Melatonina to hormon naturalnie wytwarzany przez człowieka pod wpływem ciemności. Jej produkcja zachodzi głównie w szyszynce, w następstwie syntezy tryptofanu i jego pochodnej – serotoniny. Melatonina reguluje rytm dobowy człowieka, przez co odpowiada nie tylko za zdrowy sen, ale wykazuje działanie na szereg innych funkcji organizmu. Dowiedz się, czym jest i jak działa melatonina.
Melatonina, zwana „hormonem ciemności”, uczestniczy w synchronizacji cyklu dobowego oraz temperatury głębokiej ciała. Tym samym odpowiada za prawidłowe funkcjonowanie zegara biologicznego człowieka związanego z rytmem snu i czuwania.
Melatonina ułatwia zasypianie, poprawia jakość snu oraz zmniejsza liczbę wybudzeń w nocy. Zwiększa stężenie kwasu aminomasłowego (GABA) i serotoniny, które także mają wpływ na sen, ale i nastrój oraz szereg innych funkcji organizmu. Melatonina wykazuje także właściwości antyoksydacyjne i przeciwzapalne, co czyni z niej bardzo ważny związek dla utrzymania dobrej kondycji zdrowotnej. Istnieją też badania potwierdzające właściwości antynowotworowe melatoniny. U osób zażywających syntetyczną postać hormonu zaobserwowano także zmniejszenie napięcia mięśniowego w fazie REM.
Poziom melatoniny wzrasta po zmroku i związany jest z tzw. rytmem dobowym, czyli naturalnym cyklem zmian procesów fizjologicznych, w tym snu i czuwania. Procesy te zachodzą w organizmie w ciągu około 24 godzin, dlatego mówi się także o rytmie okołodobowym.
Rolę centralnego zegara biologicznego pełni układ nerwowy – dokładniej podwzgórze wraz z jądrami nadskrzyżowaniowymi (SCN), a jego działanie dyktuje występowanie światła i ciemności, a więc dzień i noc. Z tym centralnym zegarem skomunikowane są zegary peryferyjne znajdujące się m.in. w wątrobie, układzie pokarmowym czy tkance tłuszczowej. Ich czasem zarządzają pora, ilość oraz skład pobieranego pokarmu.
Melatonina produkowana jest w ciemności, czyli w nocy, ale ekspozycja na światło dzienne w godzinach porannych wspiera prawidłową syntezę neurohormonu w godzinach wieczornych. Rozpoczęcie wydzielania melatoniny następuje zwykle koło godziny 21:00– 22:00, najwyższy poziom produkcji hormonu jest między godziną 02:00 a 04:00 rano. Spadek wydzielania melatoniny zachodzi wcześnie rano, pomiędzy godziną 07:00 a 09:00 rano. W trakcie dnia jej stężenie jest stabilne i niskie.
Wydzielanie melatoniny zmienia się wraz z wiekiem. U dzieci w wieku 3–6 lat stężenie melatoniny jest najwyższe, w okresie młodzieńczym gwałtownie spada, a następnie w stabilizuje się u dorosłych. Naturalne produkcja melatoniny spada u osób starszych, zwłaszcza po 55. roku życia i dla tej grupy wskazane jest uzupełnianie hormonu za pomocą leków i suplementów.
Melatonina odpowiada za rytm dobowy, stąd jej nieprawidłowa produkcja powoduje zaburzenia rytmu snu i czuwania i wpływa na jakość snu. Objawy niedoboru melatoniny to:
Na niedobory melatoniny narażone są osoby:
W szerszym ujęciu, na niedobory melatoniny narażone są wszystkie osoby zaburzające swój rytm snu i czuwania poprzez:
Zwiększona produkcja melatoniny może mieć miejsce pod wpływem pewnych substancji. Leki antydepresyjne z grupy selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI) nasilają produkcję melatoniny. Melatonina jest hormonem, dlatego jej zwiększone poziomy mogą mieć wpływ na funkcjonowanie całego układu dokrewnego.
Melatoninę stosuje się w leczeniu problemów ze snem u osób dorosłych, szczególnie seniorów oraz w zaburzeniach rytmu okołodobowego.
Na rynku farmaceutycznym dostępne są syntetyczne preparaty na sen z melatoniną w formie leku oraz suplementu diety. Melatoninę przyjmuje się doustnie. Jest metabolizowana w wątrobie i wydalana wraz z moczem. Dostępne są dwa rodzaje środków:
Warto skonsultować się z lekarzem w celu wyboru odpowiedniego preparatu oraz dawki. Preparaty z melatoniną można kupić w aptece na receptę lub bez recepty.
Ze względu na swoje działanie i brak uzależniającego efektu, melatonina jest chętnie stosowana w leczeniu problemów ze snem jako alternatywa dla leków nasennych.
