Rozejście mięśnia prostego brzucha

Spis treści:

• Mięsień prosty brzucha – jaką pełni rolę?
• Przyczyny rozejścia mięśnia prostego brzucha
• Jak wygląda rozejście mięśnia prostego brzucha?
• Jak sprawdzić, czy mam rozejście mięśnia prostego brzucha?
• Jak zlikwidować rozstęp mięśni prostych brzucha?
• Czego unikać przy rozejściu mięśnia prostego?

Mięsień prosty brzucha – jaką pełni rolę? 

Mięsień prosty brzucha tworzy przednią ścianę jamy brzusznej, symetrycznie po obu stronach linii pośrodkowej ciała. Mięśnie łączą się ze sobą kresą białą, którą tworzą również rozcięgna mięśni skośnych zewnętrznych i wewnętrznych oraz mięśnia poprzecznego brzucha. Kresa biała zbudowana jest z włókien kolagenowych, które są odporne na rozciąganie. Mięsień prosty brzucha jest nieco szerszy w górnej części i zwęża się łagodnie w dolnej części brzucha. Jego przyczepy znajdują się na: 

• więzadle żebrowo-mieczykowym, 
• wyrostku mieczykowatym mostka, 
• chrząstkach żeber od V do VII, 
• spojeniu łonowym, 
• grzebieniu łonowym kości miednicznej. 

Z fizjologicznego punktu widzenia, mięsień prosty brzucha odgrywa istotną rolę, współpracując między innymi z mięśniami krocza i przeponą, biorąc udział w wytwarzaniu tzw. tłoczni brzusznej i unosząc przeponę w trakcie wydechu. Oprócz tego odpowiada za takie funkcje jak: 

• opuszczanie żeber, 
• zginanie tułowia do przodu, 
• podciąganie miednicy. 

Ponadto, wraz z innymi mięśniami brzucha mięsień prosty stanowi ochronę dla narządów wewnętrznych oraz stabilizuje odcinek lędźwiowy kręgosłupa, pozwalając zachować prawidłową postawę ciała. 

Przyczyny rozejścia mięśnia prostego brzucha 

Rozejście mięśnia prostego brzucha (diastasis recti abdominis, DRA) to zaburzenie strukturalno-funkcjonalne, w którym dochodzi do oddalenia się od siebie części mięśnia prostego brzucha, a także jednoczesnego rozciągnięcia się kresy białej. Rozciągnięcie kresy białej i rozejście się mięśni prostych brzucha ma miejsce najczęściej w II i III trymestrze ciąży, co stanowi odpowiedź na powiększające się rozmiary macicy i znajdującego się w niej płodu. Przeważnie w ciągu roku po porodzie dochodzi do regeneracji ściany brzucha. U pewnego odsetka kobiet dochodzi jednak do tzw. przetrwałego rozejście mięśnia prostego brzucha. Wśród czynników, zwiększających ryzyko rozejścia mięśnia prostego brzucha są: 

• ciąża mnoga, 
• wielorództwo, 
• zaawansowany wiek ciężarnej, 
• otyłość, 
• duża masa urodzeniowa dziecka, 
• długotrwałe noszenie dziecka w pierwszych tygodniach po porodzie, 
• cesarskie cięcie, 
• przedwczesne podjęcie aktywności fizycznej po porodzie. 

Oprócz tego, należy mieć na uwadze występowanie czynników niezwiązanych z ciążą, ale również sprzyjających zaburzeniu, jakim jest rozejście mięśni brzucha. Są to między innymi: 

• bardzo intensywne treningi, nadmiernie obciążające mięśnie brzucha, 
• nieprawidłowy wzorzec oddychania, 
• częste zaparcia, 
• przewlekły kaszel, 
• zaburzone napięcie mięśniowe, 
• wzrost ciśnienia w jamie brzusznej, 
• nieprawidłowe napięcie dna miednicy, 
• nieprawidłowo zbilansowana dieta, z małą ilością warzyw, uboga w błonnik i wodę, 
• stres, 
• zaburzona gospodarka hormonalna, 
• nieprawidłowa higiena snu, 
• zbyt wczesny trening czystości w wieku dziecięcym, z naciskiem na siłowe wypieranie moczu i stolca. 

