Infolinia 24/7: 58 775 95 99 / 801 033 200
Placówki medyczne
Zespół policystycznych jajników (ang. Polycystic Ovary Syndrome) to jedno z zaburzeń hormonalnych, które bardzo często diagnozowane jest u kobiet w wieku rozrodczym. Mimo, iż choroba ta, jak sama nazwa wskazuje, dotyczy jajników, to towarzyszy jej spektrum objawów, które wpływają na funkcjonowanie całego organizmu. W poniższym artykule postaramy się przybliżyć czym jest zespół policystycznych jajników, jakie są jego przyczyny oraz jakie objawy mogą świadczyć o opisywanym zaburzeniu i kiedy należy udać się do specjalisty.
Zespół policystycznych jajników (nazywany także zespołem wielotorbielowatych jajników) to endokrynopatia, które rozpoznawana jest u kobiet w wieku rozrodczym. Pojęcie „endokrynopatie” oznacza zaburzenia endokrynologiczne (hormonalne). Warto w tym miejscu zaznaczyć, że układ hormonalny, zwany także układem dokrewnym, jest niezwykle ważny w kontekście funkcjonowania całego organizmu. Za pośrednictwem hormonów reguluje on bowiem pracę poszczególnych narządów, a wraz z układem nerwowym odpowiada za utrzymanie homeostazy, czyli stanu równowagi organizmu.
Nazwa choroby „zespół policystycznych jajników” została pierwszy raz użyta w 1960 roku i zastąpiła używaną od 1935 roku nazwę „zespół Steina-Leventhala”. Zmiana terminologii miała bowiem wskazywać na charakterystyczny obraz jajników, jaki występuje w opisywanej chorobie. W obrazie USG na jajnikach widoczne są bowiem cysty, położone obwodowo.
Jak wskazuje literatura naukowa, zespół policystycznych jajników jest diagnozowany u około 10 – 15% kobiet w wieku rozrodczym. Co więcej, PCOS przyczynia się do:
Literatura naukowa zgodnie wskazuje, że zespół policystycznych jajników ma podłoże heterogenne. Oznacza to, że za jego powstawanie odpowiedzialnych jest kilka czynników. Możemy wśród nich wyróżnić:
Za zaburzenia hormonalne, które związane są z zespołem policystycznych jajników, odpowiadają przede wszystkim zaburzenia steroidogenezy, która zachodzi w komórkach osłonki pęcherzyka (co prowadzi do zbyt dużej produkcji androgenów oraz progesteronu), a także nieprawidłowości na osi przysadka – podwzgórze – jajnik. Podwyższona aktywność gonadoliberyny powoduje wyższą częstotliwość pulsów lutropiny, a ta natomiast pobudza jajniki do produkcji androgenów. W wyniku takiego działania obserwujemy objawy hiperandrogenizmu. Taki podwyższony poziom androgenów przyczynia się natomiast do zaburzeń w dojrzewaniu pęcherzyków, problemów z selekcją pęcherzyka dominującego, a co za tym idzie, powoduje m.in. zaburzenia owulacji i przyczynia się do niepłodności.
Zwracając uwagę na czynniki genetyczne należy zaznaczyć, że u około 50% sióstr kobiet chorych na PCOS stwierdzono podwyższony poziom androgenów, co świadczy o tym, że choroba prawdopodobnie dziedziczy się w sposób autosomalny dominujący. Warto jednak dodać, że mimo prowadzenia badań klinicznych, na ten moment nie udało się ustalić który gen (czy też geny) i zmiany w nim zachodzące są odpowiedzialne za powstawanie PCOS.
Trzecią grupą czynników, które wpływają na występowanie zespołu policystycznych jajników, są czynniki środowiskowe. Szczególną uwagę należy zwrócić tutaj na otyłość, która w znaczącym stopniu przyczynia się do rozwoju wielu zaburzeń, w tym również do rozwoju PCOS. Otyłość oddziałuje bowiem na gospodarkę węglowodanową – prowadzi do powstawania oporności tkanek na insulinę. Dodatkowo, przyczynia się także do zaburzeń równowagi hormonów steroidowych. Oba wymienione tutaj następstwa otyłości wpływają na nadmierne wydzielanie hormonów męskich, czyli hiperandrogenizację, która z kolei może prowadzić do niepłodności.
