyko wystąpienia poważnych problemów z oczami (np. utraty wzroku z powodu zwyrodnienia plamki żółtej lub zaćmy).

Palenie papierosów jest główną przyczyną zgonów z powodu raka płuc, a także zwiększa ryzyko zachorowania na inne nowotwory złośliwe (np. raka jamy ustnej, raka krtani, raka nerek, raka pęcherza moczowego, raka trzustki, raka szyjki macicy).

Jak działa nikotyna na organizm palacza?

Nikotyna to substancja chemiczna, która dociera do mózgu w ciągu kilku sekund od zaciągnięcia się dymem papierosowym. Alkaloid nie tylko obkurcza ściany naczyń krwionośnych i zwiększa ciśnienie tętnicze krwi, ale także ma zdolność oddziaływania na ośrodkowy układ nerwowy i odpowiada za wystąpienie uzależnienia fizycznego.

Wskutek jego działania dochodzi do uwalniania neuroprzekaźników, takich jak np. dopamina, która odgrywa istotną rolę w układzie nagrody mózgu i jest związana z uczuciem przyjemności i satysfakcji. Jeśli ekspozycja na nikotynę powtarza się wskutek sięgania po następnego papierosa, organizm nie tylko przyzwyczaja się do obecności tej substancji psychoaktywnej, ale także zaczyna potrzebować większych dawek, aby uzyskać ten sam poziom euforii.

Palenie bierne – jaki ma wpływ na organizm?

Niebezpieczne dla zdrowia jest nie tylko palenie czynne, ale także tzw. bierne palenie, czyli przebywanie w otoczeniu osoby palącej i wdychanie dymu tytoniowego. Wśród konsekwencji palenia biernego wymienia się między innymi: 

• podwyższone ryzyko schorzeń układu oddechowego, np. astmy lub przewlekłej obturacyjnej choroby płuc; 
• zwiększone ryzyko rozwoju chorób układu sercowo-naczyniowego; 
• zwiększone ryzyko wystąpienia zespołu nagłej śmierci niemowląt (ang. Sudden Infant Death Syndrome, SIDS);
• zwiększone ryzyko zachorowania na nowotwory złośliwe w obrębie dróg oddechowych.

Spośród 8 milionów zgonów rocznie na całym świecie, za które odpowiada tytoń, ponad 15% dotyczy osób niepalących. 

Uzależnienie od nikotyny

Uzależnienie od tytoniu i nikotyny ma charakter przewlekły i nawracający. W początkowym etapie pojawia się zależność psychiczna (behawioralna), następnie, w wyniku postępujących zmian w funkcjonowaniu centralnego układu nerwowego rozwija się także zależność fizyczna.

Uzależnienie behawioralne

Zależność od nikotyny na początkowym etapie ma charakter behawioralny i wynika z wielokrotnego sięgania po papierosa w różnych sytuacjach, najczęściej związanych z napięciem psychicznym. W tym pierwszym okresie palacze sięgają po papierosy, by poradzić sobie ze stresem.

Uzależnienie farmakologiczne

W miarę rozwoju uzależnienia od nikotyny, w wyniku coraz częstszego drażnienia receptorów nikotynowych oraz zmian w funkcjonowaniu ośrodkowego układu nerwowego, dochodzi do uodpornienia organizmu na nikotynę. Wtedy trzeba dostarczać organizmowi coraz większe dawki, w przeciwnym razie mogą wystąpić objawy odstawienia nikotyny, takie jak np.:

• drażliwość,
• spadek koncentracji uwagi,
• stany depresyjne,
• stany lękowe,
• zaburzenia apetytu,
• zaburzenia snu czy też zmęczenie.

Czynniki zewnętrzne wpływające na uzależnienie od nikotyny

Niektóre czynniki zewnętrzne mogą wyzwalać chęć sięgnięcia papierosa. Wśród nich wymienia się np.: 

• chęć dostosowania się do otoczenia, np. znajomych ze szkoły, uczelni czy nawet pracy;
• depresję;
• spożywanie alkoholu w nadmiarze.

