Infolinia 24/7: 58 775 95 99 / 801 033 200
Dopamina to neuroprzekaźnik niezbędny do prawidłowego funkcjonowania wielu procesów w organizmie człowieka. Ze względu na związek z dobrym samopoczuciem, motywacją do działania i przyjemnością, zwana jest „hormonem szczęścia”. Dowiedz się, czym jest dopamina, jak działa na organizm i jak dbać o prawidłowy jej poziom.
Dopamina to związek chemiczny z grupy katecholamin, będący prekursorem adrenaliny i noradrenaliny. Jako neuroprzekaźnik odpowiada za przekazywaniu sygnałów między neuronami, wpływając na funkcje fizjologiczne i psychiczne. Dopamina działa też jako hormon regulujący głównie układ krążenia.
Odgrywa kluczową rolę w wielu procesach, takich jak m.in. odczuwanie przyjemności, uczenie się, regulacja nastroju, czy koordynacja ruchowa. Wpływa też na wzrost ciśnienia tętniczego, siłę skurczu serca oraz uczestniczy w filtracji krwi i wydalaniu sodu. Zaburzenia stężenia dopaminy przyczyniają się do choroby Parkinsona, schizofrenii i uzależnień.
Dopamina podana w formie leku jest stosowana w stanach niewydolności mięśnia sercowego, po operacjach kardiochirurgicznych oraz w związku ze wstrząsem prowadzącym do niewydolności nerek. Podana dożylnie jako lek, dopamina nie przekracza bariery krew-mózg, dlatego nie ma wpływu na nastrój.
Dopamina powstaje w neuronach dopaminergicznych poprzez syntezę aminokwasu tyrozyna w ośrodkowym układzie nerwowym. Główne obszary syntetyzowania znajdują się w istocie czarnej śródmózgowia i polu brzusznym nakrywki. Receptory dopaminowe znajdują się także w nerkach (kanaliki nerkowe i nerkowe naczynia krwionośne); pozostałe obszary to pęcherzyki płucne, naczynia krwionośne płuc i serca, trzustka.
Dopamina pełni rolę neuroprzekaźnika i neuromodulatora, co oznacza, że przekazuje i reguluje sygnały między neuronami. Działa na różnych szlakach neuronalnych, które odpowiadają za następujące funkcje:
W związku z tymi różnymi systemami działanie dopaminy ma szeroki zakres, od aktywności ruchowej, motywacji i pogoni za nagrodami, przez popęd seksualny, do analizy i planowania, kontroli emocji, aż po kreatywność i wytrwałość.
Dopamina bierze udział w licznych procesach w organizmie. Do podstawowych funkcji dopaminy należą:
Dopamina wpływa na ludzki organizm w wielu obszarach, takich jak motywacja, zdolność odczuwania przyjemności, funkcje poznawcze, regulacja nastroju i emocji. Prawidłowy poziom dopaminy w mózgu daje napęd do podejmowania nowych wyzwań i pozwala czuć satysfakcję z osiągnięć.
Jedną z podstawowych funkcji dopaminy jest motywacja do działania oraz analiza zachowania pod kątem tego, co jest korzystne dla przetrwania. To działanie ma wpływ na planowanie i przewidywanie przyszłych aktywności.
Zdrowy poziom dopaminysprzyja determinacji i chęci do podejmowania wysiłku oraz wytrwałości w dążeniu do celu, ale nadmiernie wysokie stężenie może prowadzić do podejmowania ryzykownych działań lub bezwzględnych decyzji. Niski poziom prowadzi do prokrastynacji i braku energii do realizacji planów.
Dopamina jest głównym elementem systemu nagrody, który wyewoluował z prymitywnej struktury mózgu odpowiedzialnej za dążenie do działań służących przetrwaniu gatunku. Dlatego, gdy osoba znajdzie się w sytuacji związanej z przyjemnymi bodźcami, takimi jak: jedzenie, seks, sukces zawodowy, poziom dopaminy wzrasta.
