Torbiel jajnika – przyczyny oraz rozpoznanie  

Torbiel (cysta) jajnika to jedna z najczęściej występujących patologii ginekologicznych. Może pojawić się u kobiet w każdym wieku. Zazwyczaj stanowi skutek zaburzeń hormonalnych. Oprócz tego, powstać może np. w przebiegu endometriozy. Najczęściej tego rodzaju zmiany mają charakter łagodny, jednak zawsze wymagają obserwacji. W poniższym artykule przedstawimy m.in. rodzaje torbieli, ich pozostałe przyczyny, objawy oraz możliwe sposoby leczenia. 

Torbiel jajnika – co to takiego?   

Torbiele jajnika to patologiczne zmiany, które w większości przypadków nie są groźne dla zdrowia pacjentek Niekiedy zdarza się jednak, że powodem powstania torbieli są poważne choroby, takie jak np. endometrioza, rak jajnika czy zespół policystycznych jajników.  

Torbiele możemy podzielić na:  

• Torbiele czynnościowe – wyróżniamy tutaj torbiele pęcherzykowe i torbiele ciałka żółtego;  
• Torbiele nieczynnościowe – możemy tutaj wymienić m.in.. torbiel endometrialną (czyli czekoladową) i torbiele powstałe w przebiegu zespołu policystycznych jajników; 
• Torbiele nowotworowe – możemy je podzielić na łagodne i złośliwe. 

Wymienione wyżej rodzaje torbieli różnią się od siebie pochodzeniem i sposobem powstawania. Co więcej, w zależności od tego z jaki rodzaj torbieli wystąpił u danej pacjentki, wdrażane jest odpowiednie leczenie lub wyłącznie obserwacja zmiany. 

Torbiele jajnika – rodzaje   

Najczęściej występujące torbiele jajnika to:   

• Torbiel pęcherzykowa (tzw. torbiel pęcherzyka jajnikowego) – należy do torbieli czynnościowych. Podczas owulacji w jajniku pęka pęcherzyk Graafa i dochodzi do uwolnienia z niego komórki jajowej. Ulega on przekształceniu w ciałko żółte które, jeśli nie dojdzie do zapłodnienia, zanika. Gdy poziomy hormonów są zaburzone, cykl ten może zostać zakłócony, a wówczas pęcherzyk nie pęka, zaczyna się powiększać, a w jego wnętrzu gromadzi się płyn surowiczy, co powoduje powstanie opisywanej torbieli. 
• Torbiel ciałka żółtego – powstaje w sytuacji, gdy ciałko żółte nie zanika, a jego wnętrze zostaje wypełnione płynem surowiczym. Zanika samoistnie.  
• Luteinowa torbiel jajnika – jeden z rodzajów torbieli czynnościowej jajnika, w jej wnętrzu znajduje się płyn o słomkowym kolorze. Powodem jej powstania jest podwyższony poziom hormonu luteinizującego – ludzkiej gonadotropiny kosmówkowej beta (beta – hCG) lub też nadwrażliwości na ten hormon. Torbiel ta najczęściej występuje w ciąży mnogiej, ciążowej chorobie trofoblastycznej (ciąża powikłana) lub w raku kosmówki.   
• Torbiel krwotoczna – kiedy dochodzi do pęknięcia pęcherzyka Graafa i uwolnienia komórki jajowej, pęcherzyk przekształca się w ciałko żółte. Jest ono wyścielone warstwą silnie unaczynionych komórek ziarnistych. Jeśli dojdzie do pęknięcia któregoś z naczyń krwionośnych, to dochodzi do krwawienia, w wyniku czego powstaje torbiel krwotoczna ciałka żółtego. Możemy także wyróżnić torbiel krwotoczną pęcherzyka – kiedy nastąpi wylew krwi do pęcherzyka Graafa. Torbiel taka powstaje przeważnie w czasie owulacji. Jest ona często obserwowana w praktyce klinicznej i z reguły ustępuje samoistnie. Jest zaliczana do torbieli czynnościowych. 

