Kiła (syfilis) – objawy, etapy i skuteczne metody leczenia

Z tego artykułu dowiesz się:

• Co to jest kiła?
• Jak dochodzi do zakażenia kiłą?
• Objawy kiły – jak rozpoznać infekcję?
• Etapy rozwoju kiły (syfilisu)
• Diagnostyka kiły – jakie badania?
• Leczenie kiły
• Kiła – jak zapobiegać?

Co to jest kiła?

Kiła (syfilis) to choroba zakaźna przenoszona drogą płciową. Może przebiegać wieloetapowo, z okresami zaostrzeń i remisji, niekiedy przez wiele lat bez wyraźnych objawów. Wyróżnia się kiłę wczesną (stadium pierwotne lub wtórne) oraz kiłę późną, w której pojawiają się powikłania narządowe. Charakterystyczne dla kiły jest jej zróżnicowanie kliniczne – objawy choroby zmieniają się w zależności od etapu infekcji. Może przebiegać bezobjawowo lub z nieoczywistymi dolegliwościami, które utrudniają szybkie wykrycie. 

Zakażenie kiłą wywołuje krętek blady (Treponema pallidum) – bakteria o spiralnym kształcie, która należy do rodziny krętkowych (Spirochaetaceae). Patogen ten wyróżnia się dużą ruchliwością, która umożliwia mu szybkie wnikanie przez uszkodzoną skórę lub błony śluzowe.

W przeciwieństwie do wielu innych bakterii, Treponema pallidum nie syntetyzuje enzymów potrzebnych do samodzielnego wytwarzania energii – pasożytuje na komórkach gospodarza i wykorzystuje ich zasoby – takie uwarunkowania umożliwiają mu przetrwanie i rozprzestrzenianie się w organizmie. 

Kiła jest infekcją przenoszoną głównie drogą płciową (podczas kontaktów seksualnych – waginalnych, analnych lub oralnych). Treponema pallidum wnika do organizmu przez uszkodzone tkanki (często są to mikrourazy, których nie widać na pierwszy rzut oka). Do zakażenia może również dojść przez bezpośredni kontakt z zainfekowanymi wydzielinami lub bezbolesnymi i pozornie niegroźnymi zmianami skórnymi. 

Bakteria ma zdolność przenikania przez barierę łożyska. Infekcja u kobiety w ciąży skutkuje rozwojem kiły wrodzonej u dziecka (mowa wówczas o zakażeniu wertykalnym) – to ciężka postać choroby, która może prowadzić do poronień, obumarcia wewnątrzmacicznego lub uszkodzeń wielu narządów u płodu. W przebiegu kiły wrodzonej możemy mieć do czynienia z objawami, które pojawią się tuż po urodzeniu lub rozwiną się w późniejszych latach życia dziecka.

Objawy kiły – jak rozpoznać infekcję?

Kiła to choroba weneryczna, która potrafi długo pozostać niezauważona. Zdarza się, że pierwsze objawy są tak nieoczywiste, iż pacjent nie kojarzy ich z infekcją przenoszoną drogą płciową. Mimo że rozwój zakażenia przebiega etapowo, na każdym z nich mogą pojawić się sygnały ostrzegawcze, które powinny skłonić pacjenta do umówienia wizyty w gabinecie specjalisty. 

Najbardziej charakterystycznym symptomem kiły pierwotnej jest zmiana skórna, która często nie wzbudza niepokoju, ponieważ nie boli, a po kilku tygodniach znika samoistnie. 

Kiedy infekcja przechodzi w kolejne postaci kiły, obraz kliniczny choroby zaczyna się zmieniać. W przypadkach kiły wtórnej najczęściej występuje wysypka. Może jej towarzyszyć powiększenie węzłów chłonnych oraz zmiany w jamie ustnej. Na tym etapie pojawiają się też pierwsze objawy neurologiczne – bóle głowy, szumy uszne czy zaburzenia widzenia.

Zdarza się również, że występują objawy mniej specyficzne: zmęczenie, złe samopoczucie, bóle mięśni i stawów, które łatwo pomylić z innymi infekcjami lub przemęczeniem. W II okresie choroba może przejść w formę utajoną – bez wyraźnych objawów zewnętrznych.

Kiła – objawy, które mogą zostać zauważone przez pacjenta: 

• bezbolesne owrzodzenia na narządach płciowych, w okolicy odbytu, jamy ustnej lub gardła;
• wysypka na tułowiu, dłoniach i stopach (często o nieregularnym przebiegu);
• powiększone węzły chłonne;
• bóle głowy, szumy uszne, zaburzenia widzenia;
• objawy grypopodobne – gorączka, zmęczenie, bóle mięśni. 

