Demencja starcza – jak rozpoznać wczesne objawy otępienia starczego i czy można mu zapobiec?

Demencja starcza nazywana również otępieniem starczym to schorzenie, które objawia się upośledzeniem funkcji intelektualnych. Pacjent w zależności od stopnia nasilenia choroby ma między innymi zauważalne problemy z pamięcią, zaburzenia zachowania i trudności z mówieniem. Jakie są pierwsze symptomy demencji? Czy można zrobić coś, żeby zapobiec zachorowaniu albo rozwojowi otępienia starczego?

Spis treści:

1. Czym jest demencja starcza?
2. Przyczyny demencji starczej
3. Niektóre rodzaje demencji
4. Pierwsze objawy demencji
5. Demencja starcza — objawy choroby pojawiające się po pewnym czasie
6. Demencja starcza — leczenie
7. Czy da się zapobiec otępieniu?

Czym jest demencja starcza?

Demencja starcza to choroba mózgu, która powoduje długoterminowe, postępujące obniżenie zdolności intelektualnych. Szacuje się, że na otępienie choruje około 50 milionów ludzi na całym świecie, w tym około pół miliona Polaków. Najczęściej schorzenie występuje u osób po 60. roku życia i starszych, zwłaszcza powyżej 85. roku życia – w tej grupie otępienie wykrywane jest u 25% ludzi. U osób młodych i w średnim wieku diagnozowane jest rzadko, dlatego chorobę nazywa się demencją starczą.

Przyczyny demencji starczej

Otępienie spowodowane jest powstawaniem zmian w tkance mózgowej. Są to zarówno zmiany o charakterze degeneracyjnym, jak i zanikowym oraz zwyrodnieniowym. Demencja może być spowodowana lub związana z innymi chorobami neurodegeneracyjnymi, np.:

• chorobą Alzheimera – w przebiegu tego schorzenia dochodzi do niszczenia komórek mózgu w wyniku odkładania się w nich nieprawidłowych białek,
• chorobą Parkinsona,
• chorobą Picka,
• otępieniem z ciałami Lewy’ego,
• pląsawicą Huntingtona.

Ryzyko wystąpienia demencji zwiększają, m.in.:

• choroby wątroby;
• choroby tarczycy;
• niedobory pokarmowe;
• czynniki genetyczne;
• naturalne procesy starzenia.

Niektóre rodzaje demencji

Demencja naczyniowa

Demencja naczyniowa jest jednym z głównych typów otępienia, które wynika z upośledzenia przepływu krwi w mózgu. Charakteryzuje się stopniowym pogarszaniem się zdolności poznawczych, pamięci, myślenia oraz zdolności do podejmowania decyzji. Choroba ta jest efektem uszkodzenia naczyń krwionośnych w mózgu, często w wyniku miażdżycy, udarów lub innych zaburzeń naczyniowych. Objawy demencji naczyniowej mogą różnić się w zależności od obszaru mózgu, który uległ uszkodzeniu.

Choroba Alzheimera

Choroba Alzheimera to degeneracyjna choroba mózgu, której objawy obejmują postępujące zaburzenia pamięci i zachowania, co stopniowo prowadzi do całkowitej utraty zdolności do normalnego funkcjonowania w codziennym życiu, pracy oraz relacjach społecznych. W trakcie rozwoju choroby dochodzi do gromadzenia się w mózgu patologicznych białek, głównie beta-amyloidu i białka tau. Te zmienione strukturalnie białka powodują obumieranie komórek nerwowych. Spadek liczby neuronów prowadzi do zmniejszenia produkcji niezbędnych dla prawidłowego funkcjonowania mózgu substancji przekaźnikowych.

Pierwsze objawy demencji

Jakie są pierwsze objawy demencji? Zazwyczaj niecharakterystyczne, dlatego chorobę trudno jest zdiagnozować w początkowej fazie. Zespół symptomów chorobowych obejmuje:

• zaburzenia pamięci świeżej (krótkotrwałej) – pacjent kilka razy pyta o to samo, mimo że uzyskał już odpowiedź;
• niewielkie zaniki pamięci — problemy z zapominaniem np. o umówionych spotkaniach lub wizytach u lekarzy;
• gubienie albo chowanie rzeczy;
• wahania nastroju;
• zaburzenia snu;
• zapominanie pojedynczych słów lub zwrotów;
• apatię;
• pogorszenie sprawności umysłowej — utrudnione zapamiętywanie nowych informacji;
• unikanie spotkań z ludźmi;
• utratę dotychczasowych zainteresowań.

