Dieta lekkostrawna – na czym polega? Wskazania, przepisy

Spis treści:

• Na czym polega dieta lekkostrawna?
• Dieta lekkostrawna – wskazania
• Produkty zalecane
• Jakich produktów unikać w diecie lekkostrawnej?
• Jak przygotowywać posiłki, aby były lekkostrawne?
• Czy dieta lekkostrawna zawsze wygląda tak samo?
• Dieta lekkostrawna a mikrobiota jelitowa
• Dieta lekkostrawna – przepisy

Na czym polega dieta lekkostrawna?

Dieta lekkostrawna polega na wyborze łatwostrawnych produktów i stosowaniu obróbki kulinarnej, która jeszcze bardziej ułatwi trawienie całego posiłku. W tym celu należy unikać posiłków o dużej zawartości tłuszczu, wzdymających, ostrych i długo zalegających w żołądku oraz smażenia i pieczenia. W diecie należy również ograniczyć ilość spożywanego błonnika pokarmowego – nie należy przekraczać 25 g/dzień.

Dieta lekkostrawna – wskazania

Dieta łatwostrawna jest zalecana w przypadku:

• biegunek,
• stanów zapalnych błony śluzowej żołądka i jelit,
• w chorobach zapalnych płuc i opłucnej (przy ostrym przebiegu) i w przewlekłych chorobach układu oddechowego,
• nowotworów przewodu pokarmowego,
• w okresie rekonwalescencji po zabiegu/operacji i po zawale,
• infekcji z gorączką,
• chorób nerek i dróg moczowych, które są wyrównane,
• pacjentów leżących przez długi okres.

Dieta lekkostrawna jest również stosowana w przypadku żywienia osób starszych, gdyż wraz z wiekiem mogą pojawić się u nich braki w uzębieniu, nastąpić spadek apetytu oraz spowolnienie procesów metabolicznych i pracy jelit. Najlepiej jest jednak pozostawić decyzję o potrzebie jej wprowadzenia do oceny lekarza prowadzącego.

Jest to ważne, gdyż nie dla każdego seniora może być wskazana dieta łatwostrawna w danym momencie. Jest ona zalecana w trakcie rekonwalescencji seniorów oraz w wymienionych wyżej chorobach, biegunkach i infekcjach. Jednakże w przypadku występujących u nich zaparć, dieta łatwostrawna może działać zapierająco i jeszcze bardziej pogłębiać ten problem – w tej sytuacji może być wskazane zwiększenie ilości błonnika pokarmowego w diecie wraz z ilością wypijanej dziennie wody. Innym przykładem jest występująca cukrzyca, gdzie dieta ograniczająca ilość błonnika pokarmowego może powodować zwiększenie poziomu glukozy we krwi.

Na diecie łatwostrawnej spożywaj:

