Infolinia 24/7: 58 775 95 99 / 801 033 200
Placówki medyczne
Łupież pstry to infekcja grzybicza, za którą odpowiadają grzyby drożdżopodobne z rodzaju Malassezia. Co ciekawe, należą one do naturalnej mikroflory ludzkiej skóry – znajduje się je u 75-98 proc. zdrowych dorosłych osób. Zdarza się jednak, że pod wpływem określonych czynników, zaczynają wykazywać działania patogenne, prowadząc m.in. właśnie do opisywanej tu choroby. [1] Jakie zatem są to czynniki, czym objawia się łupież pstry i jak można sobie z nim radzić?
Łupież pstry (łac. pityriasis versicolor, tinea versicolor)to choroba, która występuje u ludzi na całym świecie. W naszej strefie geograficznej diagnozuje się ją u ok. 1-4 proc. populacji (dominuje przede wszystkim gatunek grzyba Malassezia furfur). Znacznie częściej dotyka zaś osoby zamieszkujące obszary, w których panują wysokie temperatury oraz duża wilgotność (zwłaszcza Azja i Ameryka Południowa; w tych rejonach najczęściej obserwuje się gatunek Malassezia globosa). Niektóre dane wskazują, że na wspomnianych obszarach na łupież pstry może chorować nawet ok. 30-40 proc. społeczeństwa. Co więcej, w krajach tropikalnych, pojawiające się w przebiegu choroby zmiany skórne zwykle są silniej widoczne niż w rejonach o klimacie umiarkowanym. [1,6,8]
Objawy związane z infekcją najczęściej obserwuje się u młodych dorosłych (w Europie średnia wieku osób chorujących wynosi 20-35 lat). [8] Generalnie mogą jednak wystąpić na każdym etapie życia – zdarzają się przypadki zachorowań tak u niemowląt, jak i seniorów (przy czym z wiekiem widoczna jest raczej tendencja spadkowa częstotliwości występowania łupieżu pstrego). Jeśli chodzi o płeć, tu także nie ma szczególnego rozróżnienia i z podobną częstotliwością choroba dotyka kobiety oraz mężczyzn. [2]
Jak to zostało wspomniane, za powstawanie łupieżu pstrego odpowiadają grzyby z rodzaju Malassezia (w niektórych źródłach nazywane Pityrosporum), które można zaobserwować także w składzie zdrowej mikroflory skórnej. Co zatem sprawia, że stają się one patogenami i doprowadzają do choroby? Za czynniki zwiększające ryzyko wystąpienia łupieżu pstrego uznaje się przede wszystkim:
Warto przy tym dodać, że wymienione wyżej przyczyny łupieżu pstrego często wywoływane są działaniami, które związane są z codziennym stylem życia. Co przy tym szczególnie istotne – człowiek może mieć na nie duży wpływ. Jako źródła zwiększonego ryzyka infekcji grzybiczych wymienia się: noszenie ciasnej odzieży, wykonanej ze sztucznych, nieoddychających materiałów (prowadzi m.in. do nadmiernego pocenia się), nieprawidłową higienę, stosowanie kosmetyków wzmagających produkcję łoju, dietę ubogą w witaminy i minerały, a bogatą w tłuszcze nasycone oraz cukry proste, stres i inne. Możliwość zachorowania może wzrastać także w przypadku współwystępowania innych problemów zdrowotnych, jak np. zaburzenia odżywiania lub wchłaniania, cukrzyca, AIDS czy długotrwała antybiotykoterapia. [7,8]
Co ważne, grzyby z rodzaju Malassezia zalicza się do tzw. oportunistycznych. Oznacza to, że nie wywołują infekcji, jeśli dana osoba ma prawidłową odporność. U ludzi – poza łupieżem pstrym – mogą prowadzić także do rozwoju zapalenia mieszków włosowych. Dodatkowo mogą utrudniać przebieg łojotokowego zapalenia skóry, zaostrzać atopowe zapalenie skóry czy zmiany łuszczycowe. Należy też zauważyć, że jeśli praca układu immunologicznego jest znacznie zaburzona, wspomniane grzyby mogą wywoływać nawet choroby ogólnoustrojowe (odnotowano przypadki posocznicy oraz fungemii). [3,4]
