Czy mam nietolerancję na gluten? Poznaj najczęstsze objawy i dowiedz się jak można to zbadać?

Gluten, czyli białko znajdujące się w niektórych zbożach – m.in. w pszenicy, życie i jęczmieniu – może powodować niewłaściwą reakcję organizmu. Osoby, które mają nietolerancję glutenu, po zjedzeniu produktów zawierających ten składnik odczuwają nieprzyjemne dolegliwości głównie ze strony układu pokarmowego, ale nie tylko. Jakie są rodzaje nietolerancji i jak się objawiają? Które badania wykonuje się, żeby potwierdzić lub wykluczyć choroby?

Gluten

to białko roślinne występujące w ziarnach niektórych zbóż: pszenicy, życie (sekalina) oraz jęczmieniu (hordeina). U części osób spożycie produktów zawierających gluten powoduje niepożądaną reakcję organizmu. Wówczas mówimy o nietolerancji glutenu.

Wyróżnia się dwa, a według niektórych źródeł trzy rodzaje nietolerancji glutenu. Schorzenie zależne od przeciwciał klasy IgG, czyli alergię na gluten, celiakię, czyli chorobę autoimmunologiczną o podłożu genetycznym oraz nieceliakalną nadwrażliwość na gluten (NCGS). Ten ostatni termin wprowadzono w 2012 roku dla odróżnienia nowej jednostki chorobowej od znanych już alergii i celiakii. Jednak w związku z tym, że nie wszyscy badacze i lekarze uznają istnienie NCGS, skupimy się na dwóch podstawowych nietolerancjach.

Celiakia a alergia na gluten

Celiakia nazywana inaczej chorobą trzewną powoduje zanik kosmków jelitowych – wypustek w śluzówce jelit odpowiedzialnych za przyswajanie substancji odżywczych z pokarmu – co wpływa na powstawanie niedoborów, niedożywienie oraz zaburzenia wchłaniania. Przyczyny występowania schorzenia nie są dokładnie znane, ale uważa się, że główny czynnik rozwoju celiakii to uwarunkowania genetyczne. Bodźcami powodującymi ujawnienie się choroby są m.in. nagłe zmiany hormonalne spowodowane ciążą, menopauzą lub okresem dojrzewania, długotrwałe infekcje oraz przewlekły stres. Celiakia jest chorobą nieuleczalną. Jedynym sposobem na złagodzenie objawów będzie całkowite wyeliminowanie produktów zawierających gluten – stosowanie wyłącznie restrykcyjnej diety bezglutenowej.

Nietolerancja glutenu zależna od przeciwciał klasy IgG, czyli IgG-zależna nie powoduje uszkodzenia kosmków jelitowych. Występuje zarówno u dzieci, jak i u dorosłych. Pojawia się m.in. w wyniku długotrwałego stresu, przyjmowania niektórych leków (antybiotyków, niesteroidowych leków przeciwzapalnych, inhibitorów pompy protonowej), stosowania radio- i chemioterapii, leczenia chorób nowotworowych i autoimmunologicznych oraz przebytych ostrych infekcji wirusowych lub bakteryjnych. Co ważne, jest to schorzenie odwracalne. Najczęściej wystarczy wyeliminować z diety produkty zawierające gluten tylko na pewien czas – do momentu ustąpienia objawów.

Objawy nietolerancji glutenu

Jak objawia się nietolerancja glutenu? W przebiegu nietolerancji IgG-zależnej pacjenci skarżą się na bóle brzucha, biegunki, mdłości, uczucie pełności, osłabienie i zmęczenie, bóle głowy, zmiany skórne w tym trądzik, bóle stawów i mięśni, zaburzenia widzenia, zmiany zachowania oraz problemy z zasypianiem. Najczęściej te symptomy pojawiają się tuż po spożyciu pokarmów zawierających gluten i ustępują do 24 a maksymalnie do 96 godzin po jedzeniu.

Jeżeli chodzi o celiakię, ze względu na objawy wyróżnia się trzy rodzaje choroby: celiakię pełnoobjawową, skąpoobjawową oraz bezobjawową.

W przypadku celiakii pełnoobjawowej obserwuje się biegunki tłuszczowe lub wodniste, bóle brzucha, wzdęcia, zwiększenie obwodu brzucha, utratę masy ciała albo brak przyrostu w przypadku dzieci, anemię albo inne problemy związane z zaburzeniami wchłaniania witamin i mikroelementów.

Celiakia skąpoobjawowa lub inaczej nietypowa powoduje zmiany skórne i błon śluzowych w tym nawracające afty, zapalenia błony śluzowej jamy ustnej i opryszczkowe zapalenia skóry, osteoporozę, bóle kostno-stawowe, zaburzenia ruchomości stawów, przewlekłe zmęczenie, bóle głowy, depresję, ataksję, zaburzenia koncentracji, skłonność do poronień, obniżone libido, zaburzenia potencji, problemy z płodnością, zaburzenia miesiączkowania, stłuszczenie wątroby, pierwotną marskość wątroby oraz hipercholesterolemię.

Celiakia bezobjawowa nazywana również utajoną nie daje żadnych objawów, nie powoduje również zmian w jelicie cienkim, ale wpływa na występowanie przeciwciał we krwi. Uwaga – ten typ celiakii często przekształca się w skąpo- lub pełnoobjawową.

Jakie badania wykonać?

W związku z tym, że nieleczona celiakia może powodować m.in. zaburzenia neurologiczne, samoistne poronienia, przedwczesną menopauzę oraz nowotwory przewodu pokarmowego, w przypadku wystąpienia powyższych objawów należy zgłosić się do lekarza i wykonać badania. Diagnostyka w kierunku celiakii obejmuje oznaczenie aktywności swoistych przeciwciał przeciwko endomysium mięśni gładkich (EmA), transglutaminazie tkankowej (anty-tTG) oraz gliadynie (AGA). W przypadku dodatnich wyników często przeprowadza się biopsję śluzówki jelita cienkiego, która ostatecznie potwierdza lub wyklucza celiakię.

Nietolerancję IgG-zależną wykrywa się na podstawie testów z krwi – sprawdza się poziom przeciwciał IgG swoistych dla glutenu. Wysoki poziom tych przeciwciał świadczy o toczącym się procesie chorobowym.