• z produktów zbożowych: chleb graham (w zależności od tolerancji – niezalecany przy stanach zapalnych żołądka i jelit oraz w stanach pooperacyjnych), chleb pszenny, bułki pszenne, sucharki, mąka pszenna, ryżowa, kukurydziana i ziemniaczana, jasne makarony (pszenne, ryżowe), drobnoziarniste kasze (kuskus, manna, jaglana, drobna jęczmienna i kukurydziana), amarantus, komosa ryżowa, ryż biały, płatki jaglane, ryżowe bądź błyskawiczne owsiane, wafle ryżowe, chrupki kukurydziane,
• z mięs: chude mięsa bez skóry (indyk, kurczak, chuda cielęcina, królik, ewentualnie w umiarkowanych ilościach polędwiczki wieprzowe lub schab środkowy wieprzowy) i chude ryby (dorsz, mintaj, sola, sandacz, okoń, miruna, halibut, szczupak) oraz chude wędliny typu gotowana szynka, polędwica, pieczona pierś z kurczaka lub indyka, wędliny drobiowe,
• z nabiału: mleko o zawartości tłuszczu 2% lub mniej, jogurt, kefir, maślanka, chudy twaróg,
• jaja w umiarkowanej ilości, najlepiej ugotowane na parze, na miękko, w koszulce lub w postaci omleta, ale smażonego najlepiej bez tłuszczu lub na niewielkiej ilości,
• z tłuszczów: masło lub miękka margaryna roślinna do smarowania oraz oleje roślinne i oliwa z oliwek dodawana na surowo,
• z warzyw: młode, delikatne i świeże warzywa, pozbawione skórki, gotowane, przetarte, rozdrobnione lub w postaci soków, a zwłaszcza: ziemniaki (gotowane lub pieczone w folii beztłuszczowo), marchew, dynia, burak, cukinia, pieczona papryka bez skórki, pietruszka, seler, kabaczek, pomidory (bez skórki, odmiany mięsiste), sałata, fasolka szparagowa, zielony groszek, brokuły, szpinak oraz w umiarkowanych ilościach drobno starte surówki, rośliny strączkowe tylko w postaci naturalnego tofu lub napoju sojowego oraz ogórki kiszone,
• z owoców: dojrzałe, pozbawione pestek owoce, również w postaci musów i koktajli czy w postaci gotowanej lub pieczonej, na przykład: banan, jagody i borówki, morele, brzoskwinie, pieczone jabłko, pieczona gruszka, melon, mango,
• z napojów: woda mineralna niegazowana, słabe napary z herbaty czarnej, zielonej i owocowej, kawa zbożowa i bezkofeinowa, napary ziołowe, kompoty, bulion warzywny, napoje roślinne bez dodatku cukru,
• z przypraw: pieprz ziołowy, suszone zioła, cynamon, wanilia, ziele angielskie, goździki, kminek, papryka słodka.

Dieta lekkostrawna – jakich produktów unikać?

W diecie lekkostrawnej należy unikać:

• produktów zbożowych: takich jak ciemne, pełnoziarniste pieczywa (np. chleb żytni, razowy, pumpernikiel), pieczywo chrupkie, wszelkie otręby zbożowe, pełnoziarniste, brązowe lub strączkowe makarony, ryż brązowy, dziki i czerwony, gruboziarniste kasze (gryczana, jęczmienna pęczak, bulgur), płatki owsiane górskie, jęczmienne, żytnie lub orkiszowe, słodkie płatki śniadaniowe i dosładzane musli,
• mięs: takich jak tłuste mięso wieprzowe, wołowe, mięso z gęsi i z kaczki, baranina, tłuste ryby (łosoś, sum, węgorz, karp) oraz ryby w oleju, occie, wędzone, konserwowe i paluszki rybne, tłuste wędliny (kiełbasa, kabanosy), kaszanka, konserwy, pasztety, salceson, boczek,
• nabiału, takiego jak: tłuste sery dojrzewające, sery topione, ser feta, tłusty twaróg,
• jaj w dużych ilościach, gotowanych na twardo i smażonych na tłuszczu (maśle, smalcu, boczku), z majonezem,
• tłuszczów, takich jak smalec, słonina, twarde margaryny roślinne, olej kokosowy i palmowy,
• warzyw: warzywa wzdymające i ciężkostrawne jak cebula, czosnek, warzywa kapustne, kalafior, rośliny strączkowe, por, brukiew, rzodkiewka, warzywa marynowane, kiszone, w occie, solone, grubo starte, z pestkami, grzyby, ziemniaki w postaci placków ziemniaczanych, frytek i chipsów,
• owoców: owoce niedojrzałe, z pestkami oraz daktyle, czereśnie, surowe gruszki, owoce cytrusowe (wyjątek: sok z cytryny lub limonki jako dodatek do potrawy), śliwki, winogrona, porzeczki, truskawki i maliny,
• napojów: napoje gazowane, słodkie i smakowe, mocna kawa, mocna herbata, mocne kakao,
• przypraw: pieprz, papryka chili, curry, gałka muszkatołowa, gorczyca, mielony czosnek, ocet, musztarda, majonez, chrzan, gotowe sosy,
• orzechów i nasion (wyjątek: napoje roślinne, np. napój kokosowy, z orzechów nerkowca, migdałowy itd.),
• wysokosłodzonych dżemów i konfitur, cukru, syropu glukozowo-fruktozowego, czekolad i wyrobów czekoladowych, cukierków i innych słodyczy, gum do żucia bez cukru z ksylitolem, mannitolem i sorbitolem, ciast z tłustymi kremami i bitą śmietaną, pączków, faworków i chałwy.

