Infolinia 24/7: 58 775 95 99 / 801 033 200
Ospa wietrzna jest jedną z najczęstszych chorób zakaźnych. Większość osób przechodzi ją w okresie dzieciństwa, co gwarantuje odporność w dorosłym życiu. Chociaż ospa wietrzna zazwyczaj przebiega łagodnie, u niektórych osób może powodować poważne powikłania, dlatego nie powinna być bagatelizowana. Dowiedz się, jak przebiega ospa wietrzna u dzieci i osób dorosłych, jak wygląda leczenie oraz jak możesz uchronić siebie i dziecko przed zakażeniem.
Z tego artykułu dowiesz się:
Ospa wietrzna to choroba zakaźna wywołana przez wirus ospy wietrznej i półpaśca (VZV, Varicella-Zoster Virus) z rodziny Herpes. Jak sama nazwa mówi, ten sam drobnoustrój może wywoływać dwie różne choroby, przy czym pierwotne zakażenie prowadzi właśnie do rozwoju ospy wietrznej. Półpasiec jest natomiast wynikiem reaktywacji cząstek wirusa rezydujących w zwojach nerwowych. Podstawowym sposobem transmisji drobnoustroju jest droga kropelkowa oraz powietrzna. Wirus może przenosić się nawet na odległość kilkudziesięciu metrów – stąd nazwa ospa wietrzna lub wiatrówka. Choroba występuje na całym świecie, częściej w klimacie umiarkowanym niż tropikalnym. Nie należy mylić jej z innymi rodzajami osp, na przykład małpią ospą.
Wirus jest wykrywalny we krwi obwodowej do 11 dni przed pojawieniem się wysypki. Najpierw dochodzi do namnażania wirusa w układzie siateczkowo-śródbłonkowym. Następnie VZV przenosi się do innych części organizmu, czyli skóry, śluzówek i narządów wewnętrznych, czego efektem jest m.in. gorączka, złe samopoczucie, osłabienie, a następnie charakterystyczna wysypka.
Ospa wietrzna jest typową chorobą wieku dziecięcego. Szacuje się, że nawet 80% osób przechodzi ją do ukończenia 9. roku życia. Więcej przypadków odnotowuje się zimą i wiosną. Statystycznie w Polsce rejestruje się ponad sto tysięcy przypadków na rok, choć zwyżki zachorowań na ospę wietrzną występują typowo co 2-3 lata.
Ospa wietrzna wyróżnia się bardzo wysoką zakaźnością. Szacuje się, że ryzyko transmisji wirusa wśród domowników osoby chorej wynosi 90%, natomiast w środowisku szkolnym – 30%. Okres wylęgania się choroby trwa zwykle od 10 do 21 dni. Może ulec skróceniu w przypadku zakażeń drogą kontaktu bezpośredniego (przez skórę) oraz u noworodków i niemowląt. Co ważne, chory zakaża osoby z otoczenia 1-2 dni przed wystąpieniem objawów skórnych. Okres zaraźliwości trwa do czasu zaschnięcia ostatnich zmian, czyli około 6-7 dni. Wszystkie pęcherzyki powinny ulec wygojeniu w ciągu 20 dni.
Osoby, które chorowały na ospę wietrzną, wykształciły odporność, która utrzymuje się do końca życia. U dzieci i osób, które nie przeszły ospy, najlepszym sposobem na uchronienie się przed infekcją jest poddanie się szczepieniu ochronnemu. Ponadto duże znaczenie odgrywa izolacja i zachowywanie podstawowych zasad higieny. Jeden z popularnych mitów głosi, że dzieci chorych na ospę nie powinno się kąpać.
Ospa wietrzna rozpoczyna się zazwyczaj od objawów zwiastunowych — taki okres prodromalny trwa na ogół 24-36 godzin. W tym czasie mogą pojawić się różne symptomy, które w większości są niespecyficzne i przypominają przeziębienie. Należą do nich:
Warto zdawać sobie sprawę, że wymienione objawy nie muszą pojawić się u każdego, a u małych dzieci mogą mieć inny charakter.
