Celiakia, nietolerancja glutenu – przyczyny, objawy, diagnostyka. Produkty bezglutenowe

Powrót

Gluten, czyli białko znajdujące się w niektórych zbożach – m.in. w pszenicy, życie i jęczmieniu – może powodować niewłaściwą reakcję organizmu. Osoby, które mają nietolerancję glutenu, po zjedzeniu produktów zawierających ten składnik odczuwają nieprzyjemne dolegliwości głównie ze strony układu pokarmowego, ale nie tylko. Jakie są rodzaje nietolerancji i jak się objawiają? Które badania wykonuje się, żeby potwierdzić lub wykluczyć choroby? Jakie są przyczyny nietolerancji glutenu? Czy istnieją różne jej rodzaje i jak się objawiają? Jakie badania wykonać, żeby potwierdzić lub wykluczyć tą dolegliwość?

Z tego artykułu dowiesz się:

Czym jest gluten?

Gluten to tak naprawdę grupa białek roślinnych, występujących w ziarnach niektórych zbóż:

  • pszenicy (włącznie z jej starymi odmianami czyli samopszy, orkiszu i płaskurce) – gliadyna pszenicy,
  • życie – sekalina,
  • jęczmieniu – hordeina.

Źródłem glutenu może być także niecertyfikowany owies. Choć sam w sobie nie zawiera on glutenu, często produkty owsiane są zanieczyszczone ziarnami innych zbóż, np. w wyniku obecności samosiejek na polu czy już w trakcie przetwarzania w procesach produkcyjnych.

Gluten – grupa białek roślinnych obecnych w takich zbożach jak pszenica, samopsza, orkisz, żyto i jęczmień, a także w wielu produktach spożywczych.

Jaką rolę odgrywa gluten? Jest on zagęstnikiem i nośnikiem smaku, odpowiada za sprężystość i pulchność produktów zbożowych, zapewniając im odpowiednią strukturę w trakcie wypieku. Ze względu na jego właściwości jest często dodawany do wędlin czy produktów typu instant.

Większość z nas bez obaw może spożywać produkty glutenowe każdego dnia. Jednak u pewnego odsetka społeczeństwa po zjedzeniu produktów zawierających gluten dochodzi do niepożądanej reakcji organizmu. Wówczas mówimy o nietolerancji glutenu. Dlaczego gluten jest w stanie wywoływać taki efekt na nasz organizm? W swojej strukturze zawiera on wiele powtarzalnych sekwencji aminokwasów zawierających glutaminę i prolinę, przez co jest jego całkowite strawienie jest dla naszego przewodu pokarmowego nie lada wyzwaniem. Niekompletnie strawie cząsteczki glutenu są zdolne do niepożądanej aktywacji układu odpornościowego.

Nietolerancja glutenu – rodzaje

Wyróżnia się dwa, a według niektórych źródeł trzy rodzaje nietolerancji glutenu:

  • Alergię na gluten – schorzenie zależne od przeciwciał klasy IgE,
  • Celiakię – czyli chorobę autoimmunologiczną o podłożu genetycznym,
  • Nieceliakalną nadwrażliwość na gluten (NCGS) – w jej przebiegu obserwuje się nieprawidłowe reakcje układu odpornościowego dotyczące przeciwciał klas IgA i IgG. Termin ten wprowadzono stosunkowo niedawno, w 2012 roku, dla odróżnienia nowej jednostki chorobowej od znanych już alergii i celiakii.

Częstość występowania poszczególnych typów nietolerancji glutenu, ze względu na utrudnione postępowanie diagnostyczne jest trudna do jednoznacznego określenia.

Jak wygląda alergia na gluten?

Alergia na gluten to nieprawidłowa reakcja układu immunologicznego na obecność białek glutenowych w spożywanych pokarmach. Jest to reakcja IgE-zależna, której mechanizm jest podobny jak w przypadku innych reakcji uczuleniowych. Objawy alergii pojawiają się w większości przypadków natychmiast po spożyciu glutenu, w kolejnych godzinach ulegając pogłębieniu.

Alergia na gluten to nieprawidłowa, IgE-zależna reakcja układu immunologicznego na obecność białek glutenowych w spożywanych pokarmach.

