Infolinia 24/7: 58 775 95 99 / 801 033 200
Placówki medyczne
Legionelloza (nazywana także chorobą legionistów) to choroba, za której wywołanie odpowiedzialna jest bakteria Legionella pneumophila. Jeszcze do niedawna mało kto wiedział o istnieniu tej choroby, jednak w ostatnim czasie temat legionellozy praktycznie nieustannie pojawia się w mediach. Czy faktycznie legionella, wywołująca choroby układu oddechowego, jest poważnym zagrożeniem dla społeczeństwa i czy grozi nam kolejna pandemia? W tym artykule postaramy się dokładnie przybliżyć ten temat.
Legionella to rodzaj Gram-ujemnych, tlenowych pałeczek z rodziny Legionellaceae. Warto dodać, że rodzina ta zawiera kilkadziesiąt gatunków bakterii, a tylko około dwadzieścia spośród nich jest w stanie wywoływać choroby u ludzi. Co więcej, jak podaje literatura naukowa, za więcej niż 90% zachorowań, wywoływanych u ludzi, odpowiada opisywana w tym artykule Legionella pneumophila. Bakterie z rodzaju Legionella to patogeny wewnątrzkomórkowe. Cykl życiowych tych drobnoustrojów opiera się na dwóch fazach – fazie inwazyjnej oraz fazie replikacyjnej. Przejście w drugą z wymienionych faz jest możliwe wyłącznie wtedy, kiedy bakterie dostaną się do komórek gospodarza.
Po dostaniu się do organizmu gospodarza, bakterie najczęściej wnikają do makrofagów pęcherzyków płucnych. O wiele rzadziej atakują takie komórki, jak leukocyty, makrofagi tkankowe oraz monocyty. Co więcej, bakterie te są zdolne do ruchu, a także potrafią zmieniać kształt i rozmiar w zależności od warunków, w jakich bytują.
Co ważne, bakterie z rodzaju Legionella to mezofile. Co oznacza to w praktyce? Optymalna temperatura dla wzrostu tych drobnoustrojów mieści się w przedziale od 20 do 45 stopni Celsjusza. Jednak są one zdolne do przeżycia w zakresie temperatur od 0 do 65 stopni Celsjusza. Bakterie z rodzaju Legionella obecne są w naturalnych zbiornikach wodnych, takich jak jeziora, rzeki, morza, oceany, gorące źródła. Bytują także w piasku, błocie oraz wilgotnej glebie doniczkowej. Nie można jednak zapominać, że pałeczki z rodzaju Legionella przedostają się także do sieci wodociągowych, a stamtąd trafiają również do sztucznych zbiorników wodnych – basenów, oczek wodnych, a także do urządzeń medycznych, klimatyzatorów, systemów zraszania, fontann czy spryskiwaczy ogrodowych. Co więcej, bakterie te najczęściej spotykane są w sieciach wodociągowych, które nie są używane w sposób ciągły lecz jedynie okresowo.
Warto zaznaczyć, że zakażenie Legionella pneumophila może przyczyniać się do rozwoju:
Należy zaznaczyć, że do zakażenia Legionella pneumophila nie dochodzi poprzez układ pokarmowy – nie można zatem zachorować spożywając wodę, w której znajdują się opisywane drobnoustroje. Co więcej, choroby, wywoływane przez Legionella pneumophila nie przenoszą się także z człowieka na człowieka. Jak w takim razie dochodzi do zakażenia?
Wrotami zakażenia dla pałeczek z rodzaju Legionella są górne drogi oddechowe, co oznacza, że bakterie te przedostają się do organizmu człowieka drogą kropelkową. Do zakażenia może dojść poprzez wdychanie aerozolu wodnego, w którym obecne są drobnoustroje. Z tego też powodu źródłem zakażenia są np. klimatyzatory, zraszacze, fontanny oraz spryskiwacze ogrodowe. Co ważne, do zakażenia nie musi dojść wyłącznie wtedy, gdy znajdujemy się tuż obok takiego urządzenia. Jak wskazuje literatura naukowa, w niektórych warunkach atmosferycznych, np. gdy obecne jest zachmurzenie i duża wilgotność, rozpylony aerozol wraz z opisywanymi drobnoustrojami może rozprzestrzeniać się na znaczne odległości, wynoszące nawet ponad 3 kilometry.
