Infolinia 24/7: 58 775 95 99 / 801 033 200
Astma to powszechne schorzenie układu oddechowego, które dotyka ludzi na całym świecie, niezależnie od wieku. Choć objawia się charakterystycznymi trudnościami w oddychaniu, to podłoże tej choroby jest złożone i wciąż stanowi przedmiot intensywnych badań. Zrozumienie mechanizmów leżących u jej podstaw, przyczyn, symptomów, metod diagnostycznych i opcji terapeutycznych jest kluczowe dla skutecznego leczenia oraz poprawy jakości życia.
Z tego artykułu dowiesz się:
Astma (dychawica oskrzelowa) to przewlekła zapalna choroba dróg oddechowych, charakteryzująca się ich przebudową i nadmierną reaktywnością, co powoduje nawracające objawy takie jak duszność, świsty, ucisk w klatce piersiowej i kaszel.
Proces zapalny w ścianach oskrzeli powoduje nadreaktywność oskrzeli. Kurczą się zbyt łatwo i zbyt mocno pod wpływem różnych bodźców. Zwiększona zostaje liczba komórek układu odpornościowego (tj. mastocyty i eozynofile), które wydzielają substancje powodujące skurcz mięśni gładkich. Produkcja śluzu jest intensywniejsza. Pojawia się obrzęk błony śluzowej, który dodatkowo zwęża światło oskrzeli.
Z czasem dochodzi również do zmian strukturalnych, zwanych remodelingiem. Obejmują one przerost mięśni gładkich, gruczołów śluzowych oraz pogrubienie ściany, co może przyczyniać się do utrwalonego zwężenia oskrzeli.
W 2018 roku chorowało ponad 300 milionów osób na świecie, a prognozy na 2025 rok mówią, że 400 milionów ludzi będzie mieć astmę.
Astma to choroba heterogenna. Pod względem patofizjologicznym wyróżnia się trzy fenotypy:
Uwzględniając aspekty kliniczne, można wyróżnić:
Choroba najczęściej ma tło alergiczne i przebiega w mechanizmie I typu nadwrażliwości wg Gella-Coombsa. Charakteryzuje się atopią i zachwianiem równowagi między limfocytami Th-1 i Th-2.
U chorych często współistnieje nieżyt nosa, atopowe zapalenie skóry oraz inne choroby uczuleniowe. Należy ją również różnicować z innymi przyczynami duszności i świstów, tj. zatorowość płucna, niewydolność krążenia czy rozwój przewlekłej obturacyjnej choroby płuc.
Przyczyny są intensywnie badane, naukowcy dostarczają nowej wiedzy o złożonej interakcji czynników genetycznych i środowiskowych. Prace mają na celu dalszą identyfikację mechanizmów molekularnych i ścieżek zapalnych związanych z patogenezą choroby.
Skłonność do zachorowania jest w pewnym stopniu dziedziczona. Jeśli wywiad rodzinny w kierunku astmy jest dodatni, np. u rodziców stwierdzono dychawicę, atopowe zapalenie skóry lub uczulenie, to u dziecka ryzyko zachorowania jest zwiększone.
Istnieje określone uwarunkowanie genetyczne – wrodzona α-tryptazemia. Jest to autosomalnie dominujący defekt genetyczny uwarunkowany wzrostem liczby kopii genu TPSAB1 kodującego α-tryptazę. Prowadzi do stabilnie wysokiego stężenia tryptazy w surowicy krwi, znacznie przekraczającego górną granicę normy.
Czynniki środowiskowe silnie oddziałują:
Identyfikacja i unikanie czynników wywołujących objawy jest ważnym elementem zapobiegania.
W astmie alergicznej wdychanie alergenów wziewnych inicjuje proces zapalny w układzie oddechowym.
Do najczęstszych alergenów zewnątrzpochodnych należą pyłki drzew, traw i chwastów oraz zarodniki grzybów pleśniowych. Wewnątrzpochodne obejmują roztocze kurzu domowego, sierść zwierząt, karaluchy i pleśnie. Kontakt z nimi prowadzi do migracji komórek układu odpornościowego oraz nadmiernego wytwarzania cytokin, które nasilają stan zapalny w oskrzelach.
Alergie pokarmowe również mogą odgrywać rolę w rozwoju i zwiększać objawy choroby. W niektórych przypadkach może być rozważana immunoterapia alergenowo-swoista.