• Torbiel jajnika, powstała w przebiegu zespołu policystycznych jajników – zazwyczaj umiejscowiona jest na obwodzie jajnika. 
• Torbiel czekoladowa – wypełniona jest ciemnym płynem (krew oraz złuszczone komórki śluzówki macicy). Jest charakterystyczna dla przebiegu endometriozy,   
• Torbiele skórzaste jajnika (tzw. torbiel dermoidalna) – to potworniak dojrzały, czyli łagodny nowotwór jajnika o pochodzeniu zarodkowym. Jego wnętrze może zawierać różnego rodzaju tkanki zarodka. Najczęściej znajdują się w nim fragmenty kości, chrząstek, całe zęby, włosy i gęsta (mająca w swoim składzie łój) substancja.   
• Torbielakogruczolaki – to guzy o pochodzeniu nabłonkowym. Mogą być śluzowe albo surowicze. Mają jedną lub kilka komór, w których wnętrzu znajduje się płyn. Najczęściej ściany tego rodzaju cyst są bardzo cienkie. W niektórych przypadkach pojawiają się pod postacią brodawkowatych narośli.    
•    

Torbiel jajnika – jakie daje objawy?   

Do najczęściej występujących objawów, które towarzyszą torbieli jajnika, zalicza się: zaburzenia miesiączkowania, ból podbrzusza, dolegliwości bólowe, które są zlokalizowane po stronie zajętego przez chorobotwórczą zmianę przydatku. Czasami mają stałe natężenie, a innym razem potęgują się podczas owulacji, menstruacji albo bezpośrednio po stosunku płciowym.   

Ponadto, wiele pacjentek zauważa, że ich cykl menstruacyjny stopniowo wydłuża się lub skraca. Często zmienia się również obfitość krwawienia. Kolejna oznaka, która może wskazywać na obecność torbieli, to plamienia pomiędzy miesiączkami.   

Znaczące powiększenie zmiany może zaburzać codzienną pracę i funkcjonowanie innych narządów. Wówczas torbiel jajnika może się objawić np.. poprzez ból pleców. Jej częste symptomy to również uczucie pełności i powiększenie obwodu brzucha.   

Kiedy torbiel pęknie, towarzyszy temu silny i nagły ból brzucha. Zazwyczaj razem z nim pojawiają się także wymioty oraz nudności.   

W przypadku złośliwej zmiany na jajniku, pacjentki zwykle szybko tracą na wadze, pomimo tego, że ich dotychczasowy styl życia nie uległ zmianie. Pojawia się także przewlekłe zmęczenie, które znacząco utrudnia normalne funkcjonowanie.   

Przyczyny powstawania torbieli jajnika   

Przyczyny powstawania torbieli są zróżnicowane. Najczęściej prowadzą do nich:   

• stany zapalne dróg rodnych,   
• zaburzenia gospodarki hormonalnej,   

• predyspozycje genetyczne,   
• zespół policystycznych jajników,   
• endometrioza,   
• zmiany nowotworowe,   
• uwarunkowania anatomiczne,   

• patologie rozwojowe.   

Oprócz tego, w grupie ryzyka znajdują się kobiety, które przez dłuższy czas paliły papierosy oraz te, które zmagają się z otyłością.    

Jak wygląda diagnostyka w przypadku torbieli jajnika?   

Z uwagi na to, że torbiel jajnika często dość długo nie daje żadnych objawów, do jej wykrycia często dochodzi przypadkowo – np. podczas zleconego z innych wskazań badania USG. Wówczas zdarza się, że po obejrzeniu wyniku, lekarz zaleca pogłębioną diagnostykę. Opiera się ona przede wszystkim o badanie hormonów przysadkowych (hormon folikulotropowy i hormon luteinizujący) oraz płciowych (progesteron, estrogen), które wpływają na działanie jajników. Przy zespole policystycznych jajników, wskazany jest także pomiar stężenia androgenów.   

Zmiany o charakterze nowotworowym można stwierdzić m.in. na podstawie pomiaru stężenia markera raka jajnika (CA 125). Jego podwyższone stężenie nie zawsze jest spowodowane nowotworem – może wskazywać również na niegroźne stany zapalne albo endometriozę.   

