Nietrzymanie moczu (inkontynencja) – rodzaje, leczenie i sposoby zapobiegania

Nietrzymanie moczu (inkontynencja moczu, NTM) jest to niekontrolowany wyciek moczu z pęcherza. Może mieć różne przyczyny, ale zawsze utrudnia kontakty międzyludzkie i jest postrzegany jako problem higieniczny. Czy można mu zapobiec albo się z niego wyleczyć?

Problemy z nietrzymaniem moczu mogą mieć kobiety, mężczyźni, a nawet i dzieci. Oczywiście nietrzymanie moczu u kobiety może mieć inne podłoże, niż to ma miejsce w przypadku dzieci oraz mężczyzn. Zazwyczaj problemy z nietrzymaniem moczu mają osoby w podeszłym wieku, ale te znacznie młodsze również ich doświadczają. Z czego one wynikają?

Nietrzymanie moczu – przyczyny

Czynniki, które odpowiadają za rozwój nietrzymania moczu, mogą być bardzo różne. Istotną pod tym względem rolę odgrywają uwarunkowania genetyczne. Tym samym, jeśli w danej rodzinie zdarzały się już takie przypadki, to tam ryzyko ich ponownego wystąpienia jest wyższe (w porównaniu z rodzinami, w których nie mierzono się z tego rodzaju problemem). Częstotliwość występowania nietrzymania moczu wzrasta wprost proporcjonalnie do wieku. Po przebytej menopauzie u kobiet częstotliwość pojawiania się nietrzymania moczu wzrasta dwukrotnie.

Do czynników, które mają związek z nietrzymaniem moczu, zalicza się np. rasę kaukaską i płeć żeńską. Wśród kobiet to porody odbyte drogami natury (zwłaszcza gdy dzieci miały wysoką masę urodzeniową) zwiększają ryzyko wystąpienia tego rodzaju problemu. W taki sam sposób mogą działać przebyte operacje (urologiczne oraz ginekologiczne). Do tego dochodzą jeszcze zaburzenia neurologiczne, (a wśród nich m.in.: urazy rdzenia kręgowego, udar, stwardnienie rozsiane, choroba Parkinsona, nadużywanie alkoholu, choroby współistniejące – np. depresja, cukrzyca typu 1 i 2, zakażenia dróg moczowych, demencja), otyłość (BMI powyżej 30).

Problemy z nietrzymaniem moczu mogą mieć związek z osłabieniem mięśni dna miednicy. Nawracające infekcje układu moczowego również nie są w tym wypadku bez znaczenia. Inkontynencja może wystąpić w chorobach: internistycznych, ginekologicznych, urologicznych, nowotworowych, neurologicznych, jatrogennych i po urazach.

Przyczyny nietrzymania moczu z parcia to przede wszystkim zbyt duża pobudliwość albo niestabilność wypieracza pęcherza moczowego. Bardzo często z tego rodzaju schorzeniem muszą się mierzyć osoby w podeszłym wieku. U nich przyczyną może być obniżenie cewki moczowej i pęcherza oraz zwiotczenie w obrębie mięśni dna miednicy (tzw. mięśni Kegla). Zbyt słabe napięcie zwieraczy również może prowadzić do inkontynencji.

Nietrzymanie moczu u mężczyzn często wynika z przerostu gruczołu krokowego. Oprócz tego doprowadzić do niego może także nieprawidłowa regulacja nerwowo – mięśniowa pęcherza moczowego. Ono może się pojawić np. po udarze mózgu. Niektóre leki (np. diuretyki, antydepresanty, leki przeciwbólowe, anksjolityki) także mogą mieć związek z nietrzymaniem moczu.

Nietrzymanie moczu u dzieci również może wynikać z wielu różnych przyczyn. Do tych najczęściej występujących zalicza się: mózgowe porażenie dziecięce, guzy rdzenia kręgowego albo mózgu, wierzchniactwo, brak kości krzyżowej albo jej niedorozwój, przebyte wcześniej zapalenia pęcherza moczowego, podwójny układ moczowy, urazy prowadzące do powstawania przetok moczowych, przepuklina oponowo-rdzeniowa).

Rodzaje nietrzymania moczu

Przy uwzględnieniu nasilenia objawów, problemy z nietrzymaniem moczu podlegają podziałowi na trzy stopnie:

• stopień I—do popuszczania moczu dochodzi po nagłym napięciu mięśni brzucha (może wynikać z wysiłku fizycznego),
• stopień II—do mimowolnego oddawania moczu dochodzi wtedy przy codziennych czynnościach (np. podczas sprzątania, schylania się),
• stopień III—to najbardziej uciążliwa i najcięższa postać nietrzymania moczu. Wówczas wypływ (znacznej ilości) moczu może się zdarzyć w każdej chwili.