Warto również zauważyć, że ryzyko pojawienia się łupieżu pstrego wzrasta w czasie stosowania leków immunosupresyjnych, które podaje się u osób po przeszczepie nerek (np. pod postacią cyklosporyny czy azatiopryny). [2] Niektóre dane wskazują, że opisywana tu choroba skóry jest wręcz jedną z najczęściej diagnozowanych infekcji wśród pacjentów i pacjentek poddawanych immunosupresji – może dotykać nawet ponad 30 proc. z nich. [5]
Co także warto wiedzieć, w naszym klimacie wzrost zachorowań zwykle występuje w okresie letnim, co wiąże się ze wspomnianymi wcześniej ciepłem i wilgocią. [2]
Charakterystycznym objawem łupieżu pstrego są jasne zmiany skórne, które powstają w wyniku hamowania melanogenezy (tj. wytwarzania melaniny, czyli barwnika skóry – grzyby z rodzaju Malassezia produkują kwas azelainowy, który powoduje wspomniane hamowanie). Co jednak istotne, tego typu przebarwienia mogą mieć różne barwy, co zresztą stało się podstawą od wykorzystania w nazwie choroby określenia „pstry”. [8] Jakie jednak konkretnie mają cechy, które pozwalają rozpoznać właśnie łupież pstry?
Dlaczego to właśnie wspomniane wyżej obszary, jak np. klatka piersiowa czy plecy, są charakterystyczne dla zmian pojawiających się w przebiegu łupieżu pstrego? Są bowiem bogate w gruczoły łojowe, a tłuszcz jest niezbędny, by mogło dochodzić do rozwoju oraz namnażania się patogenów. Co przy tym ciekawe – jak to zostało wspomniane wcześniej – u seniorów odnotowuje się spadek częstotliwości zachorowań, czego przyczyną może być obniżenie stężenia właśnie tłuszczów skórnych, do którego dochodzi wraz z upływem lat. [1,4] Z podobnego względu dość rzadko diagnozuje się łupież pstry u dzieci, przy czym wyjątkiem jest okres okołoporodowy – wtedy jeszcze noworodek jest pod silnym wpływem hormonów matki. [8]
Warto też wiedzieć, że w aktywnej postaci choroby obserwuje się drobne łuski, które pokrywają wykwity – zdarza się, że to właśnie ten aspekt jest szczególnie istotny w rozróżnieniu pomiędzy łupieżem pstrym a bielactwem. Dodatkowo zmiany stają się widoczne szczególnie latem, gdy kontrast pomiędzy nimi a zdrową skórą pogłębiany jest przez opaleniznę – miejsca wykwitów nie ulegają bowiem opalaniu. Stąd też, w tym właśnie okresie, stosowanie kremów z wysoką ochroną SPV musi być absolutnym priorytetem. [2]
Niestety, plamy łupieżu pstrego nieraz utrzymują się przez wiele tygodni, nawet jeśli z mikrobiologicznej perspektywy wszystko jest już w normie (tj. doszło do remisji). Dobra wiadomość jest jednak taka, że po wyleczeniu skóra odzyskuje możliwość prawidłowej produkcji barwnika i kontrast przestaje być jakimkolwiek problemem. [2]
Wszelkie wizyty diagnostyczne zwykle zaczynają się od przeprowadzenia dokładnego wywiadu medycznego. W tym przypadku, specjaliści na pewno zapytają o okres trwania objawów, przebieg ich rozwoju oraz stosowane dotąd leczenie. Dopytają również o inne ewentualne choroby i przyjmowane farmaceutyki (zarówno leki stosowane na stałe, jak również aplikowane w niedawnym czasie antybiotyki czy przyjmowane leki immunosupresyjne). Kolejnym etapem będzie dokładne obejrzenie występujących zmian, a także innych obszarów ciała, które mogą być związane z potencjalnymi chorobami (nie tylko samym łupieżem pstrym). [1]
