FAS – objawy i terapia alkoholowego zespołu płodowego; jak wygląda dziecko z FAS?

Powrót

Według danych Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), alkoholowy zespół płodowy (FAS) dotyka około 2 na 1000 żywo urodzonych dzieci w krajach rozwiniętych. Szacuje się, że w Polsce problem ten może dotyczyć nawet kilkunastu tysięcy noworodków rocznie. Mimo rosnącej świadomości społecznej, wiele kobiet wciąż spożywa alkohol w trakcie ciąży i tym samym naraża swoje dzieci na trwałe konsekwencje zdrowotne.

Zespół FAS jest poważnym wyzwaniem – zarówno z perspektywy medycyny oraz zdrowia przyszłych pokoleń, jak i zachowań społecznych oraz edukacji zdrowotnej.

Z tego artykułu dowiesz się:

Czym jest FAS (płodowy zespół alkoholowy)?

Fetal Alcohol Syndrome (FAS) to spektrum zaburzeń rozwojowych, które są wynikiem spożycia alkoholu przez kobietę ciężarną i jego toksycznego wpływu na organizm płodu w trakcie ciąży.

FAS charakteryzuje się licznymi objawami, które mogą występować w różnym nasileniu – od subtelnych zmian w wyglądzie twarzy, po poważne zaburzenia zachowania i deficyty poznawcze. 

FAS – definicja i przyczyny

Zespół FAS jest efektem ekspozycji płodu na alkohol w okresie prenatalnym. Alkohol należy do grupy teratogenów – substancji, które mogą prowadzić do trwałych uszkodzeń w organizmie rozwijającego się dziecka.

Mechanizm działania alkoholu opiera się na jego przenikaniu przez łożysko – osiąga w nim stężenie podobne do tego, które występuje we krwi matki. Wiąże się to z tym, że nawet niewielka dawka alkoholu może mieć szkodliwe działanie na podstawowe procesy rozwojowe, które zachodzą w organizmie płodu – podczas życia prenatalnego szczególnie wrażliwe są mózg, wątroba, nerki oraz inne narządy wewnętrzne. Pod tym kątem najistotniejszy jest pierwszy trymestr ciąży – okres, podczas którego kształtują się najważniejsze struktury organizmu.

Jak alkohol wpływa na rozwijający się płód?

Alkohol przenika przez łożysko i zaburza procesy rozwojowe w organizmie dziecka. W wyniku tego dochodzi do rozwinięcia się nieodwracalnych nieprawidłowości w obrębie organów i układu nerwowego.

Najczęściej występują:

  • zaburzenia wzrostu,
  • wady anatomiczne,
  • uszkodzenia układu nerwowego.

Toksyczny wpływ alkoholu skutkuje również problemami z koncentracją, opóźnionym rozwojem umysłowym i zaburzeniami zachowania, które mogą pojawić się już u noworodka.

Nawet niewielka dawka alkoholu może mieć szkodliwe działanie na podstawowe procesy rozwojowe, które zachodzą w organizmie płodu.

Skutki FAS dla dziecka i jego rodziny

Konsekwencje alkoholowego zespołu płodowego widoczne są na wielu płaszczyznach. Dzieci dotknięte FAS zmagają się z problemami zdrowotnymi, które dotyczą zarówno ich fizyczności, jak i psychiki. Zmiany mają charakter trwały – są nieuleczalne i wymagają ciągłego wsparcia medycznego i terapeutycznego.

Rodziny dzieci z FAS również ponoszą wysokie koszty – emocjonalne, ale także finansowe. Konieczność stałej opieki oraz konsultacji z psychiatrą, psychologiem czy innym specjalistą, często stanowi bardzo duże obciążenie. Właśnie dlatego tak ważne jest zrozumienie, że alkohol w ciąży nie jest kwestią indywidualnego wyboru – jego wysoka szkodliwość niesie konsekwencje dla całego społeczeństwa.

Objawy FAS

Dzieci, które zostały narażone na działanie alkoholu w życiu płodowym, często wykazują charakterystyczne objawy i cechy – mogą być zróżnicowane w zależności od indywidualnych przypadków. Ich wczesne rozpoznanie pozwala na skuteczniejsze wsparcie i prowadzenie bardziej efektywnej terapii.