Zanim wystąpią objawy zewnętrzne, kiłę można rozpoznać poprzez badanie serologiczne. W organizmie pojawiają się przeciwciała skierowane przeciw antygenom tej bakterii – ich obecność potwierdza infekcję. 

Etapy rozwoju kiły (syfilisu)

Przebieg kiły zmienia się w czasie. Infekcja rozwija się etapami, a każdy z nich różni się objawami oraz ryzykiem powikłań. Na tempo postępu choroby wpływa moment wdrożenia leczenia, ogólny stan zdrowia osoby zarażonej oraz sprawność układu odpornościowego w walce z bakteriami. 

W praktyce klinicznej wyróżnia się cztery główne etapy zakażenia. Ich rozpoznanie nie zawsze przebiega łatwo – objawy bywają nietypowe, a poszczególne fazy mogą się przenikać lub pozostawać niewidoczne przez dłuższy czas.

Nie każda infekcja kiłowa rozwija się aż do stadium utajonego czy trzeciorzędowego. W wielu przypadkach – kiedy ma miejsce szybkie rozpoznanie, a leczenie zostanie podjęte odpowiednio wcześnie – można zatrzymać postęp choroby już na etapie pierwotnym lub wtórnym. 

Kiła pierwszorzędowa (pierwotna)

Pierwszy etap rozpoczyna się od momentu wniknięcia krętka do organizmu i trwa średnio około 3 tygodni (w przedziale od 10 do 90 dni). W miejscu zakażenia tworzy się ognisko pierwotne – inaczej określane owrzodzeniem lub wrzodem twardym. Ma charakterystyczny wygląd: jest pojedyncze, niebolesne, otoczone twardym brzegiem i pojawia się dokładnie tam, gdzie doszło do kontaktu z patogenem. Zmiana ustępuje samoistnie po kilku tygodniach, co często mylnie interpretowane jest jako wyzdrowienie.

Ten etap wiąże się z wysokim ryzykiem transmisji – bakterie znajdują się w wydzielinie ze zmiany skórnej, dlatego kontakty seksualne bez zabezpieczeń sprzyjają szerzeniu zakażenia. Brak świadomości toczącej się infekcji zwiększa ryzyko przeniesienia patogenu na kolejnych partnerów.

Kiła drugorzędowa (wtórna)

Ten etap rozwija się zazwyczaj po 2 do 6 tygodni od zaniku objawu pierwotnego. Zakażenie ulega uogólnieniu – bakterie przedostają się do krwiobiegu i rozprzestrzeniają się po całym organizmie. Pojawiają się wtedy objawy skórne. 

Kiła utajona

Ten etap przebiega bezobjawowo. Jedynym potwierdzeniem istniejącej infekcji pozostają dodatnie wyniki badań krwi – wykrywane przeciwciała skierowane przeciw antygenom Treponema pallidum. Kiła utajona może trwać przez wiele lat i nie dawać w tym czasie żadnych widocznych oznak choroby.

Mimo to nie można mówić o całkowitym „uśpieniu” infekcji – do transmisji patogenu i zakażenia może dojść drogą wertykalną. 

Kiła trzeciorzędowa (późna)

Kiła trzeciorzędowa rozwija się po 10-15 latach od pierwotnego zakażenia. W tym czasie bakterie rozprzestrzeniają się po całym organizmie, a ich obecność prowadzi do destrukcji wielu narządów i tkanek. W przeciwieństwie do wcześniejszych etapów kiła trzeciorzędowa nie stanowi już zagrożenia dla innych osób – zakażenie nie przenosi się dalej. Jednak szkody wyrządzone w organizmie utrzymują się, a leczenie przynosi jedynie ograniczone rezultaty.

Najbardziej charakterystycznym zjawiskiem tego stadium pozostaje wielonarządowy charakter zmian. Proces chorobowy może objąć serce, układ nerwowy, skórę, kości, stawy, wątrobę, a nawet trzustkę. 

