Choroby układu krążenia – jak rozpoznać ich pierwsze symptomy?

Z tego artykułu dowiesz się:

• Czym są choroby układu krążenia?
• Jakie są objawy chorób sercowo-naczyniowych?
• Jakie są najczęstsze choroby układu krążenia?
• Jakie są czynniki ryzyka chorób sercowo-naczyniowych?
• Jaką rolę odgrywa profilaktyka w chorobach układu krążenia?

Czym są choroby układu krążenia?

Choroby układu krążenia nazywane inaczej sercowo-naczyniowymi (CVD, od angielskiego cardiovascular diseases) to grupa schorzeń powodujących uszkodzenie narządów i tkanek tworzących układ krwionośny. Dotyczą one zarówno naczyń krwionośnych jak i mięśnia sercowego. Mogą wynikać z zaburzeń ich funkcjonowania jak i określonych wad w budowie tych narządów. Wraz z chorobami układu oddechowego, cukrzycą, otyłością, nowotworami i depresją zaliczane są do chorób cywilizacyjnych – spowodowanych rozwojem cywilizacji. Stanowią główną przyczynę zgonów na świecie, wyprzedzając nawet nowotwory. Według szacunkowych danych tylko w 2019 roku zmarło na nie 17,9 milionów ludzi.

Objawy chorób sercowo-naczyniowych

Wiele z chorób układu krążenia w początkowym etapie nie wykazuje żadnych widocznych objawów. Taki bezobjawowy lub skąpoobjawowy przebieg może trwać nawet wiele lat. Z tego powodu czasem jedynym sposobem na wykrycie takich chorób jak np. niewydolność krążenia jest regularne wykonywanie badań kontrolnych. Dzięki temu możliwe jest nie tylko jak najszybsze rozpoczęcie leczenia i poprawa zdrowia pacjenta, ale przede wszystkim zminimalizowanie ryzyka poważnych powikłań.

Co jeszcze oprócz nieprawidłowych wyników badań może nas skłonić do wizyty u specjalisty? Warto mieć świadomość, jakie są początkowe objawy większości chorób układu sercowo-naczyniowego. Wymienia się wśród nich:

• zawroty i bóle głowy,
• omdlenia,
• uczucie kołatania serca,
• duszności,
• przyspieszone męczenie się,
• bóle w klatce piersiowej.

Symptomy te uznaje się za niespecyficzne – mogą wskazywać również na inne problemy zdrowotne. Dokładny obraz kliniczny dla poszczególnych chorób układu krążenia zależny jest od jednostki chorobowej, a także stopnia zaawansowania zmian. Jeżeli jednak pacjent męczy się nawet po przejściu niewielkiego odcinka albo regularnie odczuwa artymię, powinien skonsultować się z lekarzem.

W przypadku chorób sercowo-naczyniowych o przewlekłym przebiegu, takich jak przewlekła niewydolność serca czy nadciśnienie tętnicze mogą pojawić się również takie objawy jak:

• obrzęki kończyn dolnych,
• uporczywy kaszel,
• niewydolność nerek,
• wielomocz, zwłaszcza w nocy,
• żylaki kończyn dolnych.

Najczęstsze choroby układu krążenia

Do najczęściej występujących chorób układu krążenia zaliczane są:

1. Dyslipidemie – zalicza się do nich wszelkiego rodzaju zaburzenia dotyczące stężenia lipidów we krwi.
2. Miażdżyca – odkładanie się złogów lipidowych w ścianach naczyń krwionośnych, w tym zwłaszcza w ścianach tętnic, co prowadzi do zmniejszenia ich światła i w efekcie niewydolności krążenia.
3. Nadciśnienie tętnicze – stan, w którym ciśnienie tętnicze krwi jest wyższe niż przyjęta górna granica (powyżej wartości 139/89 mmHg). Wczesnymi objawami nadciśnienia mogą być bóle i zawroty głowy, omdlenia i uczucie kołatania serca.
4. Żylaki – nadmierne poszerzenie i nieprawidłowe skręcanie się żył, w wyniku czego dochodzi do zaburzenia przepływu krwi.
5. Niewydolność serca – stan, w którym serce nie jest w stanie zapewnić naszemu organizmowi niezbędnych ilości tlenu i składników odżywczych. Zmniejszona ilość krwi pompowana do głównych naczyń przekłada się na zmniejszoną tolerancję wysiłku fizycznego i skłonność do duszności u pacjenta.
6. Choroba niedokrwienna serca – inaczej określana mianem choroby wieńcowej, wynika ze zmniejszonego dopływu tlenu do tętnic wieńcowych. Objawia się silnym bólem w klatce piersiowej i uczuciem ucisku w klatce piersiowej, które nasilają się w sytuacjach stresowych oraz przy wysiłku fizycznym.
7. Zawał serca – stan, w którym na skutek niedotlenienia dochodzi do martwicy części mięśnia sercowego. Najczęstszą przyczyną zawału serca jest miażdżyca, w przebiegu której dochodzi do zamknięcia tętnicy wieńcowej przez blaszkę miażdżycową.
8. Udar mózgu – stan, w którym w wyniku zahamowania dopływu krwi do naczyń mózgowych dochodzi do obumarcia części mózgu.
9. Zaburzenia rytmu serca:
   • tachykardia, czyli przyspieszenie rytmu,
   • bradykardia, czyli zwolnienie,
   • częstoskurcze napadowe,
   • spowolniona akcja serca.
10. Żylna choroba zakrzepowo-zatorowa – choroba, w przebiegu której obserwuje się skłonność do występowania zakrzepicy żył głębokich oraz zatorowości płucnej.