Do zakażeń Legionella pneumophila często dochodzi także wśród turystów, przebywających w hotelach lub na statkach. Co więcej, Legionella pneumophila jest również realnym zagrożeniem dla pacjentów, przebywających w placówkach medycznych – szpitalach, gabinetach stomatologicznych, sanatoriach, stacjach dializ. Źródłem zakażenia może być m.in. niesterylizowany sprzęt – np. aparatura do spirometrii czy inhalatory.
Choroba legionistów, która jest następstwem zakażenia Legionella pneumophila, została po raz pierwszy rozpoznana w 1976 roku w USA – w Filadelfii. Rezerwuarem bakterii była wówczas instalacja klimatyzacyjna w hotelu, w którym odbywał się zjazd weteranów Legionu Amerykańskiego – stąd nazwa „choroba legionistów”. Spośród wszystkich obecnych na zjeździe – 186 osób zachorowały, a 34 osoby zmarły.
Zgodnie z danymi, przekazywanymi przez Światową Organizację Zdrowia, rocznie stwierdza się od 20 do 100 tysięcy przypadków legionellozy, a u 20% pacjentów choroba ta prowadzi do zgonu. Jak natomiast wygląda sytuacja w Polsce? Państwowa Inspekcja Sanitarna oraz Państwowy Zakład Higieny wskazują, że co roku w Polsce odnotowuje się zaledwie kilkadziesiąt przypadków zakażenia Legionella pneumophila (od 10 do 30 przypadków). Jednak dane te mogą być niedoszacowane. Jest to bowiem spowodowane faktem, że często zakażone osoby przechodzą chorobę praktycznie bezobjawowo (w przypadku gorączki Pontiac), a także tym, że objawy choroby są niecharakterystyczne. Warto także dodać, że ryzyko zachorowania na chorobę legionistów (dla populacji ogólnej) kształtuje się na poziomie mniejszym niż 5%.
W ostatnim czasie w mediach pojawiła się jednak narracja wskazująca na to, że grozi nam epidemia legionellozy. Wszystko to za sprawą nagłego wzrostu zakażeń Legionella pneumophila, co miało miejsce szczególnie w Rzeszowie oraz powiecie rzeszowskim. Do 7 września odnotowanych zostało 166 przypadków zakażenia Legionella pneumophila, a 22 chorych zmarło.
Specjaliści ochrony zdrowia uspokajają jednak, że nie ma powodów do paniki i nic nie wskazuje na to, aby Legionella pneumophila wywołała pandemię, podobną do tej, spowodowanej przez COVID – 19. Jak zaznacza prof. dr hab. n. med. Janusz Milanowski, kierownik Kliniki Pneumonologii, Onkologii i Alergologii SPSK4 w Lublinie, nie należy obecnie ulegać panice w związku z nagłaśnianą przez media „epidemią legionellozy”. Infekcje, wywołane Legionella pneumophila,są bowiem obecne co roku i z reguły mają łagodny przebieg. Dodał także, że w naszym kraju codziennie umiera około 50 osób ze zdiagnozowanym zapaleniem płuc, wywołanym różnymi czynnikami, natomiast udział Legionella pneumophila w tych zakażeniach jest marginalny.
