Infolinia 24/7: 58 775 95 99 / 801 033 200
Placówki medyczne
Witaminy to substancje, niezbędne do prawidłowego funkcjonowania naszego organizmu. Ich niedobory mogą prowadzić do poważnych zaburzeń i utraty zdrowia. Z tego względu niezwykle ważna jest odpowiednia podaż witamin, która powinna być realizowana przede wszystkim poprzez zbilansowaną dietę. Kiedy mówimy o awitaminozie? Jakie są jej przyczyny? Jakie są objawy niedoboru witamin w organizmie i jak im zapobiec? Jak rozpoznać awitaminozę oraz jak przebiega leczenie? Odpowiedzi na te i inne pytania z zakresu niedoboru witamin znajdziesz w poniższym artykule.
Powszechnie wiadomo, że niedostateczna ilość witamin w organizmie może prowadzić do zaburzenia funkcjonowania wielu kluczowych dla naszego życia organów. Jednak czy każdy ich niedobór to awitaminoza? Zgodnie z nomenklaturą medyczną, awitaminoza to stan chorobowy, w którym w organizmie występuje na tyle duży niedobór, czy też całkowity brak jednej lub kilku witamin, że uniemożliwia prawidłowe funkcjonowanie naszego organizmu. Co więcej, niedobór ten musi mieć charakter długotrwały. W dzisiejszych czasach, w krajach rozwiniętych, zazwyczaj diagnozowana jest awitaminoza jedynie konkretnych witamin, choć w niektórych regionach świata wciąż mogą występować przypadki niedoborów wielu witamin.
W zależności od tego, z jaką awitaminozą mamy do czynienia, różne mogą być zarówno jej przyczyny, jak i objawy. Najczęściej do długotrwałego niedoboru witamin w organizmie dochodzi w wyniku niedostatecznej ich podaży w pożywieniu (np. na skutek głodu) czy zaburzeń wchłaniania witamin. W niektórych przypadkach awitaminoza jest skutkiem ubocznym określonych stanów chorobowych.
Jeżeli niedobór witaminy nie jest bardzo głęboki, ale jej stężenie znajduje się poniżej wartości referencyjnych, możemy mówić o hipowitaminozie. Ten stan, podobnie jak awitaminoza, również nie powinien być bagatelizowany i wymaga wdrożenia odpowiedniego leczenia. Pamiętajmy jednak, że zarówno niedobór jak i nadmiar witamin, czyli tzw. hiperwitaminoza, może być szkodliwy dla naszego organizmu, dlatego leczenie powinno przebiegać pod ścisłą kontrolą lekarską.
Omawiając niedobory witamin, należy wyjaśnić również, czym właściwie są witaminy. To związki organiczne, które biorą udział i są niezbędne do prawidłowego przebiegu wielu kluczowych dla naszego organizmu procesów biochemicznych. Witaminy dzielimy na:
Większość witamin wymaga podaży zewnętrznej (najczęściej z pożywieniem), jedynie niektóre z nich w mniejszym lub większym stopniu są syntetyzowane przez nasz organizm (do grupy tej należy np. witamina D, syntezowana w skórze pod wpływem promieniowania UV). Z kolei witamina K czy witaminy z grupy B mogą być dodatkowo syntetyzowane w niewielkich ilościach przez bakterie jelitowe.
Nie da się jednoznacznie wskazać typowych objawów awitaminozy. W zależności od tego, której witaminy brakuje w naszym organizmie, różne będą objawy. Dla przykładu, awitaminoza witaminy A będzie skutkować zaburzeniem widzenia, witaminy C może prowadzić do szkorbutu, a witaminy D do krzywicy czy osteoporozy. Poniżej przybliżamy, jakie objawy mogą wskazywać na niedobory poszczególnych witamin.
Witamina D to jedna z najbardziej znanych witamin, na której odpowiednią podaż zwraca się szczególną uwagę przede wszystkim w okresie jesienno-zimowym. Na niedobór witaminy D narażeni są zwłaszcza mieszkańcy krajów klimatu umiarkowanego (w tym Polski) oraz regionów północnych, gdzie ciężko o odpowiednią ekspozycję na słońce. Dlaczego? To właśnie pod wpływem promieniowania UV zachodzi w naszej skórze synteza witaminy D, która stanowi główne jej źródło i w zdecydowanej większości powinna pokryć dzienne zapotrzebowanie naszego organizmu na ten związek.
Z uwagi na fakt, że witamina D odgrywa kluczową rolę w utrzymaniu prawidłowej struktury kości, jej niedobór będzie powodował:
Niedobór witaminy D będzie skutkował także obniżeniem odporności, a ponadto zwiększonym ryzykiem rozwoju takich chorób, jak chociażby cukrzyca typu II, nowotwory, choroby układu sercowo-naczyniowego, a nawet depresja.
Jak już wspomnieliśmy, objawy awitaminozy różnią się, w zależności od tego, jakiej witaminy dotyczą.