Warto wiedzieć, że nadmierna stymulacja tego układu powoduje, że potrzebna jest zwiększona dawka substancji lub bodźca, co rodzi podatność na uzależnienia.
Dopamina uwalnia się w oczekiwaniu na antycypowaną satysfakcję z danych działań, stąd rezultat niezgodny z wyobrażeniem powoduje rozczarowanie zwane błędem przewidywania nagrody, który prowadzi do uczucia dyskomfortu, smutku.
Dopamina odpowiada za koncentrację, przyswajanie nowych informacji oraz myślenie logiczne i abstrakcyjne. Wzrost poziomu dopaminy zachodzi w odpowiedzi na to, co nowe, nieprzewidywalne, a to jednocześnie sprzyja utrwalaniu w pamięci nowych informacji i doświadczeń. Niedobór tego neuroprzekaźnika może prowadzić do problemów z nauką, trudności w skupieniu uwagi oraz obniżenia zdolności kreatywnego myślenia.
Osoby z ADHD mają niedostateczną ilość dopaminy, która przejawia się problemami z koncentracją i uczeniem się, ale doświadczają też stanu skrajnego wzrostu dopaminy, który z kolei powoduje super koncentrację, zwaną hiperskupieniem.
Dopamina wpływa na stan emocji i nastroju, uczucie entuzjazmu i nadziei, które dają dobre samopoczucie. Niskie poziomy tego neuroprzekaźnika wiążą się z odczuwaniem stanów lękowych i depresyjnych oraz zwiększoną podatnością na stres.
Osoby z niedoborem dopaminy mogą doświadczać chronicznego zmęczenia, braku radości z codziennych aktywności oraz większej drażliwości.
Dopamina ma istotny wpływ na stan zdrowia psychicznego ze względu na swoje szerokie spektrum oddziaływania. Niedobór dopaminy kojarzony jest z ADHD, stanami depresyjnymi i lękowymi.
Z kolei nadmiar dopaminy jest łączony ze schizofrenią, psychozą i urojeniami, bezsennością. W przypadku choroby dwubiegunowej, w zależności od wzrostu poziomu dopaminy, mogą występować stany maniakalne lub wycofanie.
Niedobór dopaminy wpływa na stan emocjonalny, powodując obniżenie nastroju, apatię, poczucie przygnębienia i zmniejszone zdolności do odczuwania przyjemności (anhedonia), jest także łączony ze stanami depresyjnymi.
Osoby z deficytem dopaminy mogą doświadczać poczucia pustki oraz trudności w odczuwaniu satysfakcji nawet z rzeczy, które wcześniej sprawiały radość. Nadmiernie wysoki poziom dopaminy prowadzi do przesadnej euforii i stanów maniakalnych.
Badania wykazują wpływ dopaminy na osoby cierpiące na depresję, co może tłumaczyć ich obniżoną motywację i poczucie przygnębienia. Zależności między niską aktywnością dopaminy a depresją dowodzi też skuteczność leków zwiększających poziom dopaminy (np. bupropion) w leczeniu depresji.
Dopamina odgrywa rolę w mechanizmie uzależnień, ponieważ odpowiada za dążenie do przyjemności oraz równowagę między bólem a nagrodą. Używki, jedzenie, pornografia czy media cyfrowe powodują, że gwałtownie wzrasta poziom dopaminy, dając uczucie euforii. Po nim następuje spadek – im większy był skok, tym bardziej dotkliwy zjazd i poczucie smutku i dyskomfortu. To z kolei wzmaga potrzebę ponownej stymulacji, jednak z czasem coraz trudniej osiągnąć ten sam efekt wzmocnienia.
Z powodu nadużywania wysoko stymulujących substancji, takich jak alkohol i narkotyki, wyjściowy poziom dopaminy spada, przez co osoba uzależniona przestaje odczuwać przyjemność i sięga po kolejną dawkę, by złagodzić cierpienie.