Bakteria Legionella pneumophila nie stanowi zagrożenia dla zdecydowanej większości osób w populacji ogólnej. Dane szacunkowe wskazują, że nawet 90% osób ma we krwi przeciwciała, które wskazują na to, że mieli oni kontakt z opisywaną bakterią. Większość zakażeń przebiega bezobjawowo i nie stanowi zagrożenia dla zdrowia ani też życia pacjentów. Wśród czynników, które mogą przyczynić się do zwiększenia ryzyka zachorowania na chorobę legionistów, wymienić możemy:
Warto także dodać, że ryzyko zakażenia Legionella pneumophila zwiększa się wśród osób, przebywających w domach starców, domach opieki społecznej czy też u osób hospitalizowanych oraz u pacjentów po przeszczepach
Jak zostało wspomniane już wcześniej, Legionella pneumophila może wywoływać dwie choroby. Jedną z nich jest właśnie gorączka Pontiac. Jest to choroba samoograniczająca się, o łagodnym przebiegu. Objawy gorączki Pontiac mogą wystąpić od kilku godzin, do nawet trzech dni od momentu wniknięcia bakterii do organizmu. Objawy ustępują samoistnie po około 5 dniach, a możemy wśród nich wymienić:
Niekiedy chorzy skarżą się także na objawy ze strony układu pokarmowego, takie jak: nudności i wymioty, ból brzucha oraz biegunkę.
Bakteria Legionella pneumophila może przyczynić się również do rozwoju choroby cięższej niż opisana wyżej gorączka Pontiac. Mowa tutaj o chorobie legionistów. Jest to ciężkie zapalenie płuc, które może prowadzić do wielonarządowych powikłań, zagrażających nie tylko zdrowiu, lecz także życiu pacjenta.
Okres wylęgania tej choroby jest zazwyczaj dłuższy niż ma to miejsce w przypadku gorączki Pontiac – wynosi on bowiem od 2 do 10 dni, a w niektórych przypadkach pierwsze objawy choroby legionistów pojawiają się dopiero po około 3 tygodniach od momentu wniknięcia drobnoustrojów do organizmu człowieka.
Na samym początku choroby objawy przypominają te, które występują w gorączce Pontiac, a więc nie wzbudzają dużego niepokoju u pacjentów. Chory skarży się bowiem na zmęczenie i ogólne osłabienie, bóle mięśni i stawów czy ból głowy i suchy kaszel. Szybko jednak pojawiają się kolejne, niepokojące objawy – wodnista biegunka, gorączka, ból w klatce piersiowej, duszności. Początkowo suchy kaszel zmienia się w kaszel wilgotny, a chory odkrztusza plwocinę, w której można niekiedy zaobserwować krew. Dodatkowo, mogą pojawić się także objawy ze strony układu nerwowego – zaburzenia świadomości i orientacji czy senność, prowadząca niekiedy nawet do śpiączki. U pacjentów stwierdza się również zwolnione tętno i obniżone ciśnienie tętnicze.
Niestety, postęp choroby legionistów jest niekiedy bardzo szybki, a dodatkowo choroba prowadzi do poważnych powikłań. U pacjentów może wystąpić nie tylko niewydolność oddechowa, lecz także może dojść do niewydolności wielonarządowej – w tym niewydolności serca czy nerek. W powikłaniach choroby legionistów stwierdza się także szmery nad sercem. Choroba legionistów trwa przeważnie kilka tygodni, a z uwagi na stan pacjenta, niezbędne jest wdrożenie leczenia szpitalnego.
Osoby zakażone Legionella pneumophila, u których rozwinęła się gorączka Pontiac na ogół nie potrzebują konsultacji lekarskiej. Jak zaznaczono wcześniej, choroba ta ma charakter samoograniczający się, a zatem jej objawy grypopodobne ustępują po kilku dniach, bez konieczności wdrażania leczenia.
Konsultacja lekarska jest jednak konieczna w przypadku osób z grup ryzyka, a także wtedy kiedy występujące u pacjenta objawy nie ustępują po kilku dniach, a wręcz ulegają nasileniu. Do specjalisty powinien zgłosić się także każdy pacjent u którego występują duszności, problemy z oddychaniem czy silny ból brzucha.
Objawy, wywołane przez bakterie Legionella pneumophila,są na tyle niespecyficzne, że nie jest możliwe postawienie rozpoznania jedynie na podstawie wywiadu z pacjentem. Z tego też powodu niezbędne jest wykonanie badań laboratoryjnych. W tym celu od pacjenta pobiera się krew, mocz lub też plwocinę. Kolejną niedogodnością jest jednak fakt, że hodowla bakterii Legionella pneumophila trwa dość długo, a dodatkowo, żadna z dostępnych obecnie laboratoryjnych metod diagnostycznych nie pozwala na odróżnienie na wczesnym etapie choroby tego, czy u chorego dojdzie do rozwoju gorączki Pontiac czy też choroby legionistów.