Po około 1-2 dniach choroba przechodzi w okres osutkowy. Typowym pierwszym objawem ospy wietrznej jest wysypka o charakterze „rash”. Zmiany na skórze pojawiają się nagle i początkowo mają charakter czerwonych plamek. Zajmują najpierw grzbiet, piersi, brzuch, owłosioną skórę głowy, a następnie rozszerzają się na klatkę piersiową lub twarz. Zazwyczaj zaoszczędzone są dłonie i stopy. Wykwity pojawiają się w kilku rzutach z towarzyszącym wzrostem temperatury ciała. U niektórych osób może dochodzić do zajmowania błon śluzowych jamy ustnej, narządów płciowych i okolicy odbytu, a nawet spojówek i rogówek.
W miarę postępu choroby wykwity zmieniają swój charakter. Plamki przekształcają się w grudki, a grudki w pęcherzyki wypełnione surowiczą treścią. Zawartość pęcherzyków jest wysoce zakaźna, dlatego należy powstrzymać się od drapania skóry. Może być to trudne ze względu na intensywny świąd, w szczególności u dzieci. Pęcherzyki stopniowo pokrywają się włóknikiem i w ciągu 7-8 dni przysychają. Typowy dla ospy wietrznej jest polimorfizm zmian. Oznacza to, że jednocześnie na skórze można zaobserwować wykwity w różnym stadium zaawansowania (plamki, grudki i pęcherzyki). Czasami określa się to objawem „gwiaździstego nieba”. Zmiany w ospie nie pozostawiają po sobie trwałych blizn, o ile nie doszło do nadkażenia bakteryjnego wywołanego drapaniem skóry.
Przyczyną choroby jest zainfekowanie organizmu drobnoustrojem podczas kontaktu z osobą chorą. Najczęściej wirus przenosi się drogą kropelkową lub powietrzną. Wrotami infekcji są w tym przypadku błony śluzowe górnych dróg oddechowych. Cząstki drobnoustroju osadzają się w wydzielinie z nosa lub w ślinie. Rzadziej mamy do czynienia z transmisją przez kontakt bezpośredni, przez łożysko lub drogą okołoporodową. Przebieg choroby jest różny w zależności od wieku i ogólnego stanu zdrowia.
Dzieci matek, które miały ospę wietrzną w pierwszej połowie ciąży (do 20. tygodnia ciąży), mogą rozwinąć wady wrodzone określane jako zespół ospy wietrznej wrodzonej. Choroba jest wynikiem wewnątrzmacicznego zakażenia wirusem VZV, a jej przebieg i obraz kliniczny jest zależny od wieku ciążowego. Może obejmować następujące objawy: niedorozwój kończyn, zaburzenia w obrębie narządu wzroku (np. zaćma, zapalenie siatkówki, zapalenie naczyniówki, małoocze), uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego (np. wodogłowie, małogłowie, zwapnienia) i blizny skórne.
Jeśli matka zachorowała na ospę w okresie okołoporodowym (tj. w ciągu 5 dni przed porodem i 2 dni po porodzie), ospa wietrzna może przebiegać u noworodka bardzo ciężko i prowadzić do zgonu nawet w 30 % przypadków. Wynika to z faktu, że matka nie zdążyła przekazać dziecku przeciwciał. W grupie ryzyka znajdują się wcześniaki. U noworodków do zarażenia może dojść również wskutek kontaktu dziecka z zakaźnymi zmianami na skórze lub śluzówkach matki bądź z krwią podczas porodu. Trzeba jednak podkreślić, że ospa wietrzna u noworodków występuje rzadko.
Choć typowo ospa wietrzna dotyczy dzieci starszych niż 12. miesięcy, zachorować mogą również niemowlęta — okres niemowlęcy charakteryzuje się niespecyficznością objawów w przebiegu wielu chorób, w tym ospy wietrznej. U dzieci do 1. roku życia mogą występować więc nieco inne symptomy zwiastunowe, na przykład, zamiast gorączki może występować obniżenie temperatury ciała. Pamiętajmy, że mogą się one pojawić po kontakcie z osobą, która nie ma jeszcze zmian skórnych. Podejrzenie ospy wietrznej u niemowlęcia wymaga zawsze konsultacji lekarskiej.