Jak przygotowywać posiłki, aby były lekkostrawne?

Pomimo dosyć dużych restrykcji diety, sama eliminacja ciężkostrawnych produktów nie jest wystarczająca. Niezbędne jest również przestrzegania zasad odpowiedniego przygotowywania posiłków przy diecie lekkostrawnej, gdyż często dopiero właściwe techniki kulinarne sprawiają, że żywność staje się łatwiej trawiona i przyswajana. Zalecane jest:

• zwracanie uwagi, by produkty były świeże,
• przygotowywanie posiłków na świeżo (nie powinny być długo przechowywane, nawet w lodówce),
• obieranie warzyw i niektórych owoców,
• przecieranie przez sito, blendowanie i miksowanie produktów,
• przygotowywanie z warzyw i owoców przecierów, musów, koktajli i soków,
• przygotowywanie kleików zbożowych, kaszki mannej, budyniów, kisieli,
• gotowanie w wodzie i na parze,
• duszenie i ewentualne obsmażanie beztłuszczowe,
• pieczenie w folii, w rękawie lub w naczyniu (bez tłuszczu),
• dodawanie łagodnych przypraw.

Unikaj za to:

• smażenia na tłuszczu,
• pieczenia na tłuszczu,
• przygotowywania mocnych i tłustych wywarów rosołowych,
• przygotowywania tłustych i zawiesistych sosów (np. cebulowych, grzybowych).

Zarówno techniki kulinarne, jak i produkty spożywane należy dobierać indywidualnie pod kątem chorób i występujących dolegliwości. Przykładowo, jeśli dobrze tolerowany jest chleb graham to lepiej jest go spożywać zamiast pieczywa pszennego. Jednak w przypadku stanów zapalnych żołądka i jelit, kiedy chleb graham może podrażniać przewód pokarmowy, to wtedy jest lepiej wybierać chleb pszenny. Tak samo stopień przecierania i rozdrabniania produktów należy dopasować do stanu zdrowia, by posiłki nie powodowały żadnych dolegliwości.

Dieta lekkostrawna ma zastosowanie w wielu chorobach, jednakże w zależności od choroby może ulec modyfikacji. Dlatego powyżej opisane zasady można uznać za podstawę tej diety, ale najlepiej jest zawsze kierować się zaleceniami opracowanymi do konkretnej choroby oraz brać pod uwagę indywidualne samopoczucie pacjenta po spożyciu konkretnych produktów.

Jednym z przykładów jest dieta łatwostrawna z ograniczeniem tłuszczu, która jest przeznaczona dla osób z przewlekłym zapaleniem trzustki, z chorobami wątroby, z kamicą i przewlekłym zapaleniem dróg żółciowych oraz pęcherzyka żółciowego, a także w okresie zaostrzenia wrzodziejącego zapalenia jelita grubego. W tej modyfikacji zmniejsza się ilość spożywanego tłuszczu i cholesterolu poprzez ograniczenie spożycia produktów jak oleje roślinne, masło, margaryny miękkie roślinne, produkty zwierzęce, w tym wędliny, a nawet jaja (żółtka jaj mogą powodować silne skurcze pęcherzyka żółciowego i nasilenie objawów u osób z chorobami pęcherzyka żółciowego i dróg żółciowych).

