Infolinia 24/7: 58 775 95 99 / 801 033 200
Placówki medyczne
POChP, czyli przewlekła obturacyjna choroba płuc, to problem dotyczący całego świata. Eksperci WHO wskazują, że do 2030 r. będzie już na trzecim miejscu wśród najczęstszych przyczyn zgonów. Dotyka ok. 10 proc. społeczeństwa, przy czym po 70. roku życia jest to już nawet ok. połowa całej grupy populacyjnej. Jest to zatem bardzo poważny problem, a – niestety – powszechna wiesza o nim nie jest zbyt duża. Czego zatem warto być świadomym w kontekście POChP, jak rozpoznać tę chorobę i skutecznie leczyć? [1]
Przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP, ang. chronic obstructive pulmonary disease – COPD) to poważne schorzenie układu oddechowego – obejmuje wszystkie jego części: oskrzela, miąższ płuc, a także naczynia płucne. Przede wszystkim wiąże się z ograniczeniem przepływu powietrza, na co wskazuje sama nazwa. „Obturacja” jest bowiem zwężeniem w drogach oddechowych, które wywołuje duszności. Parametrem, który stanowi główne tego odzwierciedlenie, jest obniżenie natężonej objętości wydechowej pierwszosekundowej (FEV1, forced expiratory volume in 1 second). [3] Stoją za tym m.in. zmniejszenie elastyczności płuc, pogrubienie ścian oskrzeli i tym samym ich obturacja, skurcz mięśni gładkich oraz zwiększenie wydzielania śluzu. Wszystkie te kwestie w zasadzie „łączą” w sobie objawy przewlekłego zapalenia oskrzeli oraz rozedmy płuc. [2]
Co jednak szczególnie warto podkreślić, wszystko to prowadzi do trwałego niszczenia tkanki płucnej, a towarzyszące temu m.in. stany zapalne oraz wzrastający stres oksydacyjny sprawiają, że choroba dotyka cały organizm. Co się z tym wiążę, najnowsze raporty ekspertów wskazują, by POChP traktować jako problem ogólnoustrojowy, zwykle postępujący i mogący doprowadzić nawet do trwałego inwalidztwa. [1,2]
DEFINICJA POChP wg GOLD (Global Initiative for Chronic Obstractive Lung Disease) – aktualizacja 2023 r.
POChP to niejednorodna choroba płuc, charakteryzująca się przewlekłymi objawami ze strony układu oddechowego (duszność, kaszel, odkrztuszanie plwociny), które spowodowane są nieprawidłowościami w drogach oddechowych (zapalenie oskrzeli, zapalenie oskrzelików) i/lub pęcherzykach płucnych (rozedma płuc), które powodują uporczywą, często postępującą niedrożność przepływu powietrza. [5]
W 2022 r. na POChP zmarło na świecie ponad 3 mln osób,[5] a – jak to zostało wspomniane – już w pierwszej połowie XXI wieku POChP może znaleźć się w pierwszej trójce najczęstszych przyczyn zgonów. Eksperci wskazują, że wiąże się to nie tylko z częstszym występowaniem choroby, lecz także generalnym starzeniem się społeczeństwa oraz poprawą diagnostyki w tym zakresie. Ten ostatni aspekt jest o tyle istotne, że według niektórych danych, nawet ok. 80 proc. chorych w ogóle o tym nie wie, a niemal połowa chorujących nie umie odpowiednio rozwinąć akronimu POChP. [1]
W Polsce także jest to duży problem, który każdego roku jest przyczyną śmierci nawet ok. 15 tys. osób. Co więcej, nawet 25 proc. wszystkich przyjęć do szpitali wiąże się z chorobami układu oddechowego, a generalnie na POChP choruje ok. 2 mln Polek i Polaków, czyli niemal 5 proc. całego społeczeństwa (choć – biorąc pod uwagę wcześniej przytoczone informacje dotyczące częstego braku rozpoznania w tym kierunku – jest to prawdopodobnie duże niedoszacowanie). [1,2,8]
Niestety, dane jasno pokazują, że w wielu przypadkach choroba jest wykrywana zbyt późno. Początkowo jej objawy zwykle nie są charakterystyczne, co jest sporym utrudnieniem, jednak to właśnie wczesne rozpoznanie pozwala na o wiele skuteczniejsze leczenie. Co to w tym kontekście oznacza? Przede wszystkim poprawę komfortu życia osób chorujących, a także wydłużenie owego życia, m.in. poprzez niedoprowadzenie do pozapłucnych powikłań, jak chociażby przewlekłego serca płucnego (czyli zespołu objawów ze stron układu krążenia, których pierwotną przyczyną są właśnie problemy z układem oddechowym). [1,2]
Nie ma jednej konkretnej przyczyny POChP. Jest jednak kilka istotnych czynników, które wskazuje się jako potencjalnie prowadzące do rozwoju tej właśnie choroby. Do kluczowych należą:
Jak łatwo wnioskować z przytoczonych już informacji, do kluczowych objawów POChP należą szerokorozumiane zmiany i trudności w oddychaniu. Szczególnie często pacjenci i pacjentki wymieniają:
Należy wziąć pod uwagę także fakt, że w przebiegu POChP mogą wystąpić tzw. zaostrzenia, gdy opisywane tu objawy w bardzo szybkim tempie zaczynają być wyjątkowo intensywne. Często tego typu sytuacje wymagają natychmiastowej reakcji medycznej, nieraz hospitalizacji.