Rozejście mięśnia brzucha to problem, który może pojawić się również u mężczyzn. Obserwowany jest on przede wszystkim u pacjentów z otyłością typu brzusznego, a wśród czynników ryzyka jego rozwoju wymienia się: 

• brak aktywności fizycznej, 
• nieprawidłową dietę, 
• siedzący tryb życia, 
• spożywanie dużych ilości alkoholu, 
• kaszel spowodowany paleniem, 
• otyłość, a co za tym idzie znacznie powiększony obwód brzucha. 

Jak wygląda rozejście mięśnia prostego brzucha? 

Fizjologiczny odstęp między poszczególnymi częściami mięśnia prostego brzucha zależy od wysokości, na której jest mierzony, wieku pacjenta oraz czynników, takich jak chociażby liczba porodów (im większa, tym większy odstęp uznawany jest za normę, pod warunkiem zachowania prawidłowej funkcjonalności mięśni brzucha). 

Najczęściej uzyskiwane fizjologiczne wartości w linii środkowej ciała to: 

• ok. 2 cm poniżej pępka – 8-16 mm, 
• ok. 3 cm powyżej pępka – 13-22 mm, 
• na wysokości wyrostka mieczykowatego – 7-15 mm. 

Niemniej jednak nie ma jednoznacznych zakresów, powyżej których mówimy o rozejściu mięśnia prostego brzucha. Kluczowa jest tu kwestia całościowej oceny postawy pacjenta, kresy białej oraz wzorca oddechowego, a także to, czy występuje niewydolność mięśni i wiążące się z nią osłabienie siły i napięcia mięśniowego. 

Jak wygląda rozejście mięśnia prostego brzucha?  

Najbardziej charakterystyczne jest uwypuklenie w linii środkowej brzucha (przypominające stożek) w trakcie aktywacji mięśni brzucha, np. przy zginaniu tułowia. Ze względu na spore rozmiary mięśnia prostego brzucha obserwujemy jednak różne odmiany tego zaburzenia. Należą do nich: 

• otwarcie wokół pępka, 
• otwarcie w części nadpępkowej lub podpępkowej, 
• otwarcie na całej długości mięśnia. 

Dodatkowo, rozejście mięśni brzucha może wiązać się z wystąpieniem objawów współtowarzyszących, wynikających z zaburzenia jego prawidłowej funkcji.
Najczęściej wymieniane to: 

• problemy z wypróżnianiem się (zarówno zaparcia jak i biegunki), 
• wzdęcia, 
• bóle dolnej części pleców, 
• odstawanie dolnych żeber, 
• zmiana sylwetki na wysokości talii, 
• bóle w okolicy stawów biodrowych, 
• ból miednicy w trakcie stosunku, 
• zmieniony wygląd brzucha i uczucie galaretowatego brzucha w okolicy pępka, 
• problem z podnoszeniem większych ciężarów. 

Za najbardziej skomplikowaną z punktu widzenia zdrowia pacjenta uznaje się sytuację, w której dochodzi do przepukliny, a w badaniu palpacyjnym wyczuwalne są jelita. W tym wypadku konieczna jest jak najszybsza diagnostyka, wdrożenie leczenia zachowawczego i konsultacja chirurgiczna. Oprócz przepukliny, rozejście mięśnia prostego brzucha może spowodować także inne powikłania, takie jak: 

• nietrzymanie stolca i moczu, 
• obniżenie narządów wewnętrznych, zaburzające ich prawidłową pracę, 
• problemy, związane z mięśniami dna miednicy, 
• zaburzenia seksualne. 

Jak sprawdzić, czy mam rozejście mięśnia prostego brzucha? 

