Miażdżyca tętnic to przewlekła choroba tętnic. Zapadają na nią zazwyczaj osoby po 50. roku życia. Tym, co ją wywołuje, jest przede wszystkim bogata w zły cholesterol dieta i skorelowana z tym otyłość. W rozwoju zmian o charakterze miażdżycowym ważną rolę pełnią również klasyczne czynniki ryzyka, a wśród nich m.in.: podwyższone stężenie cholesterolu, wiek, nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, palenie papierosów, siedzący tryb życia, nadużywanie alkoholu, płeć, czynniki zapalno-zakaźne oraz stres. W sytuacji, gdy nie jest leczona, może doprowadzić np. do zawału serca albo do amputacji kończyn dolnych. Oprócz tego zwiększa ryzyko wystąpienia udaru mózgu. Jak można wykryć, leczyć i nie dopuścić do dalszego rozwoju tej podstępnej choroby?

Co to jest miażdżyca?

Miażdżyca to przewlekły proces zapalny, który obejmuje aortę oraz tętnice średniej wielkości (biodrowe, wieńcowe, nerkowe i szyjne). Z tego względu wyróżniana jest: miażdżyca kończyn dolnych, miażdżyca tętnic nerkowych, miażdżyca tętnic szyjnych, miażdżyca mózgu, miażdżyca aorty, miażdżyca tętnic i jelit w jamie brzusznej.

Istota tego procesu to odkładanie się w przestrzeni między warstwą mięśniową naczynia a śródbłonkiem złogów, pozakomórkowych skupisk cholesterolu oraz komórek piankowatych. Wytwarzane w taki sposób pasma tłuszczowe to najwcześniejsza postać zmian miażdżycowych.

Z czasem do elementów, które wchodzą w skład pasm miażdżycowych, dochodzą kolejne, czyli elementy włókniste tkanki łącznej. One stopniowo pokrywają całe pierwotne ognisko zapalne i w ten właśnie sposób doprowadzają do jego oddzielenia od reszty naczynia. Wytwarzana w taki sposób zaawansowana zmiana miażdżycowa określana jest jako blaszka miażdżycowa.

Cechuje ją to, że może przenikać do światła naczynia i w ten sposób przyczynia się do jego zwężenia. Wówczas prowadzi do zmniejszenia przepływu krwi w obszarze, który się znajduje za zwężeniem. Przewlekłe ograniczenie drożności wielu albo pojedynczej tętnicy wieńcowej prowadzi do zespołu, który nazwano stabilną chorobą wieńcową.

Miażdzyca tętnic – przyczyny

Wbrew pozorom narażeni są na nią wszyscy, a nie tylko osoby starsze. Do czynników, które mogą się przyczynić do jej powstania, zalicza się przede wszystkim:

zaburzenia gospodarki lipidowej,
częste spożywanie posiłków bogatych w tłuszcze nasycone i w tłuszcze trans,
nadwagę, w tym głównie otyłość brzuszną,
nadciśnienie tętnicze,
wysokie stężenie homocysteiny,
cukrzycę,
narażenie na chroniczny stres,
zbyt mało ruchu na co dzień i skorelowany z tym siedzący tryb życia,
posiadanie wśród bliskich członków rodziny osób cierpiących na choroby niedokrwienne serca i na miażdżycę,
palenie papierosów: czynne i bierne.

Ryzyko wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych w sposób znaczący wzrasta po ukończeniu 50. roku życia. Stąd też bardzo ważne jest to, żeby już wiele lat wcześniej zacząć prowadzić bardziej aktywny i zdrowy tryb życia. Tylko tego rodzaju postawa może uchronić przed zachorowaniem albo spowolnić zmiany miażdżycowe. Warto regularnie wykonywać podstawowe badania. Dodatkowo można sprawdzić swoje predyspozycje podczas badań genetycznych serca i chorób zakrzepowo-zatorowych. Jeżeli ich wynik wskazuje, że mamy szanse poprzez czynnik genetyczny zachorować na miażdżycę, należy jak najwcześniej rozpocząć diagnostykę badań serca.