Co więcej, lekarze wyposażeni są w różnego rodzaju narzędzia, które pozwalają trafnie diagnozować tego typu choroby. Jednym z nich jest lampa Wooda – zmiany powstałe w związku z działaniem grzybów Malassezia, zaczynają dzięki niej „świecić”. Dochodzi bowiem do zjawiska fluorescencji, które daje efekt „podświetlenia” zakażonych miejsc. W przypadku łupieżu pstrego, pojawia się przede wszystkim fluorescencja o barwie żółtej. [1,2,3]
Kolejną ważną w tym zakresie metodą diagnostyczną jest badanie preparatu bezpośredniego, który pobiera się z obrzeża aktywnego ogniska. Dodaje się do niego 20-procentowy roztwór KOH z dodatkiem 40 proc. dwumetylosulfotlenku (poza nimi, w skład odpowiedniego preparatu wchodzi także woda oraz glicerol), a następnie ogląda się materiał pod mikroskopem. Bardzo istotne dla przebiegu tego typu testów jest odpowiednie pobranie próbek do badań. [2]
Pomocny w procesie diagnostyki może okazać się także posiew, który wykonuje się z pobranego wcześniej materiału (choć nie jest to badanie przeprowadzane w każdym przypadku). Jeśli chodzi o hodowlę grzybów drożdżopodobnych, jakimi są m.in. te z rodzaju Malassezia, trwa ona 24-48 godzin. Następnie – jeżeli hodowla się powiedzie – zakłada się tzw. mikrohodowle szkiełkowe i stosuje pożywki pomocnicze, co pozwala oznaczyć konkretne szczepy. [1] Tego typu informacje są o tyle istotne, że potrafią dokładnie wskazać kierunek leczenia – nie wszystkie grzyby reagują bowiem na te same leki. Znając zatem ich szczepy, zyskuje się wiedzę, jaki sposób terapii może przynieść największe korzyści.
A czy możliwe jest pomylenie łupieżu pstrego z inną chorobą? Wspomniano wcześniej o różnicowaniu go z bielactwem – tak, to właśnie m.in. ono wymaga wzięcia pod uwagę, w trakcie diagnostyki różnicowej. Poza nim, są to przede wszystkim: łojotokowe zapalenie skóry, łuszczyca czy łupież biały. [2]
W leczeniu łupieżu pstrego, zwykle wystarczająca jest terapia miejscowa. Stosuje się wtedy różnego rodzaju preparaty, które występują zarówno w formie kremów, jak i szamponów czy zawiesin. Bazują np. na pochodnych azolowych, cyklopiroksu, amorolfiny lub imidazolowych, jak np. ketonokazol. [1,2] Dodatkowo nieraz podaje się pacjentom także preparaty łączone, które działają wielokierunkowo, jak np. siarczek selenu czy ichtiol jasny (inaczej określany białym) – ten ostatni, poza właściwościami przeciwgrzybiczymi, wykazuje m.in. także przeciwzapalne, przeciwbakteryjne oraz łagodzące świąd. [2]
Pochodzeniem azolowym charakteryzuje się m.in. oktopiroks (pirokton olaminy). Działa przeciwzapalnie, antybakteryjnie oraz właśnie przeciwgrzybiczo, głównie właśnie w zakresie walki z grzybami z rodzaju Malassezia. Tego typu lek występuje najczęściej w formie szamponów lub płynów do mycia ciała, w stężeniu 0,1-1 proc. (zwykle 0,5 proc.). Badania wskazują, że jeśli stosowany jest tylko na zmienione chorobowo miejsca, nie wywołuje działań niepożądanych. Nie ma też właściwości teratogennych (szkodzącym płodom) czy mutogennych. Co istotne, m.in. właśnie ze względu na bezpieczeństwo związane z jego stosowaniem, nieraz wykorzystywany jest także w terapii podtrzymującej, która ma za zadanie zapobiegać nawrotom.