W rozpoznaniu rozejścia mięśnia prostego, kluczową rolę odgrywa badanie fizykalne i czynnościowe. W ramach niego wykonuje się dwa testy, które przeprowadzić można również samodzielnie w warunkach domowych: 

1. Test bez aktywności mięśni brzucha – pacjent kładzie się na plecach, ze zgiętymi nogami w stawach kolanowych i biodrowych oraz podpartymi stopami. Musi rozluźnić się tak, by palce wskazujący i środkowy swobodnie zagłębiały się w powłoki brzuszne – badamy nimi szerokość kresy białej. Rozstęp mięśnia prostego brzucha oceniamy w przestrzeni od spojenia łonowego do mostka, choć największy zazwyczaj obserwowany jest w okolicach pępka. Jeżeli mięśnie brzucha oddalone są od siebie więcej niż na szerokość dwóch palców – prawdopodobnie mamy do czynienia z rozejściem mięśnia prostego. 

2. Test z napiętymi mięśniami brzucha – w leżeniu na plecach pacjent podnosi głowę, dokonując jednocześnie napięcia mięśni brzucha. Jeżeli na powierzchni brzucha pojawi się charakterystyczny stożek – z dużym prawdopodobieństwem doszło do rozejścia mięśnia prostego brzucha. 

Jeżeli któryś z powyższych testów wykazał, że doszło do rozejścia mięśnia prostego – wskazana jest konsultacja z fizjoterapeutą w celu rozpoczęcia leczenia zachowawczego. Wspomniane testy warto regularnie powtarzać w trakcie terapii, pozwala to bowiem monitorować skuteczność wdrożonych działań. 

Czasem, w przypadku dużego rozejścia mięśnia prostego brzucha, konieczne może być konsultacja lekarska. W sytuacji, gdy rozejście jest na tyle duże, że istnieje podejrzenie przepukliny, dodatkowo niezbędne może być wykonanie badania USG jamy brzusznej. 

Jak zlikwidować rozstęp mięśni prostych brzucha? 

Leczenie rozejścia mięśnia prostego brzucha w dużej mierze opiera się o odpowiednio dobraną fizjoterapię. Ma ona na celu przede wszystkim odpowiednią aktywację i synchronizację pracy mięśni brzucha. Dla pacjentów, a zwłaszcza pacjentek, istotne jest również zmniejszenie dolegliwości bólowych, odczuwanych w jamie brzusznej, znormalizowanie napięcia mięśni brzucha, a także przywrócenie ich elastyczności i symetrycznego wyglądu całej sylwetki. 

Jakie ćwiczenia są najczęściej zalecane w przypadku rozejścia mięśnia prostego brzucha? To przede wszystkim: 

• przyciąganie pępka do kręgosłupa w pozycji leżącej, z nogami zgiętymi w kolanach i opartymi stabilnie o podłoże, 
• kołysanie miednicą w przód i tył, zarówno w pozycji stojącej jak i leżącej, 
• wznos tułowia w leżeniu przodem do podporu na łokciach i kolanach, 
• aktywizacja mięśni poprzecznych brzucha w klęku podpartym i przyciąganie pępka do kręgosłupa, 
• wznos tułowia w podporze bocznym przy zgiętych kolanach. 

Częstotliwość i rodzaj ćwiczeń powinny być każdorazowo konsultowane z fizjoterapeutą, z uwzględnieniem indywidualnych predyspozycji zdrowotnych pacjenta. Ważna jest jednak systematyczność w ich wykonywaniu, a także cierpliwość – pierwsze efekty widoczne są bowiem zwykle dopiero po kilku tygodniach od ich wykonywania. Oprócz tego, należy pamiętać o regularnym napinaniu mięśnia poprzecznego brzucha, możliwie jak najczęściej w ciągu dnia (w pozycji leżącej, siedząc czy w trakcie chodzenia) i utrzymywaniu prawidłowej postawy ciała. 

Oprócz ćwiczeń, warto sięgnąć po metody wspomagające leczenie, takie jak chociażby: 

• masaże – wpływają korzystnie na elastyczność mięśni brzucha, a także zmniejszają dolegliwości bólowe, 
• fizjoterapia uroginekologiczna – w jej przebiegu dobiera się ćwiczenia, pozwalające utrzymać w prawidłowym położeniu narządy wewnętrzne miednicy mniejszej, 
• kinesiotaping – nie tylko korzystnie wpływa na ukrwienie i przepływ limfy w obrębie jamy brzucha, lecz także wzmaga napięcie tkanek, co przekłada się na ich szybszą regenerację. Oklejenie plastrami powinno jednak być przeprowadzone przez specjalistę. 
• żele kolagenowe – choć nie wpływają one na funkcjonalność mięśni brzucha, mogą przyspieszyć odbudowę komórkową i wpłynąć korzystnie na kondycję skóry brzucha. 