Infekcje wirusowe mogą intensyfikować objawy, zwłaszcza u dzieci – prowadzą do ataków i pogorszenia przebiegu choroby. Nawracające zakażenia z obturacją oskrzeli u dzieci mogą wskazywać na nierozpoznaną astmę.
Napady mogą być wywołane przez:
Nawet silne emocje, takie jak śmiech czy płacz, mogą spowodować, że chory będzie mieć objawy. U 80% chorych pierwszy napad wystąpił przed 5. rokiem życia.
Objawy astmy mogą być zmienne i występować sporadycznie. Nie istnieje jeden test, który jednoznacznie potwierdza tę chorobę. Często wymaga to obserwacji w czasie, wykluczenia innych schorzeń układu oddechowego oraz przeprowadzenia serii badań czynnościowych płuc.
Typowymi objawami astmy oskrzelowej są: świszczący oddech, duszności, uczucie ucisku.
Kaszel może być głównym objawem – suchy, męczący, nasilający się przy wysiłku fizycznym lub pod wpływem czynnika drażniącego. Często występuje łącznie z nieżytem nosa. Chory może mieć również łagodne objawy, które bez diagnostyki pulmonologicznej nie zostaną właściwie przypisane.
Pacjenci doświadczają trudności w oddychaniu, które mogą mieć różną formę – od łagodnego dyskomfortu po zagrażające życiu. Badanie osłuchowe płuc może ujawnić przedłużoną fazę wydechu, świsty i furczenia. W ciężkich napadach szmery oddechowe mogą być niesłyszalne, co określa się jako „cichą klatkę piersiową” i świadczy o poważnym upośledzeniu wentylacji.
Pomiędzy napadami większość chorych może nie odczuwać dolegliwości. Duszność, występująca w nocy lub wczesnym rankiem, jest uważana za niepokojący objaw u pacjentów w każdym wieku. Obecność nocnych wybudzeń, spowodowanych chorobą, jest jednym z kryteriów oceny kontroli leczenia.
Problemy oddechowe mogą pojawić się nagle i trwać od kilku minut do kilku godzin, w zależności od czynnika wywołującego i skuteczności zastosowanego leczenia.
Rozwój choroby najczęściej rozpoczyna się w dzieciństwie i okresie młodzieńczym, często współwystępują inne choroby alergiczne, takie jak alergiczny nieżyt nosa czy AZS. Gdy pierwsze objawy pojawiają się w dorosłości, mówimy o astmie o późnym początku.
Przebieg astmy i objawy u dzieci i dorosłych mogą się nieco różnić, choć wiele z nich jest wspólnych. U dzieci dominującym objawem może być kaszel, zwłaszcza suchy i nasilający się podczas wysiłku fizycznego. Zarówno u dzieci, jak i dorosłych, nocna duszność jest objawem niepokojącym.
Objawy zaostrzenia astmy obejmują m.in.:
Ciężkie zaostrzenie charakteryzuje się znacznym nasileniem objawów astmy. W skrajnych przypadkach może dojść do znacznego upośledzenia wentylacji, określanego jako „cicha klatka piersiowa”.
Pierwszym krokiem w diagnostyce jest zwykle wizyta u lekarza rodzinnego (pediatry w przypadku dzieci), który na podstawie wywiadu i badania fizykalnego podejmuje decyzję o dalszym postępowaniu. W uzasadnionych przypadkach kieruje do specjalisty, najczęściej pulmonologa lub alergologa.
Podstawą rozpoznania jest szczegółowy wywiad lekarski. Pulmonolog ocenia występowanie typowych objawów, ich zmienność w czasie oraz współistnienie chorób alergicznych. Badanie fizykalne w okresie bez objawów może nie wykazywać odchyleń od normy.
Spirometria z próbą rozkurczową jest badaniem czynnościowym układu oddechowego. Pozwala na obiektywną ocenę czynności układu oddechowego i potwierdzenie obturacji oskrzeli oraz jej zmienności.
Próba rozkurczowa polega na pomiarze parametrów przed i po podaniu leku rozszerzającego oskrzela (np. salbutamolu). Poprawa FEV1 (natężonej objętości wydechowej pierwszosekundowej) o ≥ 12% wartości wyjściowej lub ≥ 200 ml po inhalacji leku rozkurczającego oskrzela wskazuje na odwracalność obturacji, co wraz z objawami klinicznymi jest podstawą rozpoznania.