Oprócz tego nietrzymanie moczu podlega także podziałowi na:

• naglące nietrzymanie moczu (NNM)—to pojawiająca się niezależnie od woli utrata przeważnie znacznych ilości moczu. Dojść może do niej np. w trakcie snu (nokturia) albo wypoczynku,
• wysiłkowe nietrzymanie moczu (WNM) – to mimowolne popuszczanie moczu w niewielkich ilościach. Wówczas uczucie parcia nie występuje. Pojawia się przede wszystkim przy wysiłku fizycznym (np. gimnastyka, bieg, podskakiwanie),
• nietrzymanie moczu typu mieszanego (MNM)—ta odmiana nietrzymania moczu łączy objawy, które są charakterystyczne dla wysiłkowego i naglącego nietrzymania moczu,
• przejściowe nietrzymanie moczu—powstaje jako konsekwencja działania wielu różnych czynników (np. zaparcia, infekcje dróg moczowych, efekty uboczne zażywanych leków). Zazwyczaj ich wyeliminowanie doprowadza do pełnego ustąpienia objawów tej choroby,
• nietrzymanie moczu z przepełnienia—to konsekwencja nieprawidłowej kurczliwości w obrębie wypieracza. Doprowadza do jego utraty w konsekwencji zbyt dużego wypełnienia pęcherza moczowego.

Ponadto wyróżnić jeszcze można:

• ciągłe nietrzymanie moczu—w takim przypadku wyciek moczu ma charakter stały,
• moczenie nocne—to nietrzymanie moczu w trakcie snu,
• zespół pęcherza nadreaktywnego (nadaktywnego)—jego typowe objawy to: częstomocz, naglące parcie z nietrzymaniem moczu albo bez niego,
• pozacewkowe nietrzymanie moczu—nietrzymanie moczu nie zachodzi ujściem zewnętrznym cewki moczowej tylko odmienną drogą (np. za pośrednictwem przetoki pęcherzowo-pochwowej).

Leczenie nietrzymania moczu

Żeby zacząć leczyć nietrzymanie moczu, najpierw należy poszukać przyczyny inkontynencji. Gdy są nimi infekcje układu moczowego, trzeba zacząć od ich wyleczenia. Równie ważne jest to, żeby zmienić styl życia, bo redukcja wagi, zrezygnowanie z używek i unormowanie codziennego trybu życia, również mogą przynieść pozytywne rezultaty. Z kolei, gdy ma się do czynienia z osłabieniem mięśni dna miednicy, wymagane jest  wdrożenie ćwiczenia mięśni Kegla. Wówczas korzystnie może również zadziałać wykorzystanie dodatkowych urządzeń, takich jak np. ciężarki dopochwowe. W wielu przypadkach dochodzi do tego, że pozytywne efekty zapewniają same ćwiczenia, bez konieczności stosowania farmakoterapii, ale nie zawsze tak jest.

Ćwiczenia mięśni dna miednicy

Trening mięśni dna miednicy sprowadza się do systematycznego i świadomie przeprowadzanego napinania oraz rozluźniania tych mięśni. Zazwyczaj rekomenduje się wykonywanie zaordynowanych ćwiczeń w trzech seriach. Ćwiczenia należy wykonywać 3-4 razy na tydzień.

Elektroterapia

Jest zaliczana do biernych metod leczenia nietrzymania moczu. To zabieg, którego istota to drażnienie zakończeń nerwów czuciowych (tych, które są obecne w skórze) albo doprowadzanie do skurczu mięśnia, przy użyciu prądów impulsowych. Pozytywne rezultaty udaje się uzyskać jedynie wtedy, gdy u pacjenta zostało zachowane co najmniej częściowe unerwienie w obrębie dna miednicy.

Tego rodzaju stymulacja jest realizowana na trzy sposoby: przez pochwę, odbyt albo krocze. Z kolei prądy interferencyjne Nemeca są stosowane poprzez ulokowanie dwóch elektrod nad spojeniem łonowym, przy równoczesnym umiejscowieniu ich (po jednej) na wewnętrznej stronie ud. Wyróżnić jeszcze można np. inwazyjne metody elektrostymulacji—jedna z nich to wszczepianie neurostymulatora w obrębie odcinka krzyżowego.