Stężenie dopaminy zależy od wielu czynników, zarówno biologicznych, jak i związanych ze stylem życia. Na jej poziom wpływa między innymi dieta, aktywność fizyczna oraz jakość snu. Znaczenie mają też wrodzone predyspozycje oraz ekspozycja na stres. Stężenie dopaminy z próbki krwi lub moczu sprawdza się celem wykluczenia niektórych chorób nowotworowych.
Pokarmy bogate w tyrozynę, np. banany, orzechy, awokado, ryby i jaja, mogą wspomagać produkcję dopaminy. Ważne jest również spożywanie żelaza, witamin z grupy B, magnezu, miedzi i kwasów omega 3, a także pokarmów bogatych w antyoksydanty typu witaminy C i E (warzywa, owoce).
Suplementem wspierającym syntezę dopaminy jest L-tyrozyna, która jest też dostępna w formie acetylowanej jako N-acetylo L-tyrozyna (NALT). Oprócz tego urydyna w połączeniu z DHA wykazuje działanie ochronne dla układu dopaminowego.
Regularna aktywność fizyczna to jeden z najskuteczniejszych sposobów na dbanie o właściwy poziom dopaminy w organizmie. Ruch stymuluje mózg do jej produkcji, pobudzając szereg innych zmian biochemicznych, które mają wpływ na neuroprzekaźnictwo oraz działanie nadnerczy, będących ośrodkiem wytwarzania hormonów. Dodatkowo umiarkowane ćwiczenia redukują stres, co wspiera układ nerwowy.
Przewlekły stres powoduje nadmierną produkcję kortyzolu, która prowadzi do degradacji neuronów dopaminergicznych oraz zaburza działanie pozostałych hormonów. Sen odgrywa kluczową rolę w regeneracji całego organizmu, szczególnie układu nerwowego, dlatego jego niedobór wpływa negatywnie na przywracanie zdrowego poziomu dopaminy. Przebodźcowanie np. przez hałas, nadmierne światło czy ruch obiektów na ekranie telefonu również negatywnie wpływa na jej zasoby.
Substancje psychoaktywne powodują szybki i nienaturalnie duży wzrost dopaminy, po którym następuje gwałtowny spadek jej poziomu. Im większy wyrzut dopaminy daje substancja, tym większy pojawia się dołek poniżej normy danej osoby – przykładowo amfetamina powoduje wzrost 1000% powyżej linii bazowej, podczas gdy czekolada o 50%, seks o 100%.
Obniżenie poziomu dopaminy objawia się pogorszeniem nastroju i chęci do działania, dlatego im bardziej dopaminergiczna była substancja, tym większą powoduje niemoc i cierpienie w następstwie spadku. Z tego powodu narkotyki i alkohol niszczą wrażliwość dopaminową, prowadząc do uzależnienia, ponieważ z czasem nic nie jest w stanie przywrócić dopaminy do poziomu bazowego. To powoduje ból i trudność w podejmowaniu wysiłku, by przerwać uzależnienie. Długotrwałe stosowanie substancji psychoaktywnych może powodować trwałe zmiany w strukturze mózgu.
Dopaminę można zwiększyć naturalnymi sposobami, które obejmują głównie systematyczną aktywność fizyczną, zdrową dietę, a także odpoczynek i techniki relaksacyjne. Zimne prysznice, morsowanie oraz pobyt w saunie również pomagają odbudować poziomy tego neuroprzekaźnika.
Regularna aktywność fizyczna pobudza układ nerwowy do zwiększenia ekspresji genu kodującego kluczowy enzym w syntezie dopaminy, redukuje stres i poprawia neuroplastyczność. Wskazane ćwiczenia obejmują zarówno treningi typu kardio, jak i z obciążeniem, tj.:
Już 30 minut umiarkowanej aktywności dziennie może znacząco podnieść poziom dopaminy.