W przypadku chorób dotyczących żołądka i dwunastnicy (choroba wrzodowa, refluks żołądkowo-przełykowy, dyspepsja czynnościowa żołądka i inne) stosuje się dietę łatwostrawną z ograniczeniem substancji pobudzających wydzielanie soku żołądkowego. Polega ona na eliminacji produktów i potraw pikantnych, kwaśnych, słonych, wędzonych, marynowanych, pieczonych, bogatych w błonnik pokarmowy oraz gazowanych napojów, alkoholu, kawy, mocnej herbaty, kakao. Ważne jest również, aby posiłki miały temperaturę umiarkowaną. Poza tym dieta lekkostrawna może być jeszcze: niskobiałkowa, wysokobiałkowa, płynna, półpłynna lub papkowata.

Dieta lekkostrawna a mikrobiota jelitowa

W diecie łatwostrawnej znacznie ogranicza się spożycie błonnika pokarmowego, który nie tylko poprawia pracę przewodu pokarmowego, chroni przed zaparciami, jest korzystny w diecie redukcyjnej i w chorobach metabolicznych (obniża poziom cholesterolu i glukozy we krwi, normuje poziom wydzielanej insuliny), ale również m.in. ma ogromny wpływ na mikrobiotę jelitową, jej skład i różnorodność.

Błonnik pokarmowy to nieprzyswajalne węglowodany, które nie ulegają wchłanianiu w jelicie cienkim, tylko przechodzą do jelita grubego. W jelicie grubym frakcja błonnika, która jest rozpuszczalna w wodzie (tzw. błonnik rozpuszczalny), odżywia mikrobiotę jelitową. Skutkiem tego jest produkcja przez bakterie jelitowe krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych (SCFA), które korzystnie oddziałują na organizm i poprawiają funkcjonowanie bariery jelitowej. Natomiast spożywanie małych ilości błonnika pokarmowego może powodować zmniejszenie ilości bakterii prozdrowotnych i przerost bakterii potencjalnie chorobotwórczych, czyli powstanie tzw. dysbiozy jelitowej.

Dysbioza jelitowa może objawiać się dolegliwościami żołądkowo-jelitowymi i jest zwykle związana z niewystarczającą produkcją SCFA lub rozkładem śluzu, który pokrywa jelito i pełni funkcje ochronne. To może prowadzić do zwiększenia przepuszczalności jelita i w konsekwencji do rozwoju nadwrażliwości pokarmowych IgG-zależnych.

Jak odżywiać mikrobiotę jelitową na diecie lekkostrawnej?

Spożywanie błonnika pokarmowego jest korzystne dla mikrobioty jelit, ale w diecie łatwostrawnej unika się jedzenia produktów o jego dużej zawartości. W zależności od stanu zdrowia niektóre osoby na diecie lekkostrawnej mogą spożywać chleb graham, kasze i delikatne, świeże warzywa i owoce, a inne mogą tylko jeść białe pieczywo, ryż, kaszę manną i produkty poddane obróbce termicznej. Na ile to możliwe warto wybierać produkty, które mają więcej błonnika pokarmowego.

Zadbać o mikrobiotę jelitową na diecie łatwostrawnej można poprzez spożywanie skrobi opornej w postaci mniej dojrzałych bananów, gotowanych ziemniaków oraz kasz, makaronów i ryżu, które po ugotowaniu zostały odstawione do przestudzenia (można później spożyć na zimno lub po odgrzaniu). Poza tym warto skonsultować z lekarzem możliwość dodatkowego spożywania błonnika prebiotycznego (czyli stanowiącego pokarm dla bakterii jelitowych) w formie preparatu np. z częściowo hydrolizowaną gumą guar. Źródłem prebiotyku w diecie mogą być również jogurty i kefiry naturalne oraz kiszone ogórki.