Oprócz tego do tej grupy zaliczane są również:

• wady zastawek,
• niewydolność żył,
• przewlekłe niedokrwienie kończyn,
• obrzęk limfatyczny,
• nerwica serca,
• choroby tętnic obwodowych,
• choroba reumatyczna serca.

Lista jest naprawdę długa. W wielu przypadkach poszczególne schorzenia występują jednocześnie, co utrudnia skuteczną diagnozę. W przypadku chorób układu krążenia kluczowe jest więc kompleksowe podejście do diagnostyki i leczenia.

Większość z wymienionych schorzeń wymaga bycia pod stałą kontrolą specjalisty (kardiologa, angiologa, chirurga naczyniowego albo kardiochirurga), przyjmowania leków, a także dbania o odpowiednio zbilansowaną dietę i unikania stresu. Nieleczone choroby układu krążenia mogą prowadzić do udaru mózgu, zawału serca, pęknięcia tętniaków lub amputacji kończyn.

Czynniki ryzyka chorób układu krążenia

Co wpływa na występowanie i przebieg chorób układu sercowo-naczyniowego? Wiele różnych czynników, wśród których bardzo duże znaczenie mają:

• wiek – mężczyźni po 45. roku życia i kobiety po 55. roku życia,
• płeć – mężczyźni chorują częściej niż kobiety,
• nieprawidłowa dieta oparta na wysokoprzetworzonych produktach o dużej zawartości szkodliwych tłuszczy,
• niewielka aktywność fizyczna,
• stres,
• depresja,
• palenie papierosów,
• nadwaga i otyłość,
• stan przedcukrzycowy lub cukrzyca,
• zwiększony poziom cholesterolu LDL i trójglicerydów we krwi.

Warto również pamiętać, że niektórzy mają predyspozycje genetyczne. Jeżeli w rodzinie zdiagnozowano chorobę niedokrwienną serca albo inne choroby tętnic związane z miażdżycą, istnieje zwiększone ryzyko wystąpienia tych schorzeń u pacjenta.

Główne czynniki ryzyka chorób układu krążenia:

• nieprawidłowa dieta,
• zbyt mała aktywność fizyczna,
• używki,
• nadmierny stres,
• zaburzenia gospodarki lipidowej,
• predyspozycje rodzinne.

Profilaktyka w chorobach układu krążenia

Co można zrobić, żeby zapobiec rozwojowi chorób układu krążenia? Zadbać o profilaktykę, czyli:

• zdrową, dobrze zbilansowaną dietę,
• regularną aktywność fizyczną o umiarkowanej intensywności,
• utrzymywanie prawidłowej masy ciała,
• rezygnację z używek, takich jak alkohol i palenie tytoniu,
• regularne wykonywanie badań profilaktycznych, takich jak morfologia krwi obwodowej, lipidogram, stężenie kreatyniny czy EKG serca,
• unikanie długotrwałego stresu,
• regularnie sprawdzać ciśnienie tętnicze, zwłaszcza jeżeli w naszej rodzinie zdarzały się przypadki nadciśnienia tętniczego.

Bibliografia:

• Interna Szczeklika 2022., red.prow. Piotr Gajewski, Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, Kraków, 2022
• Kubica A., Grześk G., Grąbaczewska Z., Choroby układu sercowo-naczyniowego — wyzwanie dla promocji zdrowia, Cardiovascular Forum 2006, 11, 2, 44–47
• Tomasik T., Prewencja chorób układu krążenia w podstawowej opiece zdrowotnej, Zdrowie Publiczne i Zarządzanie 2014; 12 (4): 338–351