Cechy charakterystyczne dla FAS

Fizyczne objawy FAS są szczególnie widoczne na twarzy dziecka. Zmiany w obrębie twarzoczaszki obejmują:

  • cienką górną wargę,
  • brak wyraźnego rowka łączącego nos z górną wargą (gładka rynienka podnosowa), 
  • wąskie rozstawienie oczu – mała odległość między wewnętrznymi kącikami oczu,
  • mała szczęka (mikrognacja) – cofnięty podbródek i drobna żuchwa,
  • krótki otwór powiekowy (szpary powiekowe) – oczy wydają się mniejsze niż u zdrowych dzieci,
  • opadające powieki (ptoza),
  • spłaszczona środkowa część twarzy,
  • szeroka nasada nosa,
  • nieprawidłowy kształt małżowin usznych,
  • dodatkowe fałdy skórne w wewnętrznych kącikach oczu (ang. epicanthal folds).

Zaburzenia obserwuje się także w fizycznym rozwoju dziecka – widoczne cechy to:

  • niska masa urodzeniowa,
  • problemy z przybieraniem na wadze – zarówno w okresie niemowlęcym, jak i w późniejszym dzieciństwie,
  • mniejszy obwód głowy (mikrocefalia),
  • nieproporcjonalna budowa ciała,
  • niski wzrost,
  • skrócone palce dłoni i stóp,
  • wygięte piąte palce u rąk (klinodaktylia).

Zaburzenia rozwojowe u dzieci z FAS

Jednym z najtrudniejszych aspektów FAS u dzieci są problemy w zakresie funkcji poznawczych. Dzieci dotknięte konsekwencjami picia alkoholu przez matkę w trakcie ciąży mają trudności z pamięcią i koncentracją, które przekładają się na niezadowalające wyniki w nauce. W szkole często nie potrafią zrozumieć materiału, który wymaga myślenia abstrakcyjnego. Pojawiają się u nich także problemy w kontaktach międzyludzkich. Mali pacjenci mogą napotykać liczne przeszkody w nawiązywaniu relacji w sposób nieadekwatny – często ich kontakty z rówieśnikami są ograniczone.

W zakresie zachowań społecznych dzieci z FAS często nie rozumieją norm, które regulują interakcje w otoczeniu. Brak samokontroli, impulsywność oraz skłonność do zachowań agresywnych stanowią wyzwanie zarówno dla rodziny, jak i opiekunów w placówkach edukacyjnych.

Niestety, problematyczne kwestie nie są wynikiem „złego wychowania” czy temperamentu, a efektem trwałego upośledzenia układu nerwowego, które nie może zostać całkowicie cofnięte.

Zaburzenia rozwojowe w okresie:

  • niemowlęcym:
    • drażliwość, 
    • drżenia mięśni, 
    • zaburzenia układu autonomicznego (układu nerwowego narządów wewnętrznych), 
    • zaburzenia snu, 
    • nadmierne pobudzenie, 
    • opóźnienie w rozwoju;
  • dzieciństwa:
    • trudności w uczeniu się,
    • problemy z koncentracją,
    • trudności w zapamiętywaniu nowych informacji,
    • opóźniony rozwój mowy,
    • trudności z rozumieniem i tworzeniem bardziej złożonych wypowiedzi,
    • niezgrabność ruchowa i problemy z równowagą,
    • brak dokładności w wykonywaniu precyzyjnych czynności (np. pisania czy rysowania),
    • problemy z kontrolowaniem emocji,
    • działania podejmowane bez zastanowienia nad ich konsekwencjami,
    • problemy z percepcją przestrzenną i czasową (trudności z oceną odległości i czasu);
  • dojrzewania i wczesnej dorosłości:
    • zaburzenia funkcji poznawczych,
    • utrzymujące się trudności z koncentracją,
    • problemy z logicznym myśleniem i podejmowaniem decyzji,
    • ograniczona zdolność przewidywania konsekwencji,
    • zaburzenia emocjonalne i psychiczne,
    • wysokie ryzyko depresji i lęku,
    • zwiększona drażliwość,
    • wahania nastroju,
    • problemy z samodzielnością i z odpowiedzialnością za codzienne obowiązki,
    • impulsywność, która prowadzi do ryzykownych działań,
    • problemy w relacjach interpersonalnych,
    • izolacja społeczna, która wynika z trudności w nawiązywaniu kontaktów,
    • problemy neurologiczne, które mogą nasilać się z wiekiem (przewlekłe bóle głowy, drżenie kończyn czy zmniejszona precyzja ruchowa). 