Tyrozyna to aminokwas, który jest hydroksylowany do L-DOPA – bezpośredniego prekursora dopaminy, dlatego dieta bogata w tyrozynę wspiera podniesienie i utrzymaniu właściwego poziomu dopaminy. Dodatkowo należy jeść produkty zawierające naturalne składniki wspierające neuroprzekaźnictwo.
W celu podniesienia poziomu dopaminy warto jeść:
Należy unikać nadmiaru cukru i wysoko przetworzonych produktów, które powodują skrajne wahania dopaminy, prowadząc do pogorszenia nastroju.
Stres i napięcie niekorzystnie wpływają na poziom dopaminy ze względu na zwiększenie kortyzolu, który w nadmiarze prowadzi do degradacji neuronów. Techniki relaksacyjne sprzyjają naturalnemu podniesieniu poziomu dopaminy, w szczególności:
Już kilkanaście minut dziennie poświęconych na świadomy relaks może przynieść odczuwalne korzyści.
Świeże powietrze, naturalne światło i kontakt z naturą sprzyjają utrzymaniu prawidłowego poziomu dopaminy. Kontakt ze światłem słonecznym zwiększa produkcję witaminy D, która wpływa na ekspresję genów związanych z produkcją dopaminy i funkcjonowaniem receptorów dopaminowych, redukuje stres i zwiększa wydzielanie serotoniny – neuroprzekaźnika, który współdziała z dopaminą w regulacji nastroju. Kontakt z naturą uspokaja układ nerwowy, sprzyja wyciszeniu.
Najlepsze sposoby na korzystanie z dobroczynnego wpływu natury to codzienne spacery w parku lub lesie, sport na dworze, wyjazdy w góry, czy nad wodę.
Wszystko, co związane z przyjemnością, uczuciem odprężenia i ekscytacji ma potencjał uzależniający, który zależy od wzrostu poziomu dopaminy, jaki daje dany bodziec. W tym sensie dopamina przyczynia się do procesu uzależnienia. Nie tylko więc substancje typu narkotyki, alkohol, nikotyna, cukier, ale także zachowania takie, jak m.in. hazard, seks, granie w gry wideo, pracoholizm. Łatwy dostęp do różnego rodzaju używek i przyjemności sprzyja uzależnieniu.
Substancje mają różny potencjał uzależniający, zależny od tego, jak szybko przenikają do mózgu i jak dają duży wzrost dopaminy. Szybkość i ilość wydzielania tego neuroprzekaźnika zależy też od składu danej używki oraz sposobu aplikacji do organizmu.
Najbardziej uzależniające są narkotyki palone lub podawane dożylnie, bo natychmiast przenikają do mózgu. Ogromnie uzależniająca jest też nikotyna ze względu na wdychanie przez ogromną powierzchnię kanalików płucnych. Z alkoholu najbardziej uzależniające są drinki, czyli wysokoprocentowe trunki zmieszane ze słodkimi napojami, bo te sprzyjają pochłanianiu procentów w większej ilości i szybszym tempie.
Uzależnienie mogą powodować nie tylko substancje, ale także zachowania, szczególnie aktywności, które dostarczają mózgowi dużej liczby nieprzewidywalnych, ekscytujących bodźców z elementami nagrody. Do zachowań wysoko stymulujących dopaminę należą:
Uzależnienie behawioralne może powodować każde zachowanie, jeśli dla danej osoby jest wysokodopaminergiczne.
Leczenie uzależnień wymaga przywrócenia równowagi w układzie dopaminergicznym, który u osób uzależnionych ulega zaburzeniu wskutek nadmiernej stymulacji. Długotrwałe nadużywanie substancji psychoaktywnych lub zachowań stymulujących euforię prowadzi do obniżenia wyjściowego poziomu dopaminy, co skutkuje anhedonią i zwiększoną podatnością na nawroty.
