Ciało człowieka w większości, bo w 60 do 70% składa się z wody. Bez niej organizm nie byłby w stanie prawidłowo funkcjonować, dlatego odwodnienie w niektórych przypadkach bywa uznawane za stan zagrożenia życia. Niedobór wody jest szczególnie niebezpieczny dla małych dzieci i osób starszych. Dlaczego właśnie dla tych grup? Jak rozpoznać odwodnienie u osoby starszej i jak reagować, kiedy podejrzewa się, że do niego doszło?
Wbrew pozorom odwodnienie zdarza się nie tylko w lecie, kiedy temperatura na zewnątrz sięga ponad 30 stopni Celsjusza, lecz także w pozostałych porach roku. Istnieją dwie grupy szczególnie narażone na odwodnienie i na powikłania będące efektem zbyt małej ilości wody w organizmie – są to małe dzieci oraz osoby starsze. Jeżeli chodzi o tę drugą grupę, warto pamiętać, że procesy starzenia wpływają na ogólny spadek ilości wody, podobnie jak na gorsze funkcjonowanie nerek i ośrodka pragnienia w mózgu.
Odwodnienie u osób starszych bardzo często wynika nie tylko z upośledzenia odruchu pragnienia, lecz także ze świadomego unikania regularnego picia wody ze względu na problemy z układem moczowym albo z dojściem do łazienki. Dodatkowo niektóre leki mogą wpływać na zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej. W związku z tym czynnikiem ryzyka bywa farmakoterapia szczególnie, gdy wywołuje biegunki lub nudności.
Zwiększone ryzyko odwodnienia pojawia się także u chorych na choroby neurodegradacyjne. Np. w przebiegu choroby Parkinsona problemy z przełykaniem skutkują unikaniem spożywania pokarmów i picia wody, zaś w chorobie Alzheimera pacjenci zapominają o konieczności picia. Odwodnienie częściej występuje również u chorych na depresję i ludzi o ograniczonych zasobach finansowych niż u tych o wyższym statusie materialnym.
Jak objawia się odwodnienie u osób starszych? Pierwszymi symptomami są zazwyczaj suche i spierzchnięte usta oraz zmniejszenie elastyczności skóry. Oprócz tego pojawia się uczucie suchości w jamie ustnej, zaburzenia widzenia, zaburzenia świadomości, uczucie osłabienia, zawroty głowy, bóle głowy, omdlenia oraz spadek ciśnienia tętniczego. W przypadku długotrwałego odwodnienia często występują zaparcia, a także skłonność do upadków, która często przypisywana jest innym chorobom wieku podeszłego. Większość tych objawów jest nieswoista, dlatego dość trudno zdiagnozować odwodnienie.
Jak powinno się zareagować, jeżeli podejrzewa się, że doszło do odwodnienia? Generalnie należy powoli podawać płyny i spróbować zapobiec dalszej utracie wody. Trzeba jednak pamiętać, że istnieją trzy rodzaje odwodnienia. W zależności od tego, jaki charakter mają zaburzenia równowagi wodno-elektrolitowej, mówi się o odwodnieniu hipertonicznym – większa utrata wody niż elektrolitów, hipotonicznym – większa utrata elektrolitów niż wody oraz izotonicznym – utrata wody i elektrolitów na podobnym poziomie. U osób starszych najczęściej mówi się o odwodnieniu hipertonicznym spowodowanym piciem niewielkiej ilości płynów. Wówczas zaleca się podawanie samej wody bez elektrolitów, żeby nie zaburzyć całkowicie gospodarki wodno-elektrolitowej organizmu.
W przypadku odwodnienia najważniejsze jest zapobieganie problemowi. Osoby starsze powinny mieć zapewniony łatwy dostęp do płynów, a ci, którzy chorują na demencje lub inne schorzenia związane z dużymi deficytami funkcji poznawczych, być regularnie pojeni. Warto również przypominać o piciu, jeżeli zauważa się, że senior tego unika albo o tym zapomina. To szczególnie istotne w upalne dni, kiedy organizm wydala duże ilości wody wraz z potem.
Źródłem płynów są również soki owocowe, herbaty ziołowe, świeże owoce i warzywa oraz zupy, które można włączyć do codziennej diety osoby starszej. Najlepiej zadbać o to, żeby taka osoba jednocześnie unikała spożywania dużej ilości kawy i herbaty, które ze względu na zawartość kofeiny i teofiliny działają moczopędnie.