Demencja starcza — objawy choroby pojawiające się po pewnym czasie

Gdy demencja nie jest leczona, jej objawy nasilają się, a także do wyżej opisanych symptomów z czasem dołączają:

• niepokój – np. pacjent zaczyna nerwowo reagować na głośne dźwięki;
• zaburzenia mowy;
• zanik umiejętności rozpoznawania rzeczy;
• utrata zdolności uczenia się nowych rzeczy;
• gwałtowność zachowań – nigdy nie wiadomo, co chory zrobi, jak się zachowa i czy będzie spokojny;
• problemy z koordynacją ruchową i zaburzenia równowagi prowadzące do całkowitego braku kontroli nad ciałem;
• przykurcze mięśni;
• urojenia.

Jednocześnie pogłębiają się problemy z wypowiadaniem zdań, dobieraniem słów, liczeniem, pisaniem i pamięcią. Chory często nie jest w stanie powiedzieć, co robił poprzedniego dnia, zapomina imion, a później nie jest w stanie rozpoznać bliskich — prowadzi to do utraty codziennej samodzielności.
W zaawansowanym stadium choroby pacjent wymaga stałej opieki.

Demencja starcza — leczenie

Niestety, demencja jest chorobą nieuleczalną, co oznacza, że nie ma możliwości cofnięcia zmian strukturalnych zachodzących w mózgu. Leczenie demencji starczej polega na łagodzeniu objawów poprzez stosowanie odpowiednich preparatów — wówczas dochodzi do poprawy jakości życia pacjentów. Skupiają się na zwiększeniu poziomu acetylocholiny — substancji przekaźnikowej układu nerwowego, odpowiedzialnej m.in. za zdolność uczenia się i procesy pamięciowe. W terapii stosuje się także środki nasenne, przeciwdepresyjne oraz uspokajające.

Kluczowym elementem leczenia jest diagnostyka psychologiczna i psychiatryczna oraz badania przesiewowe. Wykorzystuje się różnorodne kwestionariusze wielowymiarowe, które badają sprawność umysłu. Dodatkowym elementem leczenia jest ćwiczenie mózgu, co może obejmować rozwiązywanie krzyżówek, łamigłówek, grę w gry planszowe lub szachy. Wsparcie i zrozumienie ze strony najbliższych są istotne dla pacjentów z demencją, a cierpliwość odgrywa szczególną rolę w opiece nad nimi.

Czy da się zapobiec otępieniu?

Czy da się uniknąć choroby? Tak naprawdę nie ma jednej linii działań profilaktycznych, które mogą skutecznie zapobiec zachorowaniu na demencję. Udowodniono, że skuteczne są:

• stałe leczenie chorób przewlekłych takich jak miażdżyca, cukrzyca i nadciśnienie tętnicze;
• rzucenie palenia;
• regularna aktywność fizyczna oraz intelektualna, np. rozwiązywanie krzyżówek, nauka nowego języka, czytanie książek itp.;
• zaangażowanie socjalne;
• odpowiednia ilość snu.

W przypadku pojawienia się pierwszych objawów – najczęściej zauważają je osoby z otoczenia pacjenta, a nie sam pacjent – powinno się zgłosić do lekarza. Wówczas warto wprowadzić odpowiednią terapię — dzięki zastosowaniu właściwego leczenia, w tym przyjmowania preparatów poprawiających sprawność intelektualną i w razie potrzeby uspokajających lub przeciwdepresyjnych, można znacząco spowolnić postęp choroby, poprawiając tym samym jakość życia chorego. Należy jednak podkreślić, że w zasadzie nie ma szans na odzyskanie sprawności sprzed demencji ani na jej wyleczenie.

Bibliografia:

1. Młynarczyk R., Bochon B., Piontek A., Kunert Ł., Sobiś J., Gorczyca P., Choroba Alzheimera – nowe strategie leczenia, https://journals.viamedica.pl/psychiatria/article/view/49970/38216 [dostęp online: 28.07.2023]
2. Biechowska D., Orłowska E., Neuropsychologiczna charakterystyka wybranych zespołów otępiennych, https://journals.viamedica.pl/polski_przeglad_neurologiczny/article/download/19864/15567 [dostęp online: 28.07.2023]
3. Emmady PD, Schoo C, Tadi P. Major Neurocognitive Disorder (Dementia) [Updated 2022 Nov 19]. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK557444/ [dostęp online: 28.07.2023]
4. Duong S, Patel T, Chang F. Dementia: What pharmacists need to know. Can Pharm J (Ott). 2017 Feb 7;150(2):118-129. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5384525/ [dostęp online: 28.07.2023]