Celem leczenia jestnormalizacja funkcji dopaminergicznych poprzez abstynencję, farmakoterapię oraz terapię, np. terapię poznawczo-behawioralną. Leczenie wspiera włączenie regularnej aktywności fizycznej, zdrowej diety oraz technik relaksacyjnych.
Dopamina odgrywa istotną rolę w zdrowiu psychicznym, w tym w zaburzeniach osobowości. Nadmierna aktywność dopaminergiczna występuje w zaburzeniach typu borderline i narcystycznym zaburzeniem osobowości.
Niedobór dopaminy jest charakterystyczny dla osobowości schizotypowej i unikającej. W leczeniu zaburzeń osobowości stosuje się psychoterapię, farmakoterapię oraz techniki wspierające stabilizację poziomu dopaminy, takie jak aktywność fizyczna i modyfikacja stylu życia.
Choroba Parkinsona to schorzenie neurodegeneracyjne związane z niedoborem dopaminy na szlaku odpowiedzialnym za kontrolę ruchów mięśni. Objawia się drżeniem i sztywnością mięśni oraz spowolnieniem ruchów. Leczenie choroby Parkinsona polega na podawaniu leków zwiększających poziom dopaminy, takich jak lewodopa.
Dopamina odgrywa kluczową rolę w funkcjonowaniu organizmu człowieka. Dbanie o optymalny jej poziom poprzez zdrowy styl życia i odpowiednią dietę ma istotny wpływ na jakość życia i zdrowie psychiczne. Zrozumienie roli dopaminy może pomóc w zapobieganiu uzależnieniom, chorobom neurodegeneracyjnym i psychicznym, a także w lepszym zarządzaniu własnym zachowaniem i motywacją.
Informacja:
Artykuły opublikowane na stronie POLMED Zdrowie, nie pełnią funkcji konsultacji medycznej ani nie wyrażają opinii specjalistów i lekarzy. Prezentowane treści stanowią ogólne wskazówki i nie mogą być traktowane jako wyznacznik przy podejmowaniu decyzji dotyczących modyfikacji diety lub terapii, nawyków lub określaniu zmiany dawkowania leków oraz innych substancji leczniczych. Przed podjęciem działań, które mogą wpłynąć na Twoje życie, zdrowie lub samopoczucie, skonsultuj się z lekarzem lub specjalistą.
Wydawca nie ponosi odpowiedzialności za ewentualne konsekwencje, wynikające z wykorzystania porad i informacji zawartych na stronie, bez wcześniejszej konsultacji z profesjonalistą.
Według NFZ obecnie w Polsce żyje ponad 1,17 milionów osób ze zdiagnozowaną chorobą nowotworową, a każdego roku przybywa około 180 tysięcy nowych przypadków. Rak płuca, jelita grubego, piersi i prostaty należą do najczęściej występujących nowotworów, a ich wczesne wykrycie jest jednym z czynników, który warunkuje wdrożenie możliwie skutecznego leczenia.
Diagnostyka onkologiczna nieustannie się rozwija, a jednym z narzędzi wspomagających rozpoznanie są markery nowotworowe – poznaj najważniejsze zagadnienia, które są z nimi związane.
Alkohol często towarzyszy dobrej zabawie. Mało kto pamięta jednak, że picie napojów alkoholowych jest dla organizmu ogromnym wyzwaniem, które następnego dnia może skończyć się tzw. kacem alkoholowym.
Seksualność to bardzo ważny aspekt naszego życia. Intymność zbliża do siebie ludzi, dzięki czemu mogą oni budować trwałe relacje, oparte o wzajemną troskę i rozumienie swoich potrzeb.
Ustalanie, czy też raczej obliczanie dni płodnych sprawia, że kobieta może w sposób świadomy planować swoje macierzyństwo. Jak można obliczyć dzień owulacji oraz dni płodne? Istnieje kilka metod, np. kalkulator dni płodnych, test owulacyjny albo codzienne mierzenie temperatury ciała. Tym, co je od siebie odróżnia, jest przede wszystkim dokładność uzyskiwanych informacji.