Pomiar szczytowego przepływu wydechowego (PEF) może być użyteczny w codziennym monitorowaniu czynności płuc, szczególnie u chorych z astmą ciężką lub zawodową.
U chorych, zwłaszcza u dzieci i młodzieży, u których częściej występuje podłoże atopowe, wykonuje się badania alergologiczne. Alergolog może zlecić punktowe testy skórne i oznaczenie stężenia IgE całkowitego i swoistych IgE. Testy skórne są często najdokładniejsze w identyfikacji alergenów, na które pacjent jest uczulony.
W pogłębionej diagnostyce różnicowej astmy wykonuje się zdjęcie RTG klatki piersiowej, aby wykluczyć inne schorzenia.
Spirometryczna próba prowokacyjna może być przeprowadzona w celu oceny reakcji dróg oddechowych na różne substancje. W przypadku podejrzenia wrodzonej α-tryptazemii u pacjentów z utrzymującym się wysokim stężeniem tryptazy w surowicy krwi, należy wykonać molekularne testy genetyczne.
Leczenie astmy ma charakter długotrwały, a jego celem jest:
Głównym celem leczenia astmy jest osiągnięcie i utrzymanie dobrej kontroli choroby. Farmakoterapia jest fundamentem leczenia i obejmuje różne grupy leków.
Lekami pierwszego rzutu są leki wziewne podawane za pomocą inhalatorów. Wyróżnia się leki kontrolujące przebieg choroby (przeciwzapalne, np. glikokortykosteroidy wziewne – wGKS) oraz leki doraźne, łagodzące objawy (rozkurczające oskrzela, np. krótko działający beta-agoniści – SABA).
W leczeniu przewlekłym stosuje się również długo działające beta-mimetyki (LABA) oraz długo działające leki przeciwcholinergiczne (LAMA). W niektórych przypadkach konieczna może być terapia trójlekowa.
Glikokortykosteroidy (steroidy) wziewne są podstawą leczenia kontrolującego, działają przeciwzapalnie na błonę śluzową oskrzeli. W przypadku zaostrzeń stosuje się glikokortykosteroidy doustne lub dożylne, takie jak hydrokortyzon.
Oprócz glikokortykosteroidów, w leczeniu astmy stosuje się również inne leki przeciwzapalne, takie jak leki przeciwleukotrienowe. Hamują one szkodliwe działanie leukotrienów, substancji uwalnianych z komórek zapalnych, które nasilają skurcz oskrzeli i proces zapalny. U chorych leczonych na poziomie 2., leki przeciwleukotrienowe mogą być alternatywą dla wGKS w niskiej dawce, zwłaszcza u pacjentów z alergicznym nieżytem nosa.
Astmę ciężką definiuje brak kontroli objawów. U pacjentów z ciężką, niekontrolowaną astmą, gdy konwencjonalna terapia nie przynosi efektów, stosuje się leki biologiczne. Omalizumab, mepolizumab, dupilumab czy benralizumab, ingerują w specyficzne szlaki zapalne leżące u podstaw ciężkiej astmy.
Leki biologiczne wykazują skuteczność na poziomie ponad 90% w zmniejszaniu częstości i rozwoju zaostrzeń oraz poprawie czynności płuc u pacjentów z niekontrolowaną ciężką astmą.
Leki przyjmowane doraźnie mają przeciwdziałać skurczom oskrzeli i poprawiać przepływ powietrza, gdy objawy zaczną niebezpieczne narastać. Do tej grupy należą m.in.:
Niektórzy pacjenci mogą wymagać hospitalizacji i tlenoterapii.
Kluczowym elementem profilaktyki jest unikanie znanych alergenów i czynników drażniących, takich jak dym tytoniowy, pyły w powietrzu oraz alergeny wewnątrz- i zewnątrzpochodne. Regularna aktywność fizyczna odgrywa istotną rolę w poprawie stanu zdrowia.
Chorzy uczuleni na pyłki roślin powinni śledzić kalendarz pylenia i ograniczać ekspozycję w okresach wysokiego stężenia alergenów. Lekarz może udzielić pacjentowi szczegółowych zaleceń dotyczących unikania konkretnych alergenów i czynników drażniących.
Większość pacjentów, przy odpowiednim leczeniu, może prowadzić aktywne życie i uprawiać sport. Nie należy rezygnować całkowicie ze sportu z powodu choroby. Każdy pacjent, w miarę swoich możliwości, powinien być aktywny fizycznie.