Warto też pamiętać, że osoby zmagające się z przewlekłą obturacyjną chorobą płuc często mają różnego rodzaju choroby współistniejące, a te mogą nasilać objawy POChP lub je naśladować. Wśród chorób, na których ryzyko zachorowania wśród osób z POChP jest zwiększone, m.in. można wymienić: wspomniane już choroby układu sercowo-naczyniowego (jak np. niewydolność serca czy zawał mięśnia sercowego), zapalenie płuc, nowotwory płuc, problemy ze zdrowiem jamy ustnej, refluks żołądkowo-przełykowy, cukrzyca, anemia, zaburzenia nastroju i lękowe. Wszystkie z dodatkowych jednostek chorobowych wymagają odpowiedniej opieki, a u pacjentów z POChP warto zwracać na nie szczególną uwagę – dopiero zajęcie się wszystkimi zaburzeniami pozwoli istotnie zwiększyć komfort życia chorujących. [5,6]
Diagnostyka przewlekłej obturacyjnej choroby płuc składa się z kilku części. Podstawą są badania przedmiotowe oraz dokładny wywiad lekarski, który dotyczy wielu różnych aspektów życia. Pojawiają się w nim bowiem pytania nie tylko o obecny stan zdrowia, lecz także dzieciństwo. Istotna jest m.in. wiedza o ewentualnych infekcjach układu oddechowego – czy były częste, czy występowały w związku z nimi hospitalizacje itp. Co więcej, ważnym aspektem jest także kwestia ustalenia, czy dana osoba była w dzieciństwie narażona na bierne palenie. Jeśli zaś chodzi o zastaną sytuację, istotne jest dopytanie właśnie chociażby o palenie tytoniu, jak i o środowisko pracy oraz ewentualny kontakt z substancjami drażniącymi. W kontekście środowiska domowego, lekarz może wypytać np. o sposób ogrzewania czy gotowania. Ważne jest też dokładne opowiedzenie o ewentualnych innych chorobach oraz przyjmowanych na co dzień lekach.
Kolejnym krokiem jest szczegółowe przyjrzenie się występującym objawom. Jedno z pierwszych pytań powinno dotyczyć kaszlu, jaki dokucza pacjentowi lub pacjentce – jaki ma charakter, kiedy występuje najczęściej, czy pojawia się w związku z nim odksztuszanie itd. Następną kwestią jest zaś ocena ewentualnych duszności, które zwykle występują już w późniejszych etapach choroby. Początkowo może być to tylko odczuwanie specyficznego dyskomfortu w klatce piersiowej – o tym także należy koniecznie powiedzieć podczas rozmowy ze specjalistą. W ocenie stopnia owych duszności pomocna jest skala mMRC (modyfied Medical Research Council). [2]
Opisana tu skala pomaga nie tylko w czasie diagnostyki, lecz także już w trakcie leczenia – umożliwia ocenę stosowanych terapii czy ewentualną progresję choroby.