Objawy, towarzyszące zespołowi policystycznych jajników, mogą być różnorodne i mogą mieć też różne nasilenie u poszczególnych kobiet. Są one bowiem uzależnione zarówno od zaburzeń metabolicznych towarzyszących PCOS, jak i od stężenia androgenów.
Najbardziej charakterystycznym objawem PCOS są zaburzenia miesiączkowania. Problem ten, manifestujący się jako wtórny brak miesiączki lub też nieregularne miesiączki występujące rzadziej niż co 35 dni, dotyczy aż 90% pacjentek z zespołem policystycznych jajników. Warto jednak dodać, że pierwotny brak miesiączki występuje zaledwie u około 5% kobiet, chorujących na zespół policystycznych jajników.
Objawy PCOS, spowodowane nadmierną produkcją androgenów, to także:
Dodatkowo, wśród objawów zespołu policystycznych jajników, które powinny nas skłonić do konsultacji z lekarzem, można wymienić:
Należy jednak pamiętać, że PCOS przez długi czas może nie dawać żadnych objawów. Choroba często diagnozowana jest dopiero wtedy, kiedy kobieta pomimo starań, ma problemy z zajściem w ciążę. Niekiedy bowiem wzrost stężenia androgenów w PCOS jest na tyle niewielki, że nie powoduje on żadnych objawów klinicznych.
Obecnie rozpoznanie zespołu policystycznych jajników opiera się na kryteriach rotterdamskich, które zatwierdzone zostały przez Amerykańskie Towarzystwo Medycyny Rozrodu oraz Europejskie Towarzystwo Medycyny Rozrodu i Embriologii. Zgodnie z tymi kryteriami, aby zdiagnozować u pacjentki zespół policystycznych jajników muszą występować dwa spośród trzech poniższych objawów:
W celu potwierdzenia diagnozy lekarz może zalecić także wykonanie testu obciążenia glukozą oraz badania, które mają na celu oznaczenie stężeń takich hormonów, jak:
W diagnostyce różnicowej konieczne jest wykluczenie u pacjentki guzów, wydzielających męskie hormony płciowe oraz takich chorób, jak:
Kolejnym niezbędnym krokiem po zdiagnozowaniu zespołu policystycznych jajników powinno być jak najszybsze wdrożenie leczenia. Jest ono bowiem niezbędne, aby uniknąć możliwych powikłań. Jednymi z nich mogą być wymienione już wcześniej zaburzenia miesiączkowania oraz niepłodność. Jednak nieleczony PCOS może przyczyniać się także do rozwoju:
Dodatkowo, u kobiet w ciąży ze zdiagnozowanym PCOS, może dojść m.in. do cukrzycy ciążowej, przedwczesnego porodu, poronienia, wewnątrzmacicznego obumarcia płodu, stanu przedrzucawkowego.
Leczenie PCOS zależy nie tylko od nasilenia objawów, lecz także od osobistych planów pacjentki – między innymi od tego, czy w najbliższym czasie planuje ona urodzenie dziecka.
Początkowo leczenie PCOS polega na modyfikacji stylu życia. U pacjentek, zmagających się z nadwagą czy otyłością, należy zastosować redukcję masy ciała poprzez wdrożenie aktywności fizycznej oraz zastosowanie odpowiedniej diety, a także zmianę stylu życia – ograniczenie stresu, regularny sen, wyeliminowanie używek.
Jeśli natomiast chodzi o możliwości leczenia farmakologicznego, to jest ono uzależnione od objawów, z jakimi zmaga się pacjentka. Jeśli celem terapii jest uregulowanie cyklu miesięcznego, to zastosowane zostaną tabletki hormonalne. Natomiast w leczeniu niepłodności stosuje się cytrynian klomifenu oraz bardziej skuteczną – folikulostymulinę z antyestrogenami lub gonadotropinę menopauzalną. Warto jednak zaznaczyć, że leczenie takie jest dość kosztowne, a dodatkowo, wiąże się z podwyższonym ryzykiem ciąży mnogiej i wystąpieniem zespołu hiperstymulacji jajnika.