Typowo ospa wietrzna występuje u dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym (od 5. do 9. roku życia), co ma związek z przebywaniem w dużych skupiskach dzieci. Statystycznie im wcześniej dziecko zaczyna uczęszczać do placówki edukacyjnej, tym wcześniej przejdzie ospę. W tej grupie wiekowej przebieg choroby jest zazwyczaj łagodny. Po okresie zwiastunowym dochodzi do wysiewu zmian skórnych, które początkowo mają charakter plamek (wysypka), a następnie przyjmują typową morfologię grudek i pęcherzyków. Dla dzieci dużym problemem jest swędzenie. Mimowolne drapanie skóry może prowadzić do nadkażeń bakteryjnych, które stanowią najczęstsze powikłanie ospy wietrznej. W uśmierzeniu dolegliwości pomocne mogą być leki przeciwhistaminowe I generacji. U starszych dzieci i nastolatków ospa występuje sporadycznie, ale może mieć gorszy przebieg. Dotyczy to w szczególności dzieci z chorobami nowotworowymi.
W ostatnim czasie często słyszy się o organizacji przyjęć typu „ospa party”. Mają one pozwolić dzieciom zarazić się wirusem, aby przejść chorobę w wieku kilku lat, kiedy objawy są najłagodniejsze. Tego typu praktyki mogą wiązać się z dużym niebezpieczeństwem, szczególnie w najmłodszych grupach dzieci.
Większość dorosłych jest uodporniona w związku z przebyciem ospy wietrznej w dzieciństwie, dlatego ospa u dorosłych występuje bardzo rzadko. Jeśli już się pojawi, może mieć jednak cięższy przebieg. Zmiany na skórze są zazwyczaj liczniejsze i mogą dochodzić nawet do 500. Ze względu na ryzyko poważnego przebiegu w przypadku podejrzenia ospy wietrznej dorosły powinien skontaktować się z lekarzem, który w uzasadnionych przypadkach może wdrożyć terapię przeciwwirusową.
Ryzyko zachorowania na ospę jest wyższe u osób z obniżoną odpornością (AIDS, białaczka, rozsiane nowotwory, immunosupresja, sterydoterapia). W tej grupie śmiertelność może wynosić nawet 15%. Choroba ma na ogół poważniejszy przebieg u pacjentów z przewlekłymi chorobami skóry, na przykład atopowym zapaleniem skóry.
Wirus ospy wietrznej jest szczególnie niebezpieczny dla kobiet w ciąży i rozwijającego się płodu. Ryzyko wystąpienia ospy wietrznej jest wyższe u ciężarnych poniżej 20. roku życia oraz w II i III trymestrze ciąży. Przejście ospy przed 20. tygodniem ciąży wiąże się z ryzykiem rozwoju wad wrodzonych (zespół ospy wietrznej wrodzonej) i 1-2% ryzykiem obumarcia płodu. Po 20. tygodniu ciąży ospa wietrzna nie powoduje wad wrodzonych. Niekorzystne rokowniczo jest jednak zachorowanie w okresie okołoporodowym, czyli w ciągu kilku ostatnich dni przed i kilku dni po porodzie. Zakażenie okołoporodowe może przebiegać u noworodka w sposób rozsiany i ciężki. Ryzyko przeniesienia wirusa na dziecko wynosi 50% po 36. tygodniu ciąży.
U kobiet w ciąży choroba ma zazwyczaj cięższy przebieg oraz częściej prowadzi do powikłań, w szczególności do zapalenia płuc mogącego prowadzić do ostrej niewydolności oddechowej i cechującego się śmiertelnością na poziomie nawet 40%. Przy podejrzeniu ospy wietrznej u ciężarnej lekarze podejmują natychmiastowe postępowanie diagnostyczne polegające między innymi na oznaczeniu poziomu specyficznych przeciwciał. W przypadku zdiagnozowania ospy wietrznej niezbędne jest włączenie leczenia, bez względu na nasilenie objawów u chorej.
Diagnozę ospy wietrznej stawia się najczęściej na podstawie charakterystycznego obrazu klinicznego i wywiadu, w którym pacjent podaje kontakt z osobą chorą. Bardzo rzadko istnieje konieczność wykonania dodatkowych badań mających na celu ustalenie czynnika etiologicznego, takich jak izolacja wirusa metodą PCR, badania serologiczne lub immunohistochemiczne wykrywanie antygenów wirusa w komórkach naskórka.