W zależności od reaktywności układu immunologicznego u pacjenta mogą wystąpić następujące objawy (razem lub osobno):

W jej przypadku wskazana jest ciągła dieta bezglutenowa. Mając do czynienia z alergią pokarmową warto jednak pamiętać, że może ona z czasem ustępować. Podstawą do rezygnacji z diety bezglutenowej powinny być w tym przypadku negatywne wyniki testów alergicznych.

Czym charakteryzuje się celiakia?

Celiakia (choroba trzewna) należy do chorób autoimmunologicznych, w których reakcje układu odpornościowego skierowane są przeciwko własnym tkankom. Do jej wystąpienia może dojść w każdym wieku, zarówno u dzieci, dorosłych jak i osób starszych. W jej przebiegu obserwuje się przewlekły stan zapalny oraz zanik kosmków jelitowych – wypustek w śluzówce jelit odpowiedzialnych za przyswajanie substancji odżywczych z pokarmu – co wpływa na zaburzenia wchłaniania, a w efekcie powstawanie niedoborów i niedożywienie, prowadzących do szeregu powikłań w całym organizmie człowieka.

Przyczyny występowania schorzenia nie są dokładnie znane, ale uważa się, że główny czynnik rozwoju celiakii to uwarunkowania genetyczne. Wśród czynników ryzyka zwiększających prawdopodobieństwo jej wystąpienia są także:

  • nagłe zmiany hormonalne (spowodowane ciążą, menopauzą lub okresem dojrzewania),
  • długotrwałe infekcje,
  • przewlekły stres.

Celiakia jest chorobą przewlekłą. Jedyną metodą leczenia celiakii jest całkowite wyeliminowanie produktów zawierających gluten – stosowanie wyłącznie restrykcyjnej diety bezglutenowej do końca życia.

Objawy celiakii

Celiakia i jej objawy mogą mieć różny charakter. Wyróżnia się trzy rodzaje choroby: celiakię pełnoobjawową, skąpoobjawową oraz bezobjawową.

W przypadku celiakii pełnoobjawowej obserwuje się:

  • biegunki tłuszczowe lub wodniste (może występować ostra lub przewlekła biegunka),
  • bóle brzucha,
  • wzdęcia,
  • zwiększenie obwodu brzucha,
  • utratę masy ciała albo brak przyrostu w przypadku dzieci,
  • anemię z niedoboru żelaza,
  • inne problemy wywołane przez zaburzone wchłanianie składników odżywczych, witamin i mikroelementów.

Celiakia skąpoobjawowa lub inaczej nietypowa powoduje:

  • zmiany skórne,
  • zmiany w obrębie błon śluzowych w tym nawracające afty,
  • wrzodziejące zapalenia jamy ustnej i opryszczkowe zapalenia skóry,
  • osteoporozę,
  • bóle kostno-stawowe,
  • zaburzenia ruchomości stawów,
  • przewlekłe zmęczenie,
  • bóle głowy,
  • depresję,
  • ataksję,
  • zaburzenia koncentracji,
  • skłonność do poronień,
  • obniżone libido,
  • zaburzenia potencji,
  • problemy z płodnością,
  • zaburzenia miesiączkowania,
  • stłuszczenie wątroby,
  • pierwotną marskość wątroby,
  • hipercholesterolemię.

Celiakia bezobjawowa nazywana również utajoną nie daje żadnych objawów, nie powoduje również zmian w jelicie cienkim, ale wpływa na występowanie przeciwciał we krwi. Uwaga – ten typ celiakii często przekształca się w skąpo- lub pełnoobjawową.

Nieceliakalna nadwrażliwość na gluten – co trzeba o niej wiedzieć?

Nieceliakalna nadwrażliwość na gluten (NCGS) to nietolerancja glutenu zależna od przeciwciał klasy IgG, podobnie jak wspomniana wcześniej celiakia. W przeciwieństwie do niej nie powoduje ona jednak zaniku kosmków jelitowych. Przyczyny występowania tego typu nietolerancji glutenu nie są dobrze poznane. Zakłada się, że stanowią one wynik interakcji między nieprawidłową aktywacją układu odpornościowego, czynnikami środowiskowymi i predyspozycjami genetycznymi. Jedną z hipotez na temat występowania poszczególnych objawów są kompleksy swoistych dla glutenu przeciwciał IgG i nietypowych produktów jego rozkładu, które przedostają się do krwioobiegu przez upośledzoną barierę błony śluzowej jelita cienkiego. Tego typu nietolerancja glutenu, podobnie jak ma to miejsce w przypadku innych nietolerancji pokarmowych, może występować zarówno u dzieci jak i dorosłych.