W trakcie leczenia łupieżu pstrego, poleca się także mycie głowy szamponem przeciwgrzybiczym, np. bazującym na cyklopiroksolaminie czy ketokonazolu. Dotyczy to wszystkich osób – nawet tych, u których zmiany nie pojawiły się konkretnie na owłosionej skórze głowy. Tam jednak zbiera się bardzo wiele drobnoustrojów, które mogą oddziaływać na terapię oraz ewentualne nawroty czy pojawienie się innych zmian o podłożu grzybiczym. [1]
Jeśli zaś chodzi o leczenie ogólnoustrojowe, z zastosowaniem doustnych farmaceutyków o działaniu przeciwgrzybiczym, zazwyczaj podejmuje się je tylko w cięższych przypadkach. Tego typu preparaty m.in flukonazol lub itrakonazol, a leczenie nimi najczęściej trwa 2 tygodnie. [1,2]
Niestety tak, łupież pstry może nawracać i często nazywany jest chorobą przewlekłą. Wysoki poziom nawrotowości wynika m.in. z tego, że grzyby odpowiadające za jego wystąpienie należą do naturalnej mikroflory skóry. Warto przy tym wiedzieć, że ryzyko nawrotów jest zwiększone latem, zaś zimą częściej obserwuje się remisje. [2,8] Dane wskazują, że do ponownego wystąpienia objawów dochodzi nawet u 60-80 proc. chorujących osób. [6]
W kontekście zapobiegania nawrotom łupieżu pstrego, szczególnie ważna jest odpowiednia, regularna higiena osobista oraz szeroko pojęty zdrowy styl życia, który m.in. będzie chronił przed spadkami odporności – zawsze zwiększają one ryzyko infekcji grzybiczych. W tym zakresie pomocna może być odpowiednia suplementacja, np. probiotykami. [7] Ważne jest też unikanie odzieży ze sztucznych materiałów oraz częste i dokładne pranie nie tylko ubrań, lecz także np. pościeli, ręczników oraz innych tekstyliów. Zdarza się bowiem, że grzyby z rodzaju Malassezia utrzymują się na tego typu rzeczach, a z nich już prosta droga do ponownego objęcia powierzchni skóry. Jak to zostało wspomniane wcześniej, nieraz stosuje się także leczenie podtrzymujące, czyli np. płyny lub szampony przeciwgrzybicze z oktopiroksem.[1,2]
Nie, łupież pstry nie jest chorobą zaraźliwą. Warto chociażby zauważyć, że wiele osób posiada w składzie mikroflory swojej skóry odpowiadające za niego grzyby i nie choruje – zależy to zatem od innych czynników niż sama obecność określonych patogenów.
Konsultacja merytoryczna lek. Ireneusz Markowski
Dyrektor Medyczny POLMED
Bibliografia:
Aktywność fizyczna to jeden z czynników, który zapewnia nam dobry stan zdrowia. Należy jednak pamiętać o tym, że absolutnie konieczna jest rozwaga i dopasowanie dyscypliny sportowej do swoich możliwości, w tym przede wszystkim do ogólnej kondycji organizmu. Jedną z przypadłości, która może pojawić się w wyniku nieodpowiedniego przygotowania do sportu, jest natomiast łokieć tenisisty. Czym dokładnie jest łokieć tenisisty i jak się objawia? Co zrobić, by zminimalizować dolegliwości?
Plamki, błyski, paproszki czy muszki pojawiające się przed oczami przeważnie są zupełnie niegroźne, ale czasami mogą świadczyć o poważnej chorobie. Jakie są przyczyny występowania zmian w polu widzenia i czy da się je wyleczyć? Kiedy warto te objawy skonsultować z lekarzem?
Krwotoki z nosa są powszechne – bez względu na wiek i płeć. Mogą być wynikiem urazu, lub stanu chorobowego. Jakie są inne przyczyny? Co zrobić w razie krwawienia? Kiedy krwotoki powinno się skonsultować z lekarzem?
Ciśnienie oczne, określane też jako ciśnienie wewnątrzgałkowe albo śródgałkowe, jest to ciśnienie wywierane przez płyn śródoczny na rogówkę i twardówkę.
