Dna moczanowa – przyczyny, objawy, leczenie; dieta przy dnie moczanowej

Spis treści:

• Czym jest dna moczanowa?
• Dna moczanowa – przyczyny
• Dna moczanowa – rozpoznanie
• Przebieg dny moczanowej
• Leczenie dny moczanowej
• Dieta w dnie moczanowej
• Postępowanie po zakończeniu leczenia dny moczanowej
• Dna moczanowa, a dna rzekoma
• Czy możliwe jest całkowite wyleczenie dny moczanowej?

Czym jest dna moczanowa? 

Dna moczanowa to jeden z rodzajów zapalenia stawów. Przyczyną powstawania choroby jest odkładanie się kryształów moczanu sodu. Kryształy te odkładają się w płynie stawowym, a także w tkance podskórnej oraz w nerkach. Opisany proces spowodowany jest natomiast zbyt wysokim stężeniem kwasu moczowego w surowicy. O jakim stężeniu mowa? Wiadomo jest, że graniczne stężenie, powyżej którego dochodzi do wytrącania kryształów moczanu sodu, to 6,0 mg/dl u kobiet i 6,8 mg/dl w przypadku mężczyzn. 

W tym miejscu warto wspomnieć o zaburzeniu metabolicznym, istotnym z punktu widzenia dny moczanowej – hiperurykemii. Jej przyczyną jest niedostateczne wydalanie (wraz z moczem) lub też nadmierna produkcja moczanów. Osoby, u których rozwinęła się dna moczanowa, wcześniej cierpiały na hiperurykemię. Jak wskazują przeprowadzone badania, zależność ta działa tylko w jedną stronę. Nie u każdej osoby z hiperurykemią dojdzie bowiem do rozwoju dny moczanowej. Jedno z przeprowadzonych badań wykazało bowiem, że tylko 22% osób ze zdiagnozowaną hiperurykemią zachorowało na dnę moczanową (w badaniu został wzięty pod uwagę okres pięciu lat od wystąpienia hiperurykemii). 

Warto dodać także, że dna moczanowa to choroba o charakterze nawrotowym – ostrym lub przewlekłym. W zależności od obszaru ciała, który obejmuje dna moczanowa, stosowana jest odrębna terminologia. Wyróżnia się tutaj: 

• chiragrę – gdy objawy dny moczanowej występują w obrębie palców u rąk, 
• podagrę – gdy objawy choroby obejmują duże palce u stóp, 
• skazę moczanową – gdy stężenie kwasu moczowego we krwi przekracza dopuszczalną normę, 
• artretyzm – gdy u chorego zdiagnozowane są zmiany w wielu stawach. 

Ponadto, wyróżnia się dnę moczanową pierwotną oraz wtórną. W przypadku dny moczanowej pierwotnej, w 90% przypadków podstawą choroby jest zaburzone wydalanie kwasu moczowego wraz z moczem. U pozostałych 10% pacjentów, cierpiących na tę chorobę, dochodzi do zbyt dużej produkcji kwasu moczowego w organizmie. Jest to spowodowane zaburzeniami enzymatycznymi o podłożu genetycznym. 

W przypadku wtórnej dny moczanowej, stężenie kwasu moczowego w surowicy krwi, przekraczające dopuszczalne normy, spowodowane jest m.in. nadmiernym spożyciem alkoholu, nieprawidłową dietą czy też stosowaniem niektórych leków. Dodatkowo, wtórna dna moczanowa może rozwinąć się także w wyniku intensywnego rozpadu komórek (taka sytuacja ma miejsce m.in. u pacjentów po radioterapii lub chemioterapii – u osób, chorujących na białaczkę lub niedokrwistość hemolityczną).   

Dna moczanowa – przyczyny 

Czy hiperukrykemia jest jedynym czynnikiem, który prowadzi do rozwinięcia się dny moczanowej? Nie. Jak wskazuje literatura naukowa, jedną z przyczyn wystąpienia dny moczanowej są wady metaboliczne, które wynikają z nieprawidłowej struktury chromosomu X. Istnieją jednak także inne czynniki, które zwiększają prawdopodobieństwo rozwoju dny moczanowej.   

Czynniki, sprzyjające wystąpieniu dny moczanowej 

Wśród czynników, które w znaczący sposób sprzyjają wystąpieniu dny moczanowej, możemy wymienić: 

• nadciśnienie tętnicze, 
• insulinooporność, 
• nadwagę i otyłość, 
• zespół metaboliczny, 
• niewydolność serca, 
• nadużywanie alkoholu, 
• nieprawidłowo zbilansowaną dietę (obfitującą w napoje gazowane i produkty słodzone oraz bogatą w puryny – ich źródłem są między innymi owoce morza oraz mięso), 
• cukrzycę, 
• zbyt małą podaż płynów, 
• wiek (choroba ta sporadycznie występuje u osób przed 30-tym rokiem życia; prawdopodobieństwo zachorowania wzrasta wraz z wiekiem i jest szczególnie wysokie m.in. w przypadku kobiet w okresie pomenopauzalnym), 
• płeć męska (zachorowalność u mężczyzn jest około siedem razy wyższa, niż ma to miejsce w przypadku kobiet), 
• przebyte operacje oraz urazy, 
• niektóre leki (m.in. leki moczopędne czy kwas acetylosalicylowy), 
• urazy stawów. 

Rozpoznanie dny moczanowej 

Jak podaje literatura naukowa, rozpoznanie dny moczanowej obecnie opiera się o dwa główne kryteria. Pierwsze z nich to stwierdzone ostre zapalenie stawów, które ma charakter nawracający. U takiej osoby obserwowane są okresy remisji. Dodatkowo, pacjent ma zdiagnozowaną hiperurykemię. Drugim kryterium, umożliwiającym rozpoznanie dny moczanowej, jest obecność sfagocytowanych kryształów moczanu sodu w płynie stawowym lub wykrycie złogów moczanu sodu w tkankach. 

W niektórych przypadkach u pacjentów niemożliwe jest jednak stwierdzenie obecności kryształów moczanu sodu w płynie stawowym. W takim przypadku lekarz może oprzeć swoją diagnozę o obraz kliniczny. W tym celu konieczne jest potwierdzenie wystąpienia dwóch, spośród czterech, niżej wymienionych objawów. Są to: 

• obrzęk oraz ból, który występuje w pierwszych stawach śródpaliczkowych, co jest charakterystyczne dla dny moczanowej, 
• obrzęk stawu w obrębie kończyny i nie mniej niż dwa napady charakterystycznego dla dny moczanowej bólu, 
• guzki dnawe, 
• podanie kolchicyny powoduje ustąpienie objawów. 

Jak przebiega zatem diagnostyka? Rozpoczyna się ona od wywiadu z pacjentem, podczas którego dokładnie opisuje on swoje objawy. Następnie, przeprowadzane jest badanie przedmiotowe, podczas którego lekarz sprawdza, czy występują obrzęki w stawach, jaka jest ich ruchomość, czy występuje bolesność przy dotyku, zwiększone ucieplenie lub ograniczenie ruchomości stawów, a także, czy występują guzki dnawe. 

Diagnostyka dny moczanowej opiera się także o: 

• badania laboratoryjne – oznaczenie stężenia kwasu moczowego we krwi, 
• mikroskopową ocenę płynu stawowego – potwierdzenie lub wykluczenie