Stosowanie preparatów na sen z melatoniną wskazane są w leczeniu bezsenności u osób:
Warto wiedzieć, że sama melatonina odpowiada za sygnał do zaśnięcia – jeśli zostanie on zignorowany przez np. oglądanie telewizji, to sam preparat może nie zadziałać. Dlatego najlepszy efekt leczenia bezsenności osiąga się poprzez połączenie stosowania melatoniny z ekspozycją na światło dzienne oraz technikami terapii poznawczo-behawioralnej. Są to m.in. odpowiednia higiena snu, skrócenie pory przebywania w łóżku, używanie sypialni do spania, a nie do czytania czy oglądania telewizji.
W przypadku pacjentów nieprzestrzegających zaleceń behawioralnych, większe dawki melatoniny na początku pomagają w wyrobieniu dyscypliny.
W leczeniu bezsenności zaleca się stosowanie melatoniny o powolnym uwalnianiu w dawce do 2 mg po posiłku, 1-2 godziny przed snem. W zaburzeniach snu związanych z nieprawidłowościami w cyklu snu i czuwania najlepszą skuteczność zapewniają dawki 3-5 mg melatoniny o natychmiastowym uwalnianiu. Taka ilość leku prowadzi do podwyższenia poziomu melatoniny w osoczu krwi do poziomów kilkukrotnie wyższych niż fizjologiczne, dlatego powinna być stosowana pod kontrolą lekarza.
Melatonina jest bezpiecznym środkiem, jednak w pewnych warunkach nie zaleca się jej przyjmowania.
Główne przeciwwskazanie do stosowania melatoniny to:
Co ważne, nie zaleca się przyjmowania tego hormonu kobietom ciężarnym lub karmiącym piersią. Po zastosowaniu melatoniny nie należy prowadzić pojazdów mechanicznych ani wykonywać czynności wymagających koncentracji.
Niektóre leki mogą wchodzić z interakcje z melatoniną. Nie należy jej łączyć z preparatami takimi jak:
Każdy pacjent przyjmujący leki działające na ośrodkowy układ nerwowy powinien skonsultować stosowanie melatoniny ze swoim lekarzem prowadzącym, ponieważ zaburzenia snu mogą mieć związek z leczonym schorzeniem lub stosowanym leczeniem, zaś melatonina może wchodzić w interakcje ze stosowanymi lekami. Ponadto, nie należy spożywać alkoholu podczas stosowania melatoniny, gdyż zmniejsza on skuteczność działania nasennego.
Niezbyt często mogą wystąpić objawy takie jak:
Zbyt wysokie dawki melatoniny mogą spowodować działania niepożądane w postaci bólów i zawrotów głowy, nudności, senności. Nie należy przekraczać dawek powyżej 10 mg na dzień ze względu na hamujący wpływ melatoniny na wydzielanie hormonów płciowych.
Ze względu na bezpośredni związek wytwarzania melatoniny z rytmem dobowym i dostępem do światła słonecznego, jej syntezę wspiera tryb życia zgodny z zegarem biologicznym. Stąd też naturalną produkcję melatoniny pozwoli zwiększyć:
Dodatkowo, w leczeniu zaburzeń rytmu okołodobowego, które są pochodną nieprawidłowej syntezy melatoniny, stosuje się fototerapię z wykorzystaniem sztucznego oświetlenia. W godzinach porannych zalecane jest naświetlanie światłem białym – przy 2500 luksów zaleca się naświetlanie przez 2 godziny, przy 10000 luksów czas skraca się do 30 minut. Fototerapię stosuje się przez 2-4 tygodnie pod okiem lekarza.
Konsultacja merytoryczna: lek. Ireneusz Markowski
Dyrektor Medyczny POLMED
Informacja:
Artykuły opublikowane na stronie POLMED Zdrowie, nie pełnią funkcji konsultacji medycznej ani nie wyrażają opinii specjalistów i lekarzy. Prezentowane treści stanowią ogólne wskazówki i nie mogą być traktowane jako wyznacznik przy podejmowaniu decyzji dotyczących modyfikacji diety lub terapii, nawyków lub określaniu zmiany dawkowania leków oraz innych substancji leczniczych. Przed podjęciem działań, które mogą wpłynąć na Twoje życie, zdrowie lub samopoczucie, skonsultuj się z lekarzem lub specjalistą.
Wydawca nie ponosi odpowiedzialności za ewentualne konsekwencje, wynikające z wykorzystania porad i informacji zawartych na stronie, bez wcześniejszej konsultacji z profesjonalistą.
Alkohol często towarzyszy dobrej zabawie. Mało kto pamięta jednak, że picie napojów alkoholowych jest dla organizmu ogromnym wyzwaniem, które następnego dnia może skończyć się tzw. kacem alkoholowym.
Ustalanie, czy też raczej obliczanie dni płodnych sprawia, że kobieta może w sposób świadomy planować swoje macierzyństwo. Jak można obliczyć dzień owulacji oraz dni płodne? Istnieje kilka metod, np. kalkulator dni płodnych, test owulacyjny albo codzienne mierzenie temperatury ciała. Tym, co je od siebie odróżnia, jest przede wszystkim dokładność uzyskiwanych informacji.
Seksualność to bardzo ważny aspekt naszego życia. Intymność zbliża do siebie ludzi, dzięki czemu mogą oni budować trwałe relacje, oparte o wzajemną troskę i rozumienie swoich potrzeb.