Wiele osób sięga po nikotynę z powodu nadmiernego stresu lub życiowych niepowodzeń. 

Uzależnienie od nikotyny można leczyć – może w tym pomóc np. nikotynowa terapia zastępcza, czyli walka z nałogiem poprzez kontrolowane podawanie nikotyny w innej formie niż palenie papierosów. Inną formą jest terapia uzależnień, która ma na celu uświadomienie przyczyn sięgania po taką używkę oraz wprowadzenie pozytywnych zmian w życie.

Zastosowanie nikotyny w leczeniu uzależnienia

W leczeniu zespołu uzależnienia od tytoniu może pomóc nikotynowa terapia zastępcza. Polega ona na dostarczaniu organizmowi tego alkaloidu w innej formie niż palenie papierosów (np. w postaci gum do żucia, plastrów lub tabletek) w ilościach, które pomogą zwalczyć głód nikotynowy.

Jej celem jest stopniowe zmniejszanie dawek, aż do całkowitego zaprzestania dostarczania nikotyny organizmowi. Wdrożenie tej terapii wymaga konsultacji z lekarzem, ponieważ wiąże się ona z pewnymi przeciwwskazaniami oraz skutkami ubocznymi.

Jak rzucić palenie papierosów?

Pierwszy krok do rzucenia palenia polega na edukacji w zakresie szkodliwości tego nałogu, a także zapoznaniu się z korzyściami, jakie wynikają z zaprzestania palenia.

Korzyści z rzucenia palenia

Najważniejsze korzyści zdrowotne, które wynikają z zaprzestania palenia, to: 

• całkowite wyeliminowanie istotnego czynnika ryzyka wielu poważnych schorzeń, w tym między innymi chorób nowotworowych oraz zagrażającego życiu zawału mięśnia sercowego; 
• ochrona bliskich przed ekspozycją na dym;
• poprawa ogólnego samopoczucia; 
• poprawa smaku i węchu;
• skuteczniejsze leczenie schorzeń związanych z paleniem papierosów; 
• wolniejsze starzenie się skóry.

Poza konsekwencjami zdrowotnymi warto przeanalizować także korzyści z porzucenia palenia w postaci oszczędności finansowych.

Samodzielna próba rzucenia palenia tytoniu

Większość palaczy podejmuje wiele prób walki z nałogiem, zanim uda im się rzucić palenie na stałe. Ryzyko powrotu do nałogu jest największe w ciągu kilku pierwszych dni abstynencji.

Zastosowanie farmakologii w rzuceniu palenia

Jeśli dotychczasowe metody walki z nałogiem zawiodły, w zaprzestaniu palenia papierosów może pomóc konsultacja z lekarzem. Leczenie nikotynizmu może bazować na lekach zawierających substancje czynne, takie jak np. bupropion lub wareniklina. Decyzję o wdrożeniu leczenia farmakologicznego u pacjenta zawsze podejmuje lekarz.

Psychoterapia, kiedy potrzebna jest profesjonalna pomoc?

W rzuceniu palenia może pomóc psycholog lub psychoterapeuta. Specjalista pomoże w identyfikacji czynników, które skutkują sięgnięciem po papierosa. Wesprze także w utrzymaniu abstynencji oraz nauce radzenia sobie ze stresującymi sytuacjami bez konieczności zapalenia papierosa.

Podsumowanie

Nikotynizm jest uzależnieniem równie silnym, jak uzależnienie od narkotyków i stanowi jedno z najważniejszych wyzwań zdrowia publicznego na całym świecie. Tymczasem można je leczyć – pierwszym krokiem do wygranej walki z nałogiem jest jednak uświadomienie sobie, czym jest uzależnienie od nikotyny oraz jakie są negatywne konsekwencje związane z paleniem tytoniu.

Jeśli samodzielnie podejmowane próby zaprzestania palenia papierosów nie przynoszą efektów, warto zwrócić się o pomoc do specjalisty, psychologa, psychoterapeuty lub lekarza.