Problemy zdrowotne związane z FAS

Wady anatomiczne często prowadzą do narażenia dziecka na rozwój poważnych problemów zdrowotnych. Zaburzenia i zmiany patofizjologiczne dotykają różnych układów i narządów ciała, a przez to wpływają na jakość życia już od najmłodszych lat. Z czym muszą mierzyć się dzieci matek, które nie stroniły od picia alkoholu w ciąży?

Problemy kardiologiczne – ubytki w przegrodzie międzykomorowej lub międzyprzedsionkowej, nieprawidłowości dużych naczyń krwionośnych, tetralogia Fallota (złożona choroba serca) – już w dzieciństwie mogą prowadzić do duszności, bólu w klatce piersiowej i zwiększonego ryzyka infekcji dróg oddechowych. W dorosłości objawy mogą się nasilać, prowadząc do niewydolności serca.

Nieprawidłowości układu szkieletowego – skrzywienia kręgosłupa, deformacje klatki piersiowej (kurza, lejkowata), przykurcze stawów i palców – problemy ograniczają ruchomość i utrudniają wykonywanie codziennych czynności.

Problemy układu moczowego – nerka podkowiasta (połączone dolne bieguny nerek), zmniejszoną liczbę nefronów, wodonercze (zastój moczu) – zespół zaburzeń przyczynia się do częstszych zakażeń układu moczowego, bóli w okolicy lędźwiowej i trudności z oddawaniem moczu.

Upośledzenia wzroku i słuchu – zez, niedorozwój nerwu wzrokowego, opadanie powieki, niedosłuch odbiorczy lub przewodzeniowy.

Wtórne zaburzenia psychiczne – z wiekiem FAS u dzieci może skutkować rozwojem depresji, stanów lękowych, problemów z uzależnieniami i trudnościami w adaptacji społecznej.

FAS – diagnoza i leczenie

FASD (ang. Fetal Alcohol Spectrum Disorders) to spektrum płodowych zaburzeń alkoholowych, które obejmują różne grupy problemów wynikających z ekspozycji płodu na alkohol w trakcie ciąży. Każda z nich charakteryzuje się innym stopniem nasilenia objawów oraz ich różnorodnością.

W skład FASD wchodzą:

  • FAS (ang. Fetal Alcohol Syndrome) – Alkoholowy Zespół Płodowy,
  • pFAS (ang. partial Fetal Alcohol Syndrom) – częściowy Alkoholowy Zespół Płodowy,
  • ARND (ang. Alcohol Related Neurodevelopmental Disorder) – poalkoholowe zaburzenia układu nerwowego,
  • ND-PAE (ang. neuro-developmental disorders associated with prenatal alcohol exposure) – neurobehawioralne zaburzenia zależne od alkoholu,
  • ARBD (ang. Alcohol Related Birth Defects) – wady wrodzone zależne od alkoholu.

Każdy rodzaj zaburzeń charakteryzuje się innymi cechami, spełnia inne kryteria diagnostyczne i wymaga indywidualnego podejścia terapeutycznego. 

Jak rozpoznać alkoholowy zespół płodowy?

Diagnostyka FAS opiera się na współpracy wielu specjalistów. Proces rozpoczyna się od przeprowadzenia szczegółowego wywiadu medycznego. Lekarz skupia się w nim na objawach oraz na historii zdrowotnej i rodzinnej. Kiedy lekarz podejrzewa FASD szczegółowo dopytuje także o historię spożywania alkoholu w ciąży.

Następnym etapem jest badanie fizykalne, podczas którego specjalista zwraca uwagę na charakterystyczne cechy. Ocenia się także rozwój psychomotoryczny dziecka. W tym celu wykorzystuje się testy poznawcze i narzędzia, które pozwalają określić poziom funkcjonowania intelektualnego i społecznego. W razie potrzeby wykonuje się badania obrazowe, które mogą uwidocznić uszkodzenia struktur mózgu.

Czy FAS można wyleczyć?

Zespołu FAS nie da się wyleczyć. Zmiany w obrębie mózgu, układu nerwowego oraz innych narządów rozwijają się w okresie życia płodowego i mają charakter nieodwracalny. Nie oznacza to jednak, że dzieci z FAS nie mogą prowadzić zadowalającego życia.

Odpowiednie wsparcie pozwala rozwinąć niezbędne umiejętności społeczne, poprawić zdolności poznawcze i lepiej (często także samodzielnie) radzić sobie z codziennymi wyzwaniami. 