Ruch może przyczyniać się do poprawy stanu chorego poprzez:
Regularna kontrola stanu zdrowia przez pacjenta jest wskazana, np. poprzez prowadzenie dzienniczka objawów oraz regularne pomiary PEF (szczytowego przepływu wydechowego) u osób z cięższą postacią choroby. Istotna jest również ocena kontroli astmy podczas wizyt lekarskich.
Właściwa edukacja pacjenta i jego rodziny na temat schorzenia, przyczyn, objawów, leczenia i postępowania w przypadku niewydolności oddechowej jest ważna w procesie terapii. Pacjent powinien znać swój plan leczenia, umieć prawidłowo stosować inhalatory i zapobiegać zaostrzeniom astmy.
Ważne, aby chory posiadał plan leczenia przewlekłego i terapii zaostrzeń, spisany i omówiony razem z lekarzem prowadzącym.
Regularna aktywność fizyczna wpływa pozytywnie na ogólny stan zdrowia, jednak u niektórych osób wysiłek fizyczny może wywołać atak astmy.
Objawy występują częściej, gdy powietrze jest zimne i suche, dlatego prędzej pojawią się np. podczas uprawiania narciarstwa biegowego niż podczas pływania na basenie. Obawy powodują niechęć do czynnego trybu życia i uprawiania sportu.
Odpowiednie przygotowanie przed wysiłkiem i zastosowanie leków doraźnych może zapobiec wystąpieniu duszności i kaszlu. Lekiem doraźnym najczęściej jest krótko działający β2-mimetyk (SABA).
W celu zapobiegania napadom duszności wywołanym wysiłkiem fizycznym wskazane są:
Osoby planujące dłuższy wyjazd powinny upewnić się, że mają wystarczającą ilość leków, w tym leków doraźnych oraz plan leczenia. Konsultacja z lekarzem przed podróżą pozwoli omówić zabezpieczenie w przypadku pogorszenia objawów. Jest to szczególnie ważne w przypadku wyjazdu do regionów o wysokim stężeniu alergenów lub zanieczyszczeń powietrza.
Konsultacja merytoryczna: lek. Ireneusz Markowski
Dyrektor Medyczny POLMED
Informacja:
Artykuły opublikowane na stronie POLMED Zdrowie, nie pełnią funkcji konsultacji medycznej ani nie wyrażają opinii specjalistów i lekarzy. Prezentowane treści stanowią ogólne wskazówki i nie mogą być traktowane jako wyznacznik przy podejmowaniu decyzji dotyczących modyfikacji diety lub terapii, nawyków lub określaniu zmiany dawkowania leków oraz innych substancji leczniczych. Przed podjęciem działań, które mogą wpłynąć na Twoje życie, zdrowie lub samopoczucie, skonsultuj się z lekarzem lub specjalistą.
Wydawca nie ponosi odpowiedzialności za ewentualne konsekwencje, wynikające z wykorzystania porad i informacji zawartych na stronie, bez wcześniejszej konsultacji z profesjonalistą.
Afty (aftowe zapalenie jamy ustnej) są niewielkimi owrzodzeniami w jamie ustnej, które mogą utrudniać jedzenie, picie, a nawet mówienie. To schorzenie dotyka wiele osób i choć zazwyczaj nie są groźne i goją się samoistnie, warto wiedzieć, skąd się biorą, jak je rozpoznać, w jaki sposób można złagodzić objawy i jak przyspieszyć leczenie.
Plamki, błyski, paproszki czy muszki pojawiające się przed oczami przeważnie są zupełnie niegroźne, ale czasami mogą świadczyć o poważnej chorobie. Jakie są przyczyny występowania zmian w polu widzenia i czy da się je wyleczyć? Kiedy warto te objawy skonsultować z lekarzem?
Krztusiec to ostra, bakteryjna choroba zakaźna układu oddechowego, która charakteryzuje się między innymi napadami silnego kaszlu. Choć chorobie można zapobiegać dzięki szczepieniom, w ostatnich latach dochodzi do wyraźnego wzrostu zachorowalności, zwłaszcza wśród osób dorosłych. Wyjaśniamy. jak można zarazić się krztuścem i kto powinien poddać się szczepieniom ochronnym.
Krwotoki z nosa są powszechne – bez względu na wiek i płeć. Mogą być wynikiem urazu, lub stanu chorobowego. Jakie są inne przyczyny? Co zrobić w razie krwawienia? Kiedy krwotoki powinno się skonsultować z lekarzem?