Z tego też powodu konieczna jest nieustanna obserwacja pacjenta i ocena nasilenia objawów w kolejnych dniach. Jeśli pojawiają się jakiekolwiek objawy, mogące świadczyć o tym, że u pacjenta rozwija się choroba legionistów, konieczne jest wdrożenie odpowiedniego leczenia.
W przypadku osób, chorujących na gorączkę Pontiac, nie stosuje się żadnego leczenia lub jedynie leczenie objawowe – leki przeciwgorączkowe czy też przeciwbólowe. Inaczej jednak sytuacja przedstawia się u pacjentów, u których rozwinęła się choroba legionistów.
U pacjentów, u których rozwinęło się zapalenie płuc, konieczne jest podanie antybiotyków, które będą zapobiegać dalszemu rozwojowi choroby, a także zmniejszą ryzyko wystąpienia powikłań. Niestety, większość pacjentów wymaga hospitalizacji. W przypadku choroby legionistów niezbędne jest bowiem nieustanne monitorowanie stanu pacjenta, a także utrzymywanie odpowiedniego poziomu nawodnienia.
U osób, nieobciążonych chorobami współistniejącymi, wyleczenie legionellozy jest możliwe, chociaż niekiedy trwa ono nawet kilka tygodni. Ważne jest jednak wczesne rozpoznanie choroby i włączenie odpowiedniego leczenia. Niezwykle rzadko dochodzi także do nawrotów legionellozy.
W trudniejszej sytuacji znajdują się jednak osoby w podeszłym wieku, z osłabioną odpornością, a także pacjenci z chorobami współistniejącymi. Najgorsze rokowania dotyczą pacjentów, u których zapalenie płuc doprowadziło do niewydolności oddechowej, a w jej wyniku, także do niewydolności wielonarządowej – w tym zaburzeń w funkcjonowaniu układu nerwowego, rozedmy płuc czy niewydolności serca. W takich sytuacjach niejednokrotnie powrót do zdrowia jest niemożliwy.
Drobnoustroje chorobotwórcze z rodzaju Legionella występują powszechnie zarówno w środowisku naturalnym, jak i w infrastrukturze miejskiej. Nie jest zatem możliwe całkowite ustrzeżenie się przed ewentualnym zakażeniem Legionella pneumophila. Warto dodać, że Rozporządzenie Ministra Infrastruktury nakazuje podmiotom, odpowiedzialnym za dystrybucję wody, regularne odkażanie instalacji wodociągowych. Pamiętajmy także, że u zdrowych osób zakażenie bakterią Legionella pneumophila nie prowadzi przeważnie do poważnych powikłań i nie zagraża ich życiu.
Konsultacja merytoryczna lek. Ireneusz Markowski
Dyrektor Medyczny POLMED
Bibliografia:
Tłuszczak to jedna z najczęstszych postaci łagodnych guzów, które rozwijają się z tkanki tłuszczowej. W jakich miejscach powstają i jak się ich pozbyć?
Plamki, błyski, paproszki czy muszki pojawiające się przed oczami przeważnie są zupełnie niegroźne, ale czasami mogą świadczyć o poważnej chorobie. Jakie są przyczyny występowania zmian w polu widzenia i czy da się je wyleczyć? Kiedy warto te objawy skonsultować z lekarzem?
Krwotoki z nosa są powszechne – bez względu na wiek i płeć. Mogą być wynikiem urazu, lub stanu chorobowego. Jakie są inne przyczyny? Co zrobić w razie krwawienia? Kiedy krwotoki powinno się skonsultować z lekarzem?
Ciśnienie oczne, określane też jako ciśnienie wewnątrzgałkowe albo śródgałkowe, jest to ciśnienie wywierane przez płyn śródoczny na rogówkę i twardówkę.