Terapia i wsparcie dla dzieci z FAS i ich rodzin

Leczenie FAS wymaga interdyscyplinarnego podejścia – zespołu specjalistów i opiekunów dotkniętych problemem. Niektóre dzieci doświadczają poważniejszych zaburzeń niż inne – podobnie każdy z małych pacjentów może w inny sposób sobie z nimi radzić.

W zależności od rodzaju i stopnia nasilenia objawów stosuje się różne formy terapii:

  • psychologiczną – pomaga w radzeniu sobie z problemami emocjonalnymi, kontrolą impulsów i trudnościami w relacjach z innymi,
  • logopedyczną – wspiera rozwój mowy i komunikacji,
  • fizjoterapeutyczną – pomaga w poprawie koordynacji ruchowej, równowagi oraz rozwijaniu zdolności motorycznych.

Ważnym elementem jest także edukacja rodziny. Rodzice i opiekunowie muszą zrozumieć specyfikę zaburzeń i nauczyć się radzić z wyzwaniami wychowawczymi. W Polsce działają organizacje i stowarzyszenia wspierające rodziny dzieci z FAS. Specjaliści pomagają zadbać o edukację – oferują grupy wsparcia, warsztaty oraz konsultacje, które pomagają znaleźć odpowiednie metody pracy z dzieckiem.

Profilaktyka FAS

Alkoholowego zespołu płodowego (FAS) oraz innych zaburzeń ze spektrum FASD można w pełni uniknąć. Istnieje skuteczny sposób, by zapewnić bezpieczeństwo rozwijającemu się dziecku. Jaki? 

Jeśli jesteś w ciąży, nie pij alkoholu. Całkowita abstynencja alkoholowa to jedyny sposób na to, by całkowicie wykluczyć ryzyko narażenia płodu na toksyczne działanie etanolu.

Dlaczego kobiety w ciąży powinny unikać alkoholu?

Według aktualnych wytycznych Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), Amerykańskiego Towarzystwa Pediatrycznego (AAP), a także Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników (PTGiP), nie istnieje bezpieczna dawka alkoholu, którą można spożywać w ciąży – to fakt, który nie podlega żadnym negocjacjom.

Każda ilość alkoholu, nawet niewielka, może spowodować negatywne skutki zdrowotne dla dziecka. Ani organizm przyszłej mamy, ani rozwijającego się płodu nie tworzą żadnych barier ochronnych – alkohol w pełni przenika przez łożysko.

Kampanie edukacyjne na temat FAS

Edukacja społeczeństwa to nieodłączny element walki z problemem FAS. Prowadzenia działań profilaktycznych jest w tym przypadku wręcz nieocenione. W Polsce oraz na świecie tworzy się liczne kampanie, których głównym celem jest zwiększenie świadomości na temat szkodliwości alkoholu w trakcie ciąży. 

9 września obchodzimy Światowy Dzień FAS. Data nie jest przypadkowa. Dwie dziewiątki mają nawiązywać do okresu prenatalnego. Oficjalnie ustalona data każdego roku stanowi okazję do tego, by głośno mówić o problemie i organizować wiele inicjatyw społecznych – spotkań, konferencji i warsztatów edukacyjne – wszystko po to, by podnosić świadomości na temat FAS i promować działania profilaktyczne.

Wsparcie dla kobiet w ciąży zmagających się z uzależnieniem

Dla kobiet z problemem alkoholowym ciąża może być wyjątkowo trudnym czasem. W takich przypadkach niezbędna jest szybka diagnoza uzależnienia oraz włączenie specjalistycznej pomocy. Kobiety zmagające się z uzależnieniem mogą korzystać z wielu form wsparcia: grupy wsparcia, terapii uzależnień czy programów interwencji kryzysowej. 

Ważne jest, aby kobiety nie obawiały się szukać pomocy. Profesjonalne wsparcie to pierwszy krok do zapewnienia zdrowego życia – zarówno sobie, jak i swojemu dziecku. 

Płodowy zespół alkoholowy – podsumowanie

Skutki FAS są trwałe i nieodwracalne. Wpływ alkoholu na rozwój dziecka w okresie prenatalnym prowadzi do poważnych uszkodzeń układu nerwowego, organów wewnętrznych oraz licznych problemów związanych ze zdrowiem płodu.