• Krętek blady w późnym etapie infekcji może zainfekować układ krążenia. Rozwija się wtedy kiła sercowo-naczyniowa, w której dochodzi do zapalenia aorty wstępującej – największej tętnicy odprowadzającej krew z serca. Ściany naczynia ulegają osłabieniu, a skutkiem tego zwiększa się ryzyko powstawania tętniaków. W niektórych przypadkach stadium prowadzi do uszkodzenia zastawek serca. Zaburzenia przepływu krwi przyczyniają się do rozwoju niewydolności mięśnia sercowego, która może zakończyć się zgonem. 
• Jednym z najbardziej dramatycznych powikłań jest kiła układu nerwowego. Wśród występujących objawów neurologicznych pojawiają się zaburzenia pamięci, otępienie, zmiany osobowości, problemy z koordynacją ruchową, a także paraliż i utrata kontroli nad zwieraczami. W przypadku kiły układu nerwowego wyróżnia się kilka odmian choroby – w zależności od lokalizacji i rozległości zmian (m.in. kiłę oponowo-naczyniową, porażenie postępujące oraz wiąd rdzenia). Zajęcie struktur ośrodkowego układu nerwowego skutkuje uszkodzeniem mózgu i rdzenia kręgowego, które może prowadzić do ciężkich zaburzeń ruchowych i poznawczych, a w skrajnych przypadkach – do zgonu.
• W przebiegu kiły trzeciorzędowej może rozwinąć się również kiła kilakowa. W tym przypadku choroba może prowadzić do powstawania kilaków – twardych, guzowatych zmian zapalnych o tendencji do martwicy w centralnej części. Kilaki mogą lokalizować się w różnych miejscach – na skórze, błonach śluzowych, w kościach, a także w narządach wewnętrznych. W zależności od umiejscowienia mogą prowadzić do poważnych zniekształceń. Jednym z charakterystycznych powikłań związanych z obecnością kilaków w obrębie struktur twarzoczaszki jest nos siodełkowaty. W tym przypadku dochodzi do destrukcji chrząstki przegrody, zapadnięcia się nosa i zmiany jego profilu na kształt przypominający siodło. 

Kiła wrodzona

Kiła wrodzona stanowi odrębną formę zakażenia Treponema pallidum i nie wpisuje się w typowy podział na stadia. Rozwija się w wyniku transmisji drobnoustroju z zainfekowanej matki na płód. Może wystąpić na każdym etapie ciąży, jednak największe ryzyko dotyczy drugiej połowy jej trwania.

Mając do czynienia z kiłą wrodzoną, klasyfikuje się ją, uwzględniając dwie główne postacie:

• wczesną – objawia się w pierwszych dwóch latach życia dziecka. Może przebiegać z wysypką skórną, powiększeniem wątroby i śledziony, zapaleniem błon śluzowych nosa (tzw. sapka kiłowa), a także z objawami zapalenia kości i stawów;
• późną – ujawnia się po 2. roku życia, najczęściej w wieku szkolnym. Charakterystyczne objawy syfilisu to deformacje kostne, zaburzenia słuchu, nieprawidłowości w uzębieniu (zęby Hutchinsona) oraz zmiany w rogówce (śródmiąższowe zapalenie rogówki).

Rozpoznanie kiły opiera się głównie na badaniach serologicznych – analizie krwi w kierunku obecności przeciwciał przeciwko antygenom Treponema pallidum.

W praktyce diagnostycznej wykorzystuje się dwa typy testów, które wzajemnie się uzupełniają.

• Pierwszym krokiem są testy niekrętkowe – na przykład VDRL (Venereal Disease Research Laboratory) lub RPR (Rapid Plasma Reagin). Mają charakter przesiewowy, ponieważ reagują na niespecyficzne przeciwciała, które pojawiają się w odpowiedzi na uszkodzenie komórek przez infekcję. Wynik dodatni wymaga jednak potwierdzenia w kolejnym etapie.
• Drugim etapem są testy krętkowe – specyficzne dla Treponema pallidum. Najczęściej stosuje się FTA-ABS (Fluorescent Treponemal Antibody Absorption) lub TPHA (Treponema pallidum Hemagglutination Assay). Potwierdzają obecność przeciwciał skierowanych dokładnie przeciw krętkowi blademu. Dzięki temu możliwe jest odróżnienie wyników fałszywie dodatnich od rzeczywistego zakażenia.

Diagnostyka laboratoryjna musi uwzględniać również etap choroby, ponieważ w bardzo wczesnej fazie infekcji wyniki bywają ujemne. W takiej sytuacji lekarz może zalecić powtórzenie testów po kilku tygodniach. 

W przypadkach z podejrzeniem kiły układu nerwowego, gdy u pacjenta pojawiają się objawy neurologiczne (np. zaburzenia widzenia, słuchu, drętwienie kończyn), wykonuje się dodatkowo badanie płynu mózgowo-rdzeniowego. Przeprowadzona procedura pozwala ocenić obecność przeciwciał lub innych zmian związanych z infekcją w obrębie ośrodkowego układu nerwowego.