Co ważne, w trakcie diagnostyki lekarz obserwuje też sylwetkę pacjenta lub pacjentki, ich BMI (body mass index – wskaźnik masy ciała), wygląd skóry czy sposób oddychania podczas rozmowy. W trakcie wizyty lekarskiej dochodzi też do badania fizykalnego płuc, czyli opukiwania oraz osłuchiwania klatki piersiowej. [2]
Jeśli zaś chodzi o dodatkowe badania, kluczowe jest badanie spirometryczne. Jest to ocena wydolności układu oddechowego, a konkretnie: pomiar ilości wydychanego przez daną osobę powietrza oraz czas, jaki jest do tego konieczny. W przypadku, gdy spirometria jest prawidłowa, zwykle wyklucza się POChP (choć nie zawsze). Co więcej, jest to badanie pozwalające ocenić nie tylko ewentualne występowanie opisywanej tu choroby, lecz także stopień jej nasilenia i poziom zaawansowania. Służy także monitorowaniu przebiegu POChP, stąd poleca się wykonać je ponownie po 12 miesiącach od pierwszej próby. [2]
Spirometria to proste badanie (wydmuchuje się powietrze do specjalnego urządzenia), a wyniki ocenia się na podstawie co najmniej trzech kluczowych parametrów:
Co ważne, tego typu badanie trzeba powtórzyć co najmniej 2-3 razy, by miało wartość kliniczną. Wyniki pierwszych dwóch parametrów nie powinny różnić się w kolejnych próbach o więcej niż 5 proc. Finalnie wybiera się wynik najlepszy, choć należy pamiętać o generalnym odpowiednim zinterpretowaniu otrzymanych danych. Tego typu interpretacji powinni dokonywać tylko specjaliści, zgodnie z wytycznymi m.in. Polskiego Towarzystwa Chorób Płuc (PTChP) oraz klasyfikacji POChP wg GOLD (Global Initiative for Chronic Obstructive Lung Disease, która jest globalną inicjatywą ekspertów z obszaru POChP, Światowej Organizacji Zdrowia oraz amerykańskiego Narodowego Instytutu Serca, Płuc i Krwi). [2]
Co więcej, pomocne jest także wykonanie testu CAT (COPD Assessment Test™ – tł. test oceny POChP), który ocenia wpływ choroby na znacznie szersze funkcjonowanie układu oddechowego niż tylko w odniesieniu do samych duszności. Zawiera on 8 stwierdzeń, które ocenia się przy pomocy skali od 0 do 5 (nie zgadzam się – zgadzam się). Uzyskanie co najmniej 10 punktów wskazuje na zaostrzenie symptomów. Co istotne, tego typu test pozwala skategoryzować osoby chorujące, dzieląc je na 4 grupy:
Warto też wspomnieć o innych badaniach, które mogą okazać się konieczne. Jedno z nich dotyczy przede wszystkim młodych osób – jeżeli występują u nich narastające duszności i pogorszenie tolerancji wysiłku, wskazane może okazać się wykonania badania w kierunku opisanego wcześniej niedoboru alfa1-antytrypsyny. [2] Wśród innych pomocnych testów, m.in. wymienia się także: RTG płuc, morfologię krwi obwodowej, pulsoksymetrię, gazometrię krwi tętniczej czy stężenie całkowitego IgE w surowicy krwi.
Co ważne, wszystkie z wymienionych tu badań są nie tylko ważne w przypadku bezpośredniej diagnostyki POChP, lecz także w zakresie różnicowania jej z astmą (bądź innymi chorobami dotykającymi układ oddechowy). Przykładowo w POChP stężenie całkowitego IgE jest prawidłowe, zaś w astmie często podwyższone, w morfologii u osób z POChP można zaobserwować poliglobulinę lub anemię, u osób z astmą – eozynofilię itd. [10]
Leczenie przewlekłej obturacyjnej choroby płuc zależy przede wszystkim od stanu osoby chorującej – stopnia zaawansowania POChP, występowania ewentualnych zaostrzeń, chorób współistniejących itd. Zawiera w sobie m.in. działania farmakologiczne, rehabilitacyjne oraz związane bezpośrednio ze stylem życia. O jakich podstawach warto w tym zakresie pamiętać?