Przy podejrzeniu powikłań lekarz może zalecić wykonanie badań laboratoryjnych lub obrazowych, a w razie potrzeby skierować chorego do szpitala lub poradni specjalistycznych. Hospitalizacja jest wymagana w około 1% przypadków.
Podstawowe postępowanie w ospie wietrznej to leczenie objawowe. Stosuje się leki przeciwgorączkowe (paracetamol, niesteroidowe leki przeciwzapalne) i przeciwświądowe (przeciwhistaminowe). Zazwyczaj nie zaleca się stosowania ibuprofenu. Ponadto, dzieciom nie należy podawać kwasu acetylosalicylowego (aspiryny) ze względu na ryzyko rozwoju zespołu Reye’a.
Wybór leku powinien być dostosowany do wieku osoby chorej oraz ewentualnych innych czynników mogących mieć wpływ na przebieg choroby. W razie wątpliwości należy skonsultować się z lekarzem lub farmaceutą. Choć na rynku dostępne są liczne produkty przeciwświądowe do stosowania miejscowego (np. pudry, zasypki), to nie są one rekomendowane, gdyż mogą zwiększać ryzyko rozwoju wtórnych zakażeń bakteryjnych.
Podczas choroby kluczowe znaczenie ma odpowiednie nawodnienie organizmu. Jeśli chodzi o higienę ciała, to wskazana jest codzienna kąpiel, przy czym skórę należy osuszać bardzo delikatnie, aby nie naruszyć świeżych pęcherzy.
Leczenie przyczynowe nie jest stosowane rutynowo. Jest wskazane u chorych z powikłaniami lub z wysokim ryzykiem ich wystąpienia, a także w przypadku ciężkiego przebiegu choroby. Najczęściej w tym wskazaniu wykorzystuje się lek przeciwwirusowy — acyklowir. W wyjątkowych sytuacjach (np. u ciężarnych) podaje się dożylnie swoiste immunoglobuliny.
Schorzenie ma charakter samoograniczający się — przechorowanie ospy zapewnia odporność i chroni przed infekcją w przyszłości. Osoby, które przeszły infekcję VZV, mogą jednak zachorować na półpaśca. Wynika to z faktu, że wirus pozostaje w organizmie do końca życia w formie latentnej (uśpionej). Zajmuje zwoje nerwowe i w warunkach obniżonej odporności może ulec reaktywacji.
Na półpaśca zapadają częściej osoby starsze (po 65. roku życia), chore na nowotwór, cukrzycę lub AIDS oraz przyjmujące preparaty immunosupresyjne, lub leki obniżające poziom cholesterolu z grupy statyn. Półpasiec również charakteryzuje się występowaniem objawów zwiastunowych i wykwitów skórnych, które w tym przypadku mają charakter rumieniowo-plamisty i najczęściej zajmują obszar jednego dermatomu, czyli ograniczony pas na skórze.
Jeśli choroba miała typowy przebieg, nie doszło do powikłań i pacjent czuje się dobrze, nie jest konieczne wykonywanie dalszych kontroli lekarskich. W przypadku gorszego samopoczucia i trudności z powrotem do pełni zdrowia warto skonsultować się ze specjalistą, który zdecyduje o ewentualnym dalszym postępowaniu diagnostycznym lub leczniczym.
Od niedawna w Polsce jest też dostępna szczepionka przeciwko półpaścowi, która jest rekomendowana dla osób po 50. roku życia i młodszych z czynnikami ryzyka. Zapewnia ona ochronę przed reaktywacją wirusa na około 10 lat.
Profilaktyka ospy wietrznej obejmuje przede wszystkim szczepienia ochronne. Choć nie gwarantują one pełnej immunizacji, w znacznym stopniu zmniejszają ryzyko powikłań groźnych dla zdrowia i życia. Ponadto, należy pamiętać o zachowywaniu zasad higieny i izolowaniu się od osób chorych.
Choć sama ospa wietrzna w zdecydowanej większości przypadków przebiega w sposób łagodny, istnieje ryzyko rozwoju powikłań, które mogą mieć różny charakter i nasilenie. Najczęściej mamy do czynienia z bakteryjnymi infekcjami skóry rozwijającymi się wskutek drapania swędzących wykwitów, jednak u chorych mogą rozwinąć się także stany zagrażające życiu (np. choroby kardiologiczne i neurologiczne).