Jadłospis o kaloryczności 1800 kcal dotyczy całego dnia diety lekkostrawnej i nie posiada dodatkowych modyfikacji pod kątem zawartości białka, tłuszczu, błonnika pokarmowego i konsystencji.

Śniadanie: grahamka z szynką, sałatą i pomidorem + koktajl bananowy

• 457 kcal;
• Białko: 17,2 g;
• Tłuszcze: 12,2 g;
• Węglowodany: 73,5 g;
• Błonnik: 7,2 g.

Czas przygotowania: 10 minut

Składniki:

• 1 bułka grahamka (65 g);
• 1 łyżka masła (10 g);
• 2 plastry szynki z indyka (30 g);
• 2 liście sałaty (10 g);
• 0,5 pomidora bez skórki (55 g);
• 1 banan (120 g);
• 0,5 szklanki mleka spożywczego 1,5% tł. (125 g).

1. Bułkę rozkrój na pół, posmaruj masłem, wyłóż plastry szynki, sałaty i pomidora (bez skórki – aby zdjąć skórkę najlepiej sparz krótko pomidora wrzącą wodą).
2. Zblenduj banana z mlekiem (w razie potrzeby dodaj odrobinę wody do uzyskania preferowanej konsystencji).

II śniadanie: kaszka manna z musem brzoskwiniowym

• 276 kcal;
• Białko: 12,9 g;
• Tłuszcze: 5 g;
• Węglowodany: 46 g;
• Błonnik: 2,1 g.

Czas przygotowania: 15 minut

Składniki:

• 1,75 łyżki kaszy manny (21 g);
• 1 szklanka mleka spożywczego 1,5% tł. (250 g);
• 0,5 łyżeczki miodu (6 g);
• 1 brzoskwinia (85 g);
• 2 łyżki jogurtu naturalnego 2% tł. (40 g).

1. Ugotuj kaszkę: umieść w rondelku mleko, kaszę i miód, gotuj na małym ogniu cały czas mieszając za pomocą trzepaczki – gdy mleko się zagotuje to kontynuuj gotowanie jeszcze przez 1 minutę, po ugotowaniu przełóż kaszkę do miski.
2. Brzoskwinię przekrój na pół, usuń pestkę i zblenduj z jogurtem na mus.
3. Powstałym musem polej kaszkę.

Obiad: pierś z kurczaka z cukinią i koperkiem + puree ziemniaczano-marchwiowe

• 543 kcal;
• Białko: 53 g;
• Tłuszcze: 14,4 g;
• Węglowodany:  53,3 g;
• Błonnik: 9,3 g.

Czas przygotowania: 30 minut

Pierś z kurczaka z cukinią i koperkiem – składniki:

• 2 porcje mięsa z piersi z kurczaka, bez skóry (200 g);
• po 1 szczypcie soli i pieprzu ziołowego;
• 0,5 łyżeczki oleju rzepakowego (2,5 g);
• 1 cukinia (300 g);
• 1 łyżeczka ziół prowansalskich (3 g);
• 0,5 szklanki wody (125 g);
• 1 łyżeczka posiekanego koperku (4 g);
• 2 łyżki mleka spożywczego 1,5% tł. (20 g);
• 1 łyżka skrobi ziemniaczanej (10 g).

1. Mięso pokrój w kostkę, oprósz odrobiną soli i pieprzu ziołowego (lub pomiń dodawanie przypraw).
2. Patelnie posmaruj niewielką ilością oleju, dodaj mięso i od razu przykryj patelnię przykrywką, duś mięso na małym ogniu.
3. Cukinię pokrój w półtalarki lub niedużą kostkę, dodaj po chwili do mięsa wraz z wodą i ziołami prowansalskimi, kontynuuj duszenie pod przykryciem przez min. 20 minut (aż cukinia będzie miękka).
4. Pod koniec gotowania dodaj posiekany koperek oraz zawiesinę ze skrobi wymieszanej z mlekiem (jeśli zawiesina będzie za gęsta to dodaj odrobinę wody), całość wymieszaj.
5. Podawaj z puree z ziemniaków i marchwi.