Objawy miażdżycy tętnic

Objawy miażdżycy tętnic nie są jednoznaczne, a wynika to z tego, że jest to choroba o wolnym przebiegu. Ponadto jej symptomy mogą być bardzo zróżnicowane, a determinuje je miejsce występowania blaszki miażdżycowej.

Niektórzy z pacjentów w ogóle nie odczuwają żadnych niepokojących dolegliwości. U nich kliniczne objawy miażdżycy pojawiają się bardzo późno, gdy choroba jest już zaawansowana. Wynika to z tego, że łagodna postać miażdżycy może nie dawać żadnych charakterystycznych objawów. Wówczas jednak, od czasu do czasu, może dojść do ostrych incydentów. Najczęściej są one powiązane z zamknięciem jednej z głównych tętnic lub/i z zakrzepicą.

Do najczęściej spotykanych objawów, które mogą wskazywać na rozwój miażdżycy zalicza się:

dezorientację, przejściowe niedowłady, bóle i zawroty głowy, problemy z mówieniem – w przypadku miażdżycy tętnic kręgowych oraz szyjnych,
duszności i bóle w klatce piersiowej (najpierw po wysiłku, a później także podczas przebywania w spoczynku), znacznie szybsze męczenie się – w przypadku miażdżycy tętnic wieńcowych,
bóle stóp, łydek (bóle mięśni podudzia, które zanikają, gdy ruch zostanie zakończony, to tzw. chromanie przestankowe), mrowienie oraz skurcze – występują w przypadku miażdżycy kończyn dolnych,
bóle brzucha – pojawiają się przy miażdżycy tętnic i jelit w jamie brzusznej,
nadciśnienie, niewydolność nerek – są charakterystyczne dla miażdżycy tętnic nerkowych.

Diagnostyka miażdżycy. Jakie trzeba zrobić badania, żeby ją wykryć?

Sposób postępowania uzależniony jest od tego, czy w danym przypadku pojawiły się objawy kliniczne, czy też nie. U osób, u których wystąpiły objawy niedokrwienia, zlecana jest diagnostyka nieinwazyjna oraz inwazyjna. Dzięki niej można ustalić położenie i stopień zaawansowania zmian miażdżycowych. Ocenie są poddawane czynniki ryzyka, jakie występują u konkretnej osoby. Oprócz tego muszą zostać wykonane badania krwi i laboratoryjne, a wśród nich przede wszystkim: lipidogram, pomiar glukozy i homocysteiny.

Jeśli chodzi o badania obrazowe, to podstawowymi metodami są: ultrasonografia (badanie dopplerowskie), tomografia komputerowa z dotętniczym podaniem kontrastu (angio-TK, koronarografia), arteriografia tętnic.

Leczenie miażdzycy

Sposób postępowania przy miażdżycy jest uzależniony od jej objawów i tego, gdzie jest umiejscowiona. Jej leczeniem zajmują się kardiochirurdzy, chirurdzy naczyniowi, kardiolodzy, neurolodzy i nefrolodzy. U każdego z chorych ze zmianami miażdżycowymi rekomenduje się wyeliminowanie albo kontrolowanie czynników ryzyka. Bardzo ważne jest wtedy np. rozpoczęcie bardziej aktywnego trybu życia, wyrównanie profilu lipidowego i glikemii (poprzez ograniczenie spożycia cukrów i tłuszczów), monitorowanie ciśnienia tętniczego, rzucenie nikotyny oraz wprowadzenie do swojej diety zdrowych i lekkostrawnych posiłków. W niektórych z przypadków lekarz może zaordynować zażywanie leków przeciwpłytkowych (np. kwas acetylosalicylowy).