Jeśli zaś chodzi o leczenie farmakologiczne, należy podkreślić, że dobór odpowiednich farmaceutyków oraz ich dawek zawsze bazują na zindywidualizowanym podejściu do pacjenta. Wśród tych stosowanych podczas leczeni POChP, przede wszystkim wymienia się:
Co ważne, GOLD rekomenduje podział leczenia przewlekłej obturacyjnej choroby płuc m.in. na następujące etapy:
Wśród innych opcji leczenia dostępna jest także tlenoterapia. W celu jej dobrania, konieczne jest jednak przeprowadzenie badania gazów krwi tętniczej – to jego wyniki pozwalają ustalić, czy jest to odpowiedni dla danej osoby sposób terapii oraz jaką jego formę powinno się zastosować. Zwykle początkowo rozpoczyna się od podawania tlenu przez cewnik donosowy. Innym sposobem jest zastosowanie maski twarzowej typu Venturiego. Najczęściej źródła tlenu są systemami stacjonarnymi, choć istnieje możliwość zaopatrzenia się także w urządzenia przenośne, które umożliwiają oddychanie tlenem także np. podczas spacerów. Co ważne, u niektórych chorych niezbędna może być okazać się nie tylko tlenoterapia doraźna, lecz nawet długotrwałe leczenie tlenem (mowa przede wszystkim o osobach z ciężką, przewlekłą hipoksemią spoczynkową, którą potocznie określa się niedotlenieniem). [1,6,10]
Jeśli zaś chodzi o leczenie chirurgiczne, w tym kontekście przeprowadza się m.in. zabiegi wycięcia pęcherzy rozedmowych (bullektomia) czy operacyjne zmniejszenie objętości płuc (wycina się wtedy część miąższu płuc, co ostatecznie przekłada się na lepszy przepływ powietrza i tym samym zmniejszenie duszności). Możliwe jest też bronchoskopowe zmniejszenie objętości płuc (mniej inwazyjne niż to klasyczne), zastosowanie wewnątrzoskrzelowych zastawek jednokierunkowych, stentów obejściowych dróg oddechowych, przeszczep płuc i inne. Warto jednak podkreślić, że wszystkie te metody stosuje się tylko u dokładnie wyselekcjonowanej grupy pacjentów i pacjentek, gdyż duża część z nich wiąże się z dodatkowym ryzykiem powikłań. [1, 10]
W jakim przypadku konieczna może okazać się hospitalizacja? Jako podstawowe czynniki, m.in. można wymienić: szybko narastające duszności, zaostrzenie choroby z silnymi objawami (zwłaszcza jeśli pojawiają się nowe, jak np. obrzęki czy sinica), choroby i zaburzenia współistniejące (np. zaburzenia rytmu serca), zaawansowany wiek czy nieskuteczności innego leczenia.
Co ważne, jako że POChP ma charakter przewlekły, nie zaleca się rezygnowania czy nawet zmniejszania intensywności leczenia, nawet po uzyskaniu poprawy.
Dla osób palących papierosy, kluczowe jest ich odstawienie. Badania wskazują, że przy łagodnej POChP, przez pierwszy rok od rzucenia palenia, dochodzi do poprawy wskaźnika FEV1. Warto jednak zaznaczyć, że bardzo ważny jest przy tym wiek zerwania z nałogiem – im wcześniej do tego dojdzie, tym lepiej (choć nawet u osób z zaawansowaną chorobą, gdy zaprzestaną palenia, widać korzyści). Należy podkreślić, że w rzucaniu palenia mogą pomóc m.in. lekarze pierwszego kontaktu – współcześnie dostępne są bowiem preparaty, które ułatwiają pozbycie się tego nałogu (w tym m.in. nikotynowa terapia zastępcza czy konkretne leki na receptę, np. antydepresyjne, bazujące na bupropionie).[3]
Osoby chorujące na POChP powinny też szczególnie uważać na wszelkie infekcje – zarówno wirusowe, jak i bakteryjne. Istotnie oddziałują one na epizody zaostrzeń, które stają się wtedy cięższe w przebiegu oraz dłuższe. Jeśli chodzi o bakterie, jednymi z częściej wywołujących infekcje są pneumokoki (Streptococcus pneumoniae, dwoinka zapalenia płuc). Co jednak istotne, dostępne są szczepienia przeciwko infekcjom wywołanym tą bakterią, które mogą okazać się bardzo pomocne u osób z POChP. Tym bardziej, że można aplikować je razem ze szczepionkami na grypę. Należy jednak pamiętać, że szczepienia na grypę powtarza się co roku, zaś to dotyczące zakażeń Streptococcus pneumoniae dokonuje się raz (choć w określonych przypadkach wskazane może być powtórzenie). [3]