O nieceliakalnej nadwrażliwości na gluten (NCGS) mówimy w sytuacji, gdy pacjent odczuwa objawy spowodowane spożyciem glutenu, które nie są związane z celiakią ani alergią na gluten.

Co powoduje uszkodzenie bariery jelita cienkiego? Wśród najważniejszych czynników są:

  • długotrwały stres,
  • zatrucia pokarmowe,
  • ostre infekcje wirusowe i bakteryjne,
  • stosowanie niektórych leków (m.in. NLPZ, inhibitory pompy protonowej, antybiotyki),
  • chemio- i radioterapia,
  • urazy,
  • zabiegi chirurgiczne.

Co ważne, jest to schorzenie odwracalne. Najczęściej wystarczy stosowanie przez pewien czas diety bezglutenowej – do momentu ustąpienia objawów. Zazwyczaj ma to miejsce po upływie kilku tygodni od eliminacji glutenu.

Objawy nieceliakalnej nietolerancji glutenu

Jakie są objawy nietolerancji glutenu? W przebiegu nietolerancji IgG-zależnej pacjenci skarżą się na:

Do manifestacji objawów klinicznych w tym przypadku dochodzi zwykle w ciągu kilku godzin lub dni po spożyciu produktów zawierających gluten.

Badania na nietolerancję glutenu

Nieleczona celiakia może powodować szereg powikłań, w tym m.in. zaburzenia neurologiczne, samoistne poronienia, przedwczesną menopauzę oraz nowotwory przewodu pokarmowego. W związku z tym, w przypadku wystąpienia wspomnianych objawów lub zaistnienia podejrzeń, że mamy do czynienia z nietolerancją glutenu, należy zgłosić się do lekarza i wykonać badania. Diagnostyka celiakii obejmuje oznaczenie aktywności swoistych przeciwciał:

  • przeciwko endomysium mięśni gładkich (EmA),
  • transglutaminazie tkankowej (anty-tTG),
  • gliadynie (AGA).

W przypadku dodatnich wyników często przeprowadza się biopsję śluzówki jelita cienkiego, która ostatecznie potwierdza lub wyklucza celiakię. W diagnostyce celiakii ważną rolę odgrywają również badania genetyczne, mające na celu identyfikację dwóch antygenów: HLA-DQ2 iHLA-DQ8, w przypadku których udowodniono, że mają one wpływ na rozwój choroby.

Nietolerancję IgE-zależną czyli alergię na gluten wykrywa się z kolei na podstawie testów z krwi – sprawdza się poziom przeciwciał IgE swoistych dla pszenicy lub glutenu. Wysoki poziom tych przeciwciał świadczy o toczącym się procesie chorobowym.

A co z nieceliakalną nadwrażliwością na gluten? W przypadku tej jednostki chorobowej nie ma specyficznych markerów, które mogłyby w 100% potwierdzać jej występowanie. Obecnie diagnozowana jest ona wyłącznie na podstawie objawów klinicznych, po wykluczeniu celiakii i alergii na gluten.

Produkty bezglutenowe – lista, gdzie znaleźć?

Większość produktów spożywczych dostępnych na rynku zawiera gluten w swoim składzie. Wynika to z faktu, iż często zboża go zawierające stanowią naturalne zanieczyszczenie procesów produkcyjnych. Powszechnie też jest on dodawany do niektórych produktów by poprawić ich walory smakowe. Nie oznacza to jednak, że osoby stosujące dietę bezglutenową są skazane na ubogi, mało urozmaicony jadłospis. Mogą one bowiem sięgać nie tylko po produkty naturalnie bezglutenowe, ale również specjalnie opracowane produkty spożywcze. Jak je rozpoznać? Najczęściej posiadają one na opakowaniu symbol przekreślonego kłosa.

Za bezglutenowe uznawane są produkty przetworzone, w których zawartość glutenu nie przekracza 20 ppm (20 mg na kg). Poznasz je między innymi po znaku przekreślonego kłosa.