W przypadku miażdżycy tętnic, jeśli jest już zaawansowana, rekomendowane jest leczenie inwazyjne. Miażdżyca tętnic wieńcowych jest leczona przy zastosowaniu angioplastyki wieńcowej (implantancja stentu). Gdy zmiany w obrębie tętnic wieńcowych już są rozsiane, wtedy zazwyczaj są stosowane by-passy (tzw. pomostowanie aortalno-wieńcowe). Ta sama technika leczenia bywa również wdrażana przy miażdżycy tętnic nerkowych i miażdżycy tętnic dolnych. Z kolei w odniesieniu do miażdżycy tętnicy szyjnej zazwyczaj przeprowadzany jest zabieg endarterektomii. Wówczas chirurg mechanicznie usuwa blaszki miażdżycowe zwężające światło naczynia. W taki właśnie inwazyjny sposób przeciwdziała się udarowi niedokrwiennemu mózgu.

Czy miażdżyca jest odwracalna?

Żeby spowolnić rozwój miażdżycy i ograniczyć ryzyko spowodowane chorobami naczyń oraz serca, trzeba zacząć przestrzegać następujących zasad:

zacząć stosować dietę bazującą na świeżych i nieprzetworzonych produktach (jej podstawowymi składnikami powinny być: warzywa, owoce, ryby oraz produkty pełnoziarniste),
zaprzestać palenia tytoniu (łącznie z tym biernym),
uprawiać regularnie sport i starać się w ciągu dnia jak najwięcej ruszać (chodzić albo jeździć rowerem, a nie samochodem),
dążyć do tego, żeby ciśnienie tętnicze krwi nie przekraczało 140/90 mm Hg,
dbać o to, żeby BMI mieściło się w przedziale 20-25 kg/m2. Oprócz tego obwód w talii u kobiet nie powinien przekraczać 80 cm, a u mężczyzn 94 cm,
dbać o to, żeby nie mieć podwyższonego poziomu cholesterolu LDL.

Miażdzyca – powikłania

Nieprawidłowo leczona albo w ogóle nieleczona miażdżyca tętnic może stać się przyczyną groźnych dla zdrowia i życia pacjenta chorób oraz powikłań. W sytuacji, gdy zmiany obejmują tętnice wieńcowe, wówczas istnieje niebezpieczeństwo, że rozwinie się choroba niedokrwienna serca. Ona z kolei, gdy nie będzie leczona, może doprowadzić do zawału mięśnia sercowego.

Z kolei, gdy zmiany obejmują te z naczyń tętniczych, które odpowiadają za zaopatrywanie mózgu w krew, może pojawić się udar. Przy miażdżycy tętnic dolnych w skrajnym przypadku może dojść do krytycznego niedokrwienia. Wówczas jedynym rozwiązaniem może się okazać amputacja jednej albo obu dolnych kończyn.

Dieta w miażdżycy

Optymalna dieta przy miażdżycy to ograniczenie ilości spożywanych na co dzień cukrów prostych. Równie ważne jest jej wzbogacenie o błonnik oraz o świeże sezonowe warzywa. W przypadku osób, u których występuje zwiększone ryzyko pojawienia się miażdżycy, rekomenduje się wprowadzenie diety DASH albo śródziemnomorskiej. Bardzo ważne jest wówczas stosowanie konkretnej obróbki termicznej poszczególnych potraw. Zamiast smażyć na tłuszczu, trzeba je zacząć gotować na parze, piec w folii i dusić bez tłuszczu.

Konsultacja merytoryczna lek. Ireneusz Markowski
Dyrektor Medyczny POLMED

Bibliografia

Kucharska E., Miażdżyca tętnic – wybrane aspekty, „Przegląd Lekarski” 2014, nr 7.
Patofizjologia miażdżycy i choroby niedokrwiennej serca, red. A Beręsewicz, Warszawa 2011.
Cybulska B., Szostak Wiktor B. Miażdżyca — profilaktyka i leczenie, „Przew. Lek.” 2001, nr 5.
Dembińska-Kieć A., Miażdżyca naczyń, [w:] Choroba niedokrwienna serca, red. L. Giec, Warszawa 1996.