Terapia behawioralna

Terapia behawioralne to rodzaj ćwiczeń pęcherza moczowego. Sprowadzają się one do oddawania moczu o wcześniej ustalonych porach, a nie wtedy, gdy odczuwa się tego rodzaju potrzebę. Z czasem stopniowo zaczyna się wydłużać czas pomiędzy kolejnymi wyjściami do toalety. Efektywność w przypadku tego rodzaju treningu pęcherza moczowego sięga 90%.  

Zmienne pole magnetyczne

Tego rodzaju zabieg dla pacjenta jest bezbolesny. W trakcie jego trwania pacjent siedzi (będąc w ubraniu) na fotelu, bo to właśnie on stanowi źródło pola magnetycznego. Tego rodzaju stymulacja jest przeprowadzana przez 5-8 tygodni. Każda z takich sesji trwa 20 minut.

Masaż medyczny

W literaturze medycznej natknąć się również można na wzmiankę na temat pozytywnego wpływu (na nietrzymanie moczu) masażu medycznego. On jest wykonywany razem z ćwiczeniami reedukacyjnymi zwieraczy pęcherza moczowego. Podstawowe cele takiej terapii to przede wszystkim:

• odzyskanie właściwej dystrybucji chłonki i krwi żylnej w rejonie pęcherza,
• ustabilizowanie napięcia aparatu więzadłowego w rejonie pęcherza moczowego,
• udoskonalenie funkcji zwieraczy pęcherza moczowego.

Tego rodzaju zabieg trzeba powtarzać 3 razy w tygodniu (przez półtora miesiąca). Za każdym razem należy na niego poświęcić pół godziny.

Pozostałe sposoby na problem nietrzymania moczu

U niektórych z osób, które mierzą się z problemem NTM, poza metodami fizjoterapeutycznymi, wykorzystuje się także terapię farmakologiczną. Jej skład i czas trwania są uzależnione od stopnia nietrzymania moczu, jaki występuje w danym przypadku.

Najbardziej efektywną metodą, która jest stosowana w leczeniu chirurgicznym wysiłkowego nietrzymania moczu, są operacje przeprowadzane z wykorzystaniem taśm. Taśma, która jest stosowana przy operacji, zazwyczaj jest materiałem naturalnym (wówczas pochodzi ona z powięzi mięśnia danego pacjenta). Do tego celu zazwyczaj jest wykorzystywany mięsień prosty brzucha. Nieco rzadziej sięga się po taśmy, które pochodzą np. z materiału sztucznego (syntetycznego). Podczas takiego zabiegu dochodzi do utworzenia podparcia dla szyi  cewki moczowej i pęcherza moczowego, przy równoczesnym, bardziej udoskonalonym zamknięciu cewki.

Zapobieganie nietrzymaniu moczu

Żeby zapobiec nietrzymaniu moczu trzeba:

• utrzymywać prawidłową masę ciała—wszystko przez to, że otyłość zwiększa ryzyko pojawiania się inkontynencji. Z tego względu właściwie ustawiona dieta i regularne uprawianie aktywności fizycznej są bardzo ważne,
• dążyć do tego, żeby przeciwdziałać zaparciom—trzeba pić wystarczająco dużo wody, jeść produkty bogate w błonnik i regularnie ćwiczyć,
• rzucić palenie, bo ono zwiększa ryzyko pojawienia się pęcherza nadreaktywnego. Z kolei długotrwały kaszel, który dotyka wielu palaczy, może doprowadzić do nietrzymania moczu,
• pamiętać o odpowiedniej postawie ciała w trakcie oddawania moczu—plecy muszą być proste, a stopy powinny zostać płasko podparte o podłoże. Z kolei, gdy się korzysta z toalet publicznych, nie jest wskazane stosowanie metody „na narciarza”,
• pamiętać o prawidłowych nawykach toaletowych—nie wolno ani oddawać moczu na zapas, ani przeć w trakcie jego oddawania,
• zacząć trenować mięśnie dna miednicy—taki trening jest bardzo ważny, zwłaszcza u tych wszystkich kobiet, które są w ciąży. Tego rodzaju ćwiczenia muszą zostać dobrane do potrzeb i możliwości konkretnej osoby (najlepiej przez fizjoterapeutę). W końcu jednym może się przydać nauka ich rozluźniania, a innym praca nad wytrzymałością albo siłą.