W powodzeniu leczenia ważna jest także odpowiednia, lekkostrawna dieta, która pozwala zmniejszyć dolegliwości bólowe, wywoływane przez wzdęcia czy zaparcia. 

Jeżeli leczenie zachowawcze nie przynosi oczekiwanych rezultatów, a objawy związane z rozejściem mięśnia prostego brzucha nasilają się, konieczna jest ponowna konsultacja lekarska. W takich przypadkach jedynym rozwiązaniem jest bowiem leczenie chirurgiczne. 

Czego unikać przy rozejściu mięśnia prostego? 

Osoby, borykające się z rozejściem mięśnia prostego brzucha, powinny zwracać uwagę na swoją aktywność w życiu codziennym, może ona bowiem nasilać problem. Należy unikać: 

• gwałtownego wstawania z leżenia – najlepiej podnosić się z pozycji leżącej bokiem, z opuszczonymi nogami, przechodząc następnie do podporu na rękach, 
• noszenia pasów poporodowych – zamiast pomóc, mogą one pogłębiać nieprawidłową pracę mięśni brzucha, a co za tym idzie, nasilać problem, 
• wykonywania zbyt intensywnej aktywności fizycznej, 
• dźwigania dużych ciężarów (również w ramach ćwiczeń na siłowni), 
• wykonywania ćwiczeń, zwiększających ciśnienie śródbrzuszne – zaliczają się do nich popularne brzuszki, pompki czy deska w klasycznej postaci, 
• ćwiczeń na mięśnie skośne brzucha (ich wzmocnienie może zwiększać rozstęp mięśnia prostego), 
• intensywnej jazdy na rowerze.  

Jak zatem widać, rozejście mięśnia prostego brzucha nie jest przypadłością rzadką. Warto jednak w czasie ciąży podjąć działania profilaktyczne – nie zapominać o aktywności fizycznej (oczywiście dostosowanej do możliwości ciężarnej kobiety) czy też o odpowiedniej diecie i prawidłowej higienie snu. Natomiast w przypadku wystąpienia jakichkolwiek niepokojących objawów, które mogą wskazywać na rozejście mięśnia prostego brzucha, koniecznie należy skonsultować się z lekarzem prowadzącym ciążę lub opiekującym się kobietą już po porodzie. Ginekolog może bowiem samodzielnie wdrożyć terapię, która będzie miała na celu zahamowanie rozejścia mięśnia prostego brzucha lub też skierować pacjentkę do specjalisty z zakresu fizjoterapii, który podejmie się odpowiedniej rehabilitacji i innych działań, mających na celu regenerację kresy białej i mięśnia prostego brzucha.

Należy także pamiętać, że opisany w artykule problem dotyczyć może nie tylko kobiet ciężarnych. Zatem każda osoba, która zauważyła u siebie objawy, mogące wskazywać na rozejście mięśnia prostego brzucha, powinna niezwłocznie skonsultować się z lekarzem i fizjoterapeutą.  

Konsultacja merytoryczna lek. Ireneusz Markowski
Dyrektor Medyczny POLMED

Bibliografia: 

• Słomko W., Zamojska P., Dzierżanowski M., Physiotherapy in the postpartum problems. Journal of Education, Health and Sport, 2017;7(4):323-333. 
• Jachacz-Łopata M., Milka D., Rozejście mięśnia prostego brzucha, Wydawnictwo MedPharm, Wrocław 2019. 
• Ridan T., Cieślicka A., Postępowanie rehabilitacyjne w rozejściu mięśnia prostego brzucha. 
• Kmieć-Nowakowska J., Diagnozowanie i planowanie procesu terapeutycznego u kobiet z rozejściem mięśni prostych w ciąży i po porodzie, Praktyczna Fizjoterapia, styczeń 2017.