Leczenie torbieli jajnika   

W przypadku większości torbieli czynnościowych, nie stosuje się żadnej terapii. Ten sposób postępowania wynika z tego, że zazwyczaj, już po kilku cyklach, tego rodzaju zmiany w sposób samoistny zanikają. Wówczas zalecane są jednak regularne kontrole u lekarza ginekologa. Dzięki nim, torbiel jajnika jest pod stałą kontrolą. 

W sytuacji, gdy torbiel powiększa się i nie ma szans na to, że wchłonie się w sposób samoistny, rekomendowane jest wdrożenie leczenia hormonalnego. Przeważnie odbywa się to z zastosowaniem środków antykoncepcyjnych. Ich główne zadanie to przywrócenie równowagi hormonalnej w kobiecym organizmie. Taki sam schemat postępowania obowiązuje także wtedy, gdy pacjentka uskarża się na silne bóle (np. brzucha albo pleców).   

Kiedy leczenie hormonalne nie przynosi oczekiwanych rezultatów, należy rozważyć leczenie operacyjne – zazwyczaj odbywa się to przy zastosowaniu metody laparoskopowej.   

W podobny sposób postępuje się z torbielami czekoladowymi, które są częste przy endometriozie.  

Interwencja chirurgiczna konieczna jest także w przypadku torbieli, które mogą być nowotworami złośliwymi. W takich sytuacjach operacja zwykle jest przeprowadzana metodą otwartą. Dzięki temu, w trakcie zabiegu lekarz może dokładnie obejrzeć okoliczne tkanki i wykryć ewentualne zmiany.  Niekiedy konieczne jest także usunięcie nie tylko samej torbieli, ale i jajnika lub okolicznych tkanek. Wycięte zmiany przekazywane są do badania histopatologicznego, które to pozwoli określić z jakim nowotworem mamy do czynienia i jaki jest stopien jego zaawansowania. Takie informacje są niezbędne do wdrożenia odpowiedniego leczenia.  

Niekiedy interwencja chirurgiczna w przypadku torbieli jajników okazuje się być konieczna, aby przeciwdziałać różnego rodzaju powikłaniom, do których należy m.in. możliwość ich pęknięcia czy też skrętu jajnika. Powikłania takie stanowią bezpośrednie zagrożenie nie tylko dla zdrowia, lecz także życia pacjentki.  

Ponadto, wśród wskazan do usunięcia samego guza przydatków (jajnika) lub przydatków w całości możemy wymienić:   

• ropniak,   
• wodniak,   

• lita albo torbielowata zmiana w jajnikach,   
• hormonozależny rak piersi,   
• podejrzenie choroby nowotworowej narządów płciowych.   

Podsumowując, sposób leczenia torbieli jajników to wypadkowa rodzaju zmiany i stopnia jej zaawansowania.   

Konsultacja merytoryczna lek. Ireneusz Markowski
Dyrektor Medyczny POLMED

Bibliografia: 

• Chosia M., Domagała W., Choroby narządu płciowego żeńskiego, [w:] Patologia znaczy słowo o chorobie. Tom 2. Red. Chosia M., Domagała W., Kraków 2005.   
• Fizjopatologia jajnika, red. Pisarski T., Warszawa 1998.   
• Położnictwo i ginekologia, red. Bręborowicz G., Warszawa 2017.   
• Spaczyński M., Bidziński M., Basta A. i wsp., Rekomendacje PTG dotyczące postępowania w guzach niezłośliwych i raku jajnika, „Ginekol. Pol.” 2006, Nr 77.   
• Durga K., Yasodha A., Yuvarajan S., Giant hemorrhagic ovarian cyst with torsion – rare case report, doi:10.23937/2377-9004/1410169 (online 18.02.2023 r.). 
• https://radiopaedia.org/articles/haemorrhagic-ovarian-cyst (online 18.02.2023 r.) 
• Antony J., Hemorrhagic ovarian cyst: a sonographic review, 2011. https://www.contemporaryobgyn.net/view/hemorrhagic-ovarian-cyst-sonographic-perspective (online 18.02.2023r.).