U osób borykających się z głębokim niedoborem witaminy A, obserwujemy przede wszystkim zaburzenia widzenia (zwłaszcza po zmroku, czyli tzw. kurzą ślepotę), ale występuje również nadmierna suchość spojówek oraz rogówek czy ból oczu. Niedobór witaminy A widoczny jest także w naszym wyglądzie zewnętrznym, między innymi poprzez zwiększoną łamliwość paznokci i włosów, nasilone wypadanie włosów czy problemy skórne.
Niekorzystnie na odporność wpływa także niedobór witaminy C. Jej niedostateczna podaż będzie objawiała się:
Silna awitaminoza witaminy C będzie prowadzić też do szkorbutu – choroby, której najbardziej charakterystycznymi objawami są krwawiące dziąsła i utrata zębów.
Większość witamin z grupy B w istotny sposób wpływa na prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego, stąd też objawy ich niedoboru będą przejawiać się między innymi zaburzeniami jego działania. Awitaminoza w obrębie tej grupy może odpowiadać również za nieprawidłowe funkcjonowanie układu krwionośnego, a także powodować nadmierne wypadanie włosów czy stany zapalne skóry i błon śluzowych przewodu pokarmowego. Ponadto:
Dla prawidłowego funkcjonowania organizmu istotny jest także odpowiedni poziom witaminy E. Jej niedobór powoduje między innymi bóle i osłabienie mięśni, zaburzenia koordynacji ruchowej, anemię i problemy ze wzrokiem. Zwiększa również ryzyko wystąpienia chorób układu sercowo-naczyniowego, a u kobiet ciężarnych może prowadzić do poronień.
Nie należy także zapominać o witaminie K, której znaczny niedobór będzie skutkował zaburzeniem krzepnięcia krwi i nadmiernym krwawieniem z błon śluzowych i dziąseł.
Jak już zostało wspomniane, niedobór witamin w znaczący sposób zaburza funkcjonowanie wielu kluczowych dla naszego zdrowia układów, w tym również układu odpornościowego. Najbardziej negatywny wpływ na nasze naturalne mechanizmy obronne wywołuje niedobór witaminy D oraz witaminy C. Dlaczego są one tak ważne dla naszego układu immunologicznego?
Witamina C między innymi neutralizuje działanie szkodliwych wolnych rodników, a także hamuje rozwój chorobotwórczych drobnoustrojów w organizmie. Z kolei witamina D wzmacnia barierę nabłonkową i hamuje rozwój stanu zapalnego. Stymuluje także makrofagi i limfocyty do walki z chorobotwórczymi patogenami.
Warto jednak pamiętać, że również inne witaminy biorą udział w procesach odpornościowych. Przykładowo, witamina E stymuluje syntezę limfocytów T i wykazuje działanie przeciwutleniające, a witaminy z grupy B biorą udział w dostarczaniu energii komórkom i syntezie poszczególnych przeciwciał.
Depresja to choroba zaliczana do grupy chorób psychicznych. Jej podłoże jest jednak bardzo mocno zróżnicowane. Coraz więcej badań wskazuje na to, że jednym z czynników, leżących u jej podstaw jest również awitaminoza. Zwiększone ryzyko rozwoju depresji niosą zwłaszcza niedobory witaminy D oraz witaminy B12.
Niedostateczna podaż witaminy D często przejawia się nie tylko osłabieniem organizmu, lecz także obniżeniem nastroju, przewlekłym zmęczeniem i niechęcią do wykonywania wielu czynności. Z kolei niedobór witaminy B12 silnie wpływa na zaburzenie pracy układu nerwowego, powodując nie tylko drażliwość, lecz także pogorszenie nastroju i zmęczenie.
Na prawidłową syntezę neuroprzekaźników w naszym organizmie negatywnie wpływa również stres oksydacyjny. By zahamować jego szkodliwe działanie, konieczne jest zachowanie odpowiedniej aktywności naturalnych antyoksydantów. Zalicza się do nich między innymi witaminy A, C oraz E, tak więc ich niedobór także może zwiększać ryzyko rozwoju depresji.
Niedobory witamin w dużym stopniu spowodowane są ich niedostateczną podażą z pożywieniem. Nieprawidłowo zbilansowana dieta, uboga w warzywa i owoce, a obfitująca w wysoce przetworzoną żywność, alkohol i inne używki, to jeden z głównych czynników ryzyka. W przypadku awitaminozy, czyli długotrwałego i głębokiego niedoboru witamin, często występują jednak czynniki dodatkowe, takie jak:
W celu zdiagnozowania tego, z niedoborem jakiej witaminy mamy do czynienia, oprócz wnikliwego wywiadu lekarskiego i opisu odczuwanych przez pacjenta objawów, konieczne jest wykonanie między innymi odpowiednich badań laboratoryjnych. Podstawę stanowi tu oczywiście morfologia krwi obwodowej, a także oznaczenie stężenia poszczególnych witamin w organizmie, m.in. poziomu witaminy A, witaminy D, witaminy B12, kwasu foliowego, biotyny czy witaminy K. W przypadku schorzenia, jakim jest awitaminoza, w celu zdiagnozowania jej przyczyny, konieczne może być wykonanie także badań obrazowych przewodu pokarmowego czy specjalistycznych testów, pozwalających wykryć np. zaburzenia wchłaniania, odpowiedzialne za niedobór witamin.