Nawet najmniejsze ilości etanolu mogą zaszkodzić rozwijającemu się organizmowi. Właśnie dlatego tak ważne jest, aby kobiety w ciąży unikały wszelkich używek i miały dostęp do rzetelnych informacji na temat zagrożeń, które są z nimi związane.

Wczesne rozpoznanie FAS oraz dobrze opracowany plan działania pozwalają dzieciom z zespołem lepiej radzić sobie z codziennymi wyzwaniami. Ważne jest także kształtowanie umiejętności sięgania po wsparcie społeczne i terapię – ma to znaczenie w przypadku całych rodzin. Edukacja to najlepszy sposób na realną zmianę!

Konsultacja merytoryczna: lek. Ireneusz Markowski
Dyrektor Medyczny POLMED


Informacja:
Artykuły opublikowane na stronie POLMED Zdrowie, nie pełnią funkcji konsultacji medycznej ani nie wyrażają opinii specjalistów i lekarzy. Prezentowane treści stanowią ogólne wskazówki i nie mogą być traktowane jako wyznacznik przy podejmowaniu decyzji dotyczących modyfikacji diety lub terapii, nawyków lub określaniu zmiany dawkowania leków oraz innych substancji leczniczych. Przed podjęciem działań, które mogą wpłynąć na Twoje życie, zdrowie lub samopoczucie, skonsultuj się z lekarzem lub specjalistą.
Wydawca nie ponosi odpowiedzialności za ewentualne konsekwencje, wynikające z wykorzystania porad i informacji zawartych na stronie, bez wcześniejszej konsultacji z profesjonalistą.


Dodano: 27/01/2025
Autor
POLMED Zdrowie
POLMED Zdrowie
Najpopularniejsze artykuły w kategorii Choroby
15/02/2021
Choroby
Mroczki przed oczami – czym są i o czym świadczą?

Plamki, błyski, paproszki czy muszki pojawiające się przed oczami przeważnie są zupełnie niegroźne, ale czasami mogą świadczyć o poważnej chorobie. Jakie są przyczyny występowania zmian w polu widzenia i czy da się je wyleczyć? Kiedy warto te objawy skonsultować z lekarzem?


19/03/2024
Choroby
Krztusiec – objawy, diagnostyka oraz leczenie; szczepienie na krztusiec 

Krztusiec to ostra, bakteryjna choroba zakaźna układu oddechowego, która charakteryzuje się między innymi napadami silnego kaszlu. Choć chorobie można zapobiegać dzięki szczepieniom, w ostatnich latach dochodzi do wyraźnego wzrostu zachorowalności, zwłaszcza wśród osób dorosłych. Wyjaśniamy. jak można zarazić się krztuścem i kto powinien poddać się szczepieniom ochronnym. 


16/05/2022
Choroby, Profilaktyka
Krwotok z nosa – przyczyny, co może oznaczać? Jak zatamować krwawienie?

Krwotoki z nosa są powszechne – bez względu na wiek i płeć. Mogą być wynikiem urazu, lub stanu chorobowego. Jakie są inne przyczyny? Co zrobić w razie krwawienia? Kiedy krwotoki powinno się skonsultować z lekarzem?


Zapoznaj się z nasza ofertą:
badania na choroby weneryczne polmed
Kup online!
Pakiet badań
Pakiet intymny – diagnostyka chorób wenerycznych
Zadbaj o swoje zdrowie intymne! Kup nasz pakiet diagnostyki chorób wenerycznych.

od 450 zł
diagnostyka prostaty polmed
Kup online!
Pakiet badań
Diagnostyka chorób prostaty
Wykonując badania zawarte w tym pakiecie sprawdzisz funkcjonowanie swoich nerek, wchodzących w skład układu moczowo-płciowego oraz prostaty. Umów wizytę w POLMED!

od 95 zł
test na endometriozę polmed
Kup online!
Badania
Test EndoRNA na endometriozę
Test umożliwiający szybką diagnostykę endometriozy. Umów badanie w POLMED!

2400 zł
Więcej usług
Potrzebujesz pomocy?
Skontaktuj się z naszymi konsultantami.
Zapytaj o ofertę
Newsletter
Kup wizytę
Portal Pacjenta Portal Pracodawcy Platforma Medycyny Pracy Panel Agentów Ubezpieczeniowych Partner medyczny
Mam konto
Zaloguj się
Nie mam konta
Zarejestruj się