Do powikłań ospy wietrznej należą:
Kluczowe znaczenie w profilaktyce zakażenia odgrywają szczepienia, które są silnie rekomendowane osobom z grup ryzyka, a także wszystkim, którzy nie chorowali na ospę, pomimo że szczepionka przeciwko ospie wietrznej nie znajduje się w kalendarzu szczepień obowiązkowych. Zapewnia 90% ochronę przed zachorowaniem, a w przypadku zarażenia predysponuje do łagodnego przebiegu choroby. Schemat immunizacji obejmuje 2 dawki, które zaleca się podać po 12. miesiącu życia.
Wszystkim kobietom planującym ciążę, które nie przeszły infekcji w dzieciństwie, zaleca się szczepienie przeciwko ospie wietrznej. Po przyjęciu szczepionki należy stosować antykoncepcję przez 1 miesiąc.
Ospa wietrzna to choroba powodowana przez Varicella-Zoster Virus. Atakuje przede wszystkim dzieci i w tej grupie wiekowej ma na ogół łagodniejszy przebieg. Może jednak dotyczyć osób w każdym wieku. Choroba charakteryzuje się występowaniem typowych zmian na skórze przyjmujących formę czerwonych plamek, grudek i pęcherzyków. Przechorowanie ospy gwarantuje odporność na całe życie. Infekcja może prowadzić do komplikacji, które czasami mogą pozostawiać trwałe skutki zdrowotne lub stanowić zagrożenie życia. Profilaktyka infekcji obejmuje szczepienia, które w Polsce nie znajdują się w PSO, jednak mają silną rekomendację ekspertów.
Konsultacja merytoryczna: lek. Ireneusz Markowski
Dyrektor Medyczny POLMED
Informacja:
Artykuły opublikowane na stronie POLMED Zdrowie, nie pełnią funkcji konsultacji medycznej ani nie wyrażają opinii specjalistów i lekarzy. Prezentowane treści stanowią ogólne wskazówki i nie mogą być traktowane jako wyznacznik przy podejmowaniu decyzji dotyczących modyfikacji diety lub terapii, nawyków lub określaniu zmiany dawkowania leków oraz innych substancji leczniczych. Przed podjęciem działań, które mogą wpłynąć na Twoje życie, zdrowie lub samopoczucie, skonsultuj się z lekarzem lub specjalistą.
Wydawca nie ponosi odpowiedzialności za ewentualne konsekwencje, wynikające z wykorzystania porad i informacji zawartych na stronie, bez wcześniejszej konsultacji z profesjonalistą.
Czym jest schizofrenia? Dla większości z nas nazwa tej choroby nie brzmi obco, jednak mimo tego świadomość społeczeństwa na temat przebiegu tego schorzenia jest naprawdę niska. Osoby chore na schizofrenię często są stygmatyzowane, kiedy w rzeczywistości przy odpowiednim leczeniu i wsparciu są w stanie cieszyć się codziennością swojego życia.
Plamki, błyski, paproszki czy muszki pojawiające się przed oczami przeważnie są zupełnie niegroźne, ale czasami mogą świadczyć o poważnej chorobie. Jakie są przyczyny występowania zmian w polu widzenia i czy da się je wyleczyć? Kiedy warto te objawy skonsultować z lekarzem?
Krztusiec to ostra, bakteryjna choroba zakaźna układu oddechowego, która charakteryzuje się między innymi napadami silnego kaszlu. Choć chorobie można zapobiegać dzięki szczepieniom, w ostatnich latach dochodzi do wyraźnego wzrostu zachorowalności, zwłaszcza wśród osób dorosłych. Wyjaśniamy. jak można zarazić się krztuścem i kto powinien poddać się szczepieniom ochronnym.
Krwotoki z nosa są powszechne – bez względu na wiek i płeć. Mogą być wynikiem urazu, lub stanu chorobowego. Jakie są inne przyczyny? Co zrobić w razie krwawienia? Kiedy krwotoki powinno się skonsultować z lekarzem?