Co można bez obaw spożywać na diecie bezglutenowej? Przede wszystkim:

  • warzywa,
  • owoce,
  • ryby,
  • mięso,
  • kaszę gryczaną,
  • kukurydzę i jej przetwory,
  • ryż,
  • orzechy,
  • amarantus,
  • soję i inne rośliny strączkowe,
  • herbatę,
  • kawę.

Informacja:
Artykuły opublikowane na stronie POLMED Zdrowie, nie pełnią funkcji konsultacji medycznej ani nie wyrażają opinii specjalistów i lekarzy. Prezentowane treści stanowią ogólne wskazówki i nie mogą być traktowane jako wyznacznik przy podejmowaniu decyzji dotyczących modyfikacji diety lub terapii, nawyków lub określaniu zmiany dawkowania leków oraz innych substancji leczniczych. Przed podjęciem działań, które mogą wpłynąć na Twoje życie, zdrowie lub samopoczucie, skonsultuj się z lekarzem lub specjalistą.
Wydawca nie ponosi odpowiedzialności za ewentualne konsekwencje, wynikające z wykorzystania porad i informacji zawartych na stronie, bez wcześniejszej konsultacji z profesjonalistą.


Dodano: 05/05/2022
Autor
POLMED Zdrowie
POLMED Zdrowie
Najpopularniejsze artykuły w kategorii Badania
19/12/2022
Badania, Choroby, Dieta
Wrzody żołądka i dwunastnicy – objawy, diagnostyka, leczenie

Wrzody żołądka i dwunastnicy to najczęstszą choroba przewodu pokarmowego. Wrzody są to ubytki w błonie śluzowej, zazwyczaj spowodowane błędami żywieniowymi, paleniem tytoniu, narażeniem na stres, zakażeniem Helicobacter pylori, przyjmowaniem niesteroidowych lub sterydowych leków przeciwzapalnych.
Według szacunków lekarzy, wrzody żołądka czy też dwunastnicy dotyczą 5-10 proc. populacji. 


17/02/2022
Badania, Choroby
Reumatoidalne zapalenie stawów – jak rozpoznać wczesne objawy choroby? Leczenie RZS

Reumatoidalne zapalenie stawów to przewlekła postępująca choroba tkanki łącznej o podłożu autoimmunologicznym. Jej objawy nie są charakterystyczne, dlatego postawienie diagnozy bywa utrudnione. Trzeba jednak zrobić wszystko, żeby potwierdzić lub wykluczyć chorobę. Dlaczego to takie ważne? Ponieważ nieleczone RZS prowadzi do poważnych problemów nie tylko ze stawami, lecz także z innymi narządami.


kortyzol
29/06/2023
Badania
Kortyzol, czyli „hormon stresu”- jakie pełni funkcje? Jak obniżyć kortyzol?

O kortyzolu mówi się, że jest „hormonem stresu” i to właśnie z takim określeniem jest często kojarzony. Jednak biorąc pod uwagę, jak wiele ważnych funkcji spełnia, warto dowiedzieć się więcej na jego temat. Gdzie i jak powstaje, za co odpowiada i do czego prowadzi jego niedobór lub nadmiar w organizmie? Odpowiadamy na wszystkie ważne pytania, dotyczące tego hormonu.  


Zapoznaj się z nasza ofertą:
Nowość! Kup online!
Pakiet badań
Zdrowe Włosy
Twoje włosy są w złej kondycji? Wypadają i łamią się? Może być to objawem poważnych chorób i zaburzeń hormonalnych. Znajdź przyczynę! Kup nasz pakiet badań laboratoryjnych dla kobiet i mężczyzn.

od 229 zł
Nowość! Kup online!
Badanie
Test na krztusiec
Zauważyłeś u siebie objawy krztuśca? Nie zwlekaj - wykonaj szybki test PCR w kierunku choroby w POLMED. Bez umawiania!

199 zł
Nowość! Kup online!
Pakiet badań
Witaminy i minerały
Zbadaj poziom ważnych składników odżywczych w organizmie - umów pakiet badań w kierunku niedoborów witamin i minerałów w POLMED.

od 229 zł
Więcej usług
Potrzebujesz pomocy?
Skontaktuj się z naszymi konsultantami.
Zapytaj o ofertę
Newsletter
Kup wizytę
Portal Pacjenta Portal Pracodawcy Platforma Medycyny Pracy Panel Agentów Ubezpieczeniowych Partner medyczny
Mam konto
Zaloguj się
Nie mam konta
Zarejestruj się