Leczenie awitaminozy w dużej mierze zależne jest od przyczyny jej niedoboru i tego, jakiej witaminy brakuje. Po wyeliminowaniu przyczyny (np. zaburzeń wchłaniania), kluczowe jest zwiększenie podaży danej witaminy wraz z pożywieniem. Oczywiście możemy sięgnąć po suplementy czy leki, zawierające brakujące witaminy (ZAWSZE po konsultacji z lekarzem). Pamiętajmy jednak, że najlepiej przyswajalne są ich naturalne formy.
Jedynie w określonych przypadkach konieczna może okazać się dożywotnia suplementacja doustna lub domięśniowa (np. witaminy B12). Nadmierna suplementacja, prowadzona bez nadzoru lekarza, może powodować przedawkowanie niektórych witamin, zwłaszcza rozpuszczalnych w tłuszczach (A, D, E, K) – których nadmiaru organizm nie jest w stanie wydalić. Jest to szczególnie istotna uwaga w przypadku witaminy D (której przedawkowanie może spowodować ciężkie uszkodzenie wątroby), ponieważ „modne” stało się przyjmowanie dostępnych bez recepty dużych dawek tej witaminy bez wykonywania badań krwi oceniających stopień jej niedoboru i efekty suplementacji.
Komponując swoje menu, pamiętajmy o tym, w jakich produktach znajdziemy poszczególne witaminy:
Jeżeli sami mamy problem z planowaniem posiłków, pomocna może okazać się wizyta u dietetyka, który pokaże nam, jak skomponować zdrowy i odpowiednio zbilansowany jadłospis.
Organizm dziecka do prawidłowego rozwoju i wzrostu potrzebuje nie tylko odpowiedniej ilości substancji odżywczych, lecz także witamin i mikroelementów (często nawet w większych ilościach niż organizm osoby dorosłej). Z tego względu, niedobór witamin i awitaminoza są dla dzieci szczególnie groźne i wymagają natychmiastowego leczenia. Wszelkiego rodzaju niepokojące objawy, obserwowane u dziecka, należy jak najszybciej skonsultować z lekarzem pediatrą. Jakie objawy awitaminozy mogą pojawić się u dzieci? Jednym z najbardziej charakterystycznych jest krzywica, stanowiąca skutek awitaminozy witaminy D. Z kolei ogólne zahamowanie tempa wzrostu może świadczyć o znacznym niedoborze witaminy A. Niepokojące powinny być także:
Warto pamiętać, że najmłodsi często mają problem z zachowaniem odpowiednio zróżnicowanej, dobrze zbilansowanej diety, obfitującej w świeże owoce i warzywa. Dzieci, których żywienie oparte jest na mało zróżnicowanym jadłospisie, dużo bardziej narażone są na różnego rodzaju niedobory witamin w organizmie. Oprócz tego, u dzieci często pojawiają się różnego rodzaju nietolerancje pokarmowe, które niewykryte w porę, również mogą prowadzić do niedoboru witamin, a ostatecznie, do awitaminozy.
Konsultacja merytoryczna lek. Ireneusz Markowski
Dyrektor Medyczny POLMED
Bibliografia:
Sezon wakacyjny zbliża się wielkimi krokami. W lecie wielu z nas decyduje się na opalanie, które jest popularną formą relaksu i nieodłączną częścią wakacyjnych wyjazdów. Czy zawsze jest jednak ono bezpieczne? W poniższym artykule pochylimy się nad tematem opalania i pokażemy Ci, jak opalać się zdrowo.
Plamki, błyski, paproszki czy muszki pojawiające się przed oczami przeważnie są zupełnie niegroźne, ale czasami mogą świadczyć o poważnej chorobie. Jakie są przyczyny występowania zmian w polu widzenia i czy da się je wyleczyć? Kiedy warto te objawy skonsultować z lekarzem?
Krwotoki z nosa są powszechne – bez względu na wiek i płeć. Mogą być wynikiem urazu, lub stanu chorobowego. Jakie są inne przyczyny? Co zrobić w razie krwawienia? Kiedy krwotoki powinno się skonsultować z lekarzem?
Zasłabnięcie to zaburzenie funkcji życiowych – krótkotrwałe osłabienie organizmu, które samo w sobie zazwyczaj nie jest groźne, ale może być efektem poważnych problemów zdrowotnych. Jakie są przyczyny zasłabnięć? Czym różni się zasłabnięcie od omdlenia? Jak postępować w obu przypadkach?