Puree ziemniaczano-marchwiowe – składniki:

• 2 ziemniaki (140 g);
• 1 marchew (45 g);
• 5 łyżek mleka (50 g);
• 1 łyżka masła (10 g);
• po szczypcie soli i pieprzu ziołowego (można pominąć).

1. Obierz ziemniaki i marchew, pokrój na kawałki, ugotuj w wodzie do miękkości.
2. Po ugotowaniu odcedź warzywa, ugnieć i zblenduj z mlekiem, masłem i odrobiną soli z pieprzem.

Podwieczorek: jogurt z pieczonym jabłkiem z miodem i cynamonem

• 180 kcal;
• Białko: 5 g;
• Tłuszcze: 2,6 g;
• Węglowodany: 35,9 g;
• Błonnik: 4,3 g.

Czas przygotowania: 45 minut

Składniki:

• 1 jabłko (150 g);
• 1 łyżeczka miodu (12 g);
• 0,5 łyżeczki cynamonu (2,5 g);
• 5 łyżek jogurtu naturalnego 2% tł. (100 g).

1. Jabłko przekrój na pół i usuń gniazdo nasienne.
2. Połówki jabłka polej miodem i oprósz cynamonem, przełóż do naczynia żaroodpornego.
3. Piecz jabłka przez około 40 minut w piekarniku nagrzanym do 180 st. C.
4. Upieczone jabłka polej jogurtem lub do jogurtu wkrój upieczone jabłko.

Kolacja: omlet z szynką i szpinakiem

• 348 kcal;
• Białko: 23,4 g;
• Tłuszcze: 17,3 g;
• Węglowodany: 25,7 g;
• Błonnik: 2,4 g.

Czas przygotowania: 15 minut

Składniki:

• 2 jaja kurze (112 g);
• 3 łyżki bułki tartej (30 g);
• 2 łyżki mleka spożywczego 1,5% tł. (20 g);
• 1 łyżeczka oleju rzepakowego (5 g);
• 2 plastry szynki z indyka (30 g);
• 1 garść szpinaku (25 g).

1. Wbij jajka do miski, roztrzep z mlekiem i bułką tartą.
2. Na patelni rozsmaruj niewielką ilość oleju, dodaj szpinak i duś pod przykryciem do momentu, aż zwiędnie.
3. Szynkę pokrój w kostkę lub paski, dodaj do szpinaku, wymieszaj i od razy wylej masę jajeczną.
4. Smaż pod przykryciem na małym ogniu do momentu, aż masa będzie ścięta i od spodu omlet delikatnie się zarumieni.
5. Obróć omleta na drugą stroną wspomagając się przykrywką, kontynuuj smażenie pod przykryciem jeszcze przez 1-2 minuty.

Podsumowanie wartości odżywczej dla całego dnia diety:

• KALORYCZNOŚĆ: 1803 kcal;
• BIAŁKO: 111,3 g;
• TŁUSZCZE: 51,6 g;
• WĘGLOWODANY: 234,4 g;
• BŁONNIK: 25,3 g.

Podsumowanie

Dieta łatwostrawna odciąża układ pokarmowy, ułatwia trawienie i wspiera regenerację organizmu. Jest szczególnie polecana po operacjach i przy problemach trawiennych przez eliminację ciężkostrawnych, tłustych oraz wzdymających produktów, co zmniejsza ryzyko podrażnień i poprawia samopoczucie. Wprowadzenie diety lekkostrawnej najlepiej jest najpierw skonsultować z lekarzem. Zalecane jest również skorzystanie z pomocy dietetyka, który zadba, aby w diecie nie zabrakło żadnych potrzebnych dla zdrowia składników pokarmowych.