Co więcej, leczenie PCOS opiera się także na stosowaniu metforminy. Lek ten ma za zadanie wspomagać utrzymanie równowagi metabolicznej. Jednoczesne stosowanie metforminy i zmiany w stylu życia pomagają ustrzec pacjentkę przez powikłaniami PCOS.
Jak zostało wspomniane już wcześniej, PCOS może (ale nie musi) przyczyniać się do braku owulacji, a co za tym idzie, powodować niepłodność. Częściej w przebiegu PCOS dochodzi jednak do utrudnionego zajścia w ciążę, z powodu nieregularnych owulacji, a nie do całkowitej niepłodności.
Jednak kobieta, u której zdiagnozowano PCOS, a mimo tego zdecydowała się ona na ciążę, musi pamiętać o kilku ważnych aspektach. Po pierwsze, u kobiet w ciąży z zespołem policystycznych jajników częściej występuje cukrzyca ciążowa. Dodatkowo, PCOS może przyczyniać się także do wcześniejszego porodu lub nawet poronienia. Z tego też powodu kobiety ciężarne, u których zdiagnozowany został PCOS, muszą bezwzględnie pozostawać pod stałą kontrolą lekarską.
Jak wspomniano wcześniej, w niektórych przypadkach PCOS może powodować niepłodność. W jej leczeniu na początku stosuje się farmakoterapię. Jeśli jednak nie przyniesie ona oczekiwanych efektów, a dodatkowo występują także inne czynniki, które zmniejszają szansę na zapłodnienie (np. nieodpowiednia jakość nasienia u mężczyzny czy endometrioza u kobiety) to para, starająca się o dziecko, może zdecydować się na zapłodnienie pozaustrojowe, czyli metodę zapłodnienia in vitro. Jak podaje literatura naukowa, jest to najskuteczniejsza obecnie metoda leczenia niepłodności z powodu PCOS.
Inną metodą leczenia zespołu policystycznych jajników jest laparoskopowa skaryfikacja jajników (elektrokauteryzacja jajników). Jest to metoda, która przez sześć do dwunastu miesięcy daje zwiększoną szasnę na owulację. Jednak zabieg ten może powodować zmniejszenie rezerwy jajnikowej, co w konsekwencji może prowadzić do zmniejszenia płodności.
Opisywana metoda leczenia PCOS polega na usunięciu torbieli poprzez ich elektrokoagulację, czyli zastosowaniu prądu o dużej częstotliwości. Zabieg ten wykonuje się laparoskopowo, w związku z czym nie jest konieczne otwieranie jamy brzusznej. Jest to metoda szybka, praktycznie niepozostawiająca blizn i bezpieczna.
Konsultacja merytoryczna lek. Ireneusz Markowski
Dyrektor Medyczny POLMED
Bibliografia:
Łuszczycowe zapalenie stawów (ŁZS) to złożona, przewlekła choroba zapalna o różnorodnym przebiegu, z objawami zarówno w obrębie narządu ruchu jak również innych organów. Często współwystępuje z łuszczycą skóry, zarówno u kobiet jak i u mężczyzn. Jak objawia się łuszczycowe zapalenie stawów? Jakie są jego przyczyny i rodzaje? Jak przebiega rozpoznanie tej choroby i czy możliwe jest jej całkowite wyleczenie?
Plamki, błyski, paproszki czy muszki pojawiające się przed oczami przeważnie są zupełnie niegroźne, ale czasami mogą świadczyć o poważnej chorobie. Jakie są przyczyny występowania zmian w polu widzenia i czy da się je wyleczyć? Kiedy warto te objawy skonsultować z lekarzem?
Krwotoki z nosa są powszechne – bez względu na wiek i płeć. Mogą być wynikiem urazu, lub stanu chorobowego. Jakie są inne przyczyny? Co zrobić w razie krwawienia? Kiedy krwotoki powinno się skonsultować z lekarzem?
Ciśnienie oczne, określane też jako ciśnienie wewnątrzgałkowe albo śródgałkowe, jest to ciśnienie wywierane przez płyn śródoczny na rogówkę i twardówkę.