W sytuacjach szczególnych (najczęściej w diagnostyce kiły wrodzonej) stosuje się testy PCR, które umożliwiają wykrycie materiału genetycznego krętka bladego. Tego typu diagnostyka znajduje zastosowanie zwłaszcza wtedy, gdy objawy nie są jednoznaczne, a wyniki testów serologicznych wymagają weryfikacji.

Leczenie kiły

Skuteczność leczenia kiły zależy od momentu jego wdrożenia. Im wcześniej zostanie rozpoznana infekcja, tym większa szansa na zahamowanie jej postępu i uniknięcie trwałych uszkodzeń narządów. Terapia ma na celu eliminację bakterii z organizmu oraz ograniczenie ryzyka powikłań nieleczonej kiły.

Za standard terapeutyczny uznaje się penicylinę – antybiotyk, wobec którego do tej pory nie stwierdzono oporności krętka bladego. Wybór konkretnego postępowania zależy od stadium zakażenia oraz ewentualnego zajęcia ośrodkowego układu nerwowego.

W przypadku kiły wczesnej (pierwotnej lub wtórnej) zwykle wystarcza jednorazowe podanie domięśniowej dawki benzylopenicyliny benzatynowej. Ten schemat skutecznie eliminuje bakterię, zanim dojdzie do rozwoju bardziej zaawansowanych form choroby.

Kiła późna (utajona lub trzeciorzędowa) wymaga wydłużonej terapii – wówczas penicylina podawana jest w kilku dawkach przez okres trzech tygodni. Taki schemat pozwala osiągnąć odpowiednie stężenie antybiotyku w organizmie, by zwalczyć bakterie obecne w głębiej położonych tkankach.

Pacjenci uczuleni na penicylinę mogą otrzymać alternatywne antybiotyki. Dobór odpowiedniego leku zawsze wymaga jednak indywidualnej oceny – uwzględnia się stadium zakażenia, wiek pacjenta, jego ogólny stan zdrowia oraz możliwość wystąpienia działań niepożądanych.

Czy da się wyleczyć kiłę?

Tak, kiłę można skutecznie wyleczyć, pod warunkiem wdrożenia odpowiedniego leczenia. Antybiotyki całkowicie eliminują krętka bladego z organizmu. Terapia w okresie kiły wczesnej często przynosi pełne wyleczenie bez pozostawiania trwałych śladów choroby.

Leczenie komplikuje się, gdy zakażenie osiągnie kolejne stadia – późne etapy choroby mogą pozostawić po sobie nieodwracalne zmiany w narządach.

Po zakończeniu leczenia pacjent wciąż wymaga regularnej kontroli serologicznej. Monitorowanie zdrowia pozwala ocenić skuteczność terapii i wychwycić ewentualny nawrót choroby. Lekarz może zaplanować badania kontrolne co kilka miesięcy – ich liczba i częstotliwość zależą od etapu infekcji, na którym pacjent rozpoczął terapię. 

Profilaktyka kiły – jak zapobiegać?

Do zakażenia dochodzi najczęściej podczas kontaktów seksualnych bez zabezpieczenia z osobą zakażoną. Najważniejszym elementem profilaktyki pozostaje używanie prezerwatyw podczas wszystkich form aktywności seksualnej – również oralnych i analnych. Choć nie chronią one w 100%, znacznie ograniczają ryzyko transmisji patogenu. 

Ważną częścią zapobiegania chorobie są badania przesiewowe w kierunku kiły, zwłaszcza w grupach zwiększonego ryzyka – osób utrzymujących kontakty seksualne z mężczyznami, osób nieposiadających stałych partnerów seksualnych oraz kobiet w ciąży. 

Warto także edukować na temat chorób przenoszonych drogą płciową – rozmowy z partnerami i świadome podejście do zdrowia seksualnego zmniejszają ryzyko zakażenia.

Kiedy skonsultować się z lekarzem w przypadku podejrzenia kiły?

Niepokój powinny wzbudzić każde zmiany skórne lub owrzodzenia w okolicy narządów płciowych, odbytu lub jamy ustnej – szczególnie jeśli pojawiły się po kontakcie seksualnym bez zabezpieczenia. Charakterystyczne dla kiły pierwotnej, bezbolesne owrzodzenie może łatwo umknąć uwadze, jednak jego obecność stanowi wyraźny sygnał do konsultacji ze specjalistą.

Warto również zwrócić uwagę na niespecyficzne objawy – wysypkę na tułowiu, dłoniach lub stopach, powiększenie węzłów chłonnych, bóle głowy, zaburzenia widzenia czy ogólne osłabienie. Tego typu symptomy, choć mogą przypominać infekcje wirusowe, w perspektywie potencjalnego narażenia na choroby przenoszone drogą płciową, także powinny skłonić do wizyty lekarskiej.