W kontekście szczepionek, warto też wiedzieć, że w raporcie GOLD 2023 podkreślono skuteczność szczepionek przeciwko COVID-19 oraz zaznaczono, że osoby z POChP powinny przyjąć takie szczepienie zgodnie z krajowymi zaleceniami. [6] Wskazuje się także, że w przypadku pacjentów i pacjentek z POChP, którzy nie byli szczepieni wcześniej, zalecana jest szczepionka 3 w 1 – przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi (w Polsce jest to szczepienie, które jest obowiązkowe w okresie dzieciństwa, choć coraz częściej poleca się także podawanie dawek przypominających raz na 10 lat). [7] Dodatkowo rekomenduje się także rutynowe stosowanie szczepionki przeciw półpaścowi u wszystkich pacjentów z POChP. [5]
Co więcej, przy przewlekłej obturacyjnej chorobie płuc należy unikać kontaktu z zanieczyszczonym powietrzem. W okresach, gdy jest ono zwiększone – co można zaobserwować m.in. w specjalnych aplikacjach na smartfona – poleca się nie wychodzić z domu, a w nim nie otwierać okien. W razie konieczności wyjścia, najlepiej zaopatrzyć się w maseczkę ochronną. Ważne jest także unikanie kontaktu z wszelkimi innymi substancjami, które są szkodliwe dla dróg oddechowych, jak np. różnego rodzaju pyły czy chemikalia. Powinno się także generalnie prowadzić zdrowy tryb życia, w tym pamiętać o regularnej, dostosowanej do wieku oraz stanu zdrowia aktywności fizycznej, a także zbilansowanej diecie.
Niestety, POChP jest chorobą nieuleczalną. Nawet jeżeli terapia zostanie podjęta względnie szybko, zwykle wszystkich zmian nie da się już cofnąć. Można jednak zdecydowanie spowolnić ich rozwój, zwiększając przy tym komfort życia osób chorujących oraz jego długość.
Wśród chorób, z którymi POChP jest najczęściej mylona, wymienia się przede wszystkim przewlekłe zapalenie oskrzeli oraz rozedmę płuc. Można pomylić ją także z astmą, zwłaszcza niealergiczną, która występuje u palaczy, jak i tą pojawiającą się w późnym etapie życia. Jednocześnie warto pamiętać, że POChP i astma często występują jednocześnie – należy wtedy zapewnić odpowiednie leczenie zarówno jednaj, jak i drugiej choroby. [4]
Nie, rozedma płuc i POChP nie są tym samym, choć wśród objawów przewlekłej obturacyjnej choroby płuc można zaobserwować także symptomy charakterystyczne dla pierwszej z wymienionych tu chorób.
Nie, przewlekła obturacyjna choroba płuc nie jest zakaźna.
Konsultacja merytoryczna lek. Ireneusz Markowski
Dyrektor Medyczny POLMED
Bibliografia:
Wodny roztwór jodu w jodku potasu, powszechnie znany jako płyn Lugola, to produkt leczniczy znany już w pierwszej połowie XIX wieku. Stosowany w ramach działań profilaktycznych po wybuchu elektrowni atomowej w Czarnobylu, przez wielu kojarzony jest jedynie z działaniem ochronnym przed szkodliwym promieniowaniem. Jakie jeszcze właściwości ma płyn Lugola? Jakie są wskazania do jego stosowania i czy picie płynu Lugola jest bezpieczne?
Plamki, błyski, paproszki czy muszki pojawiające się przed oczami przeważnie są zupełnie niegroźne, ale czasami mogą świadczyć o poważnej chorobie. Jakie są przyczyny występowania zmian w polu widzenia i czy da się je wyleczyć? Kiedy warto te objawy skonsultować z lekarzem?
Krwotoki z nosa są powszechne – bez względu na wiek i płeć. Mogą być wynikiem urazu, lub stanu chorobowego. Jakie są inne przyczyny? Co zrobić w razie krwawienia? Kiedy krwotoki powinno się skonsultować z lekarzem?
Ciśnienie oczne, określane też jako ciśnienie wewnątrzgałkowe albo śródgałkowe, jest to ciśnienie wywierane przez płyn śródoczny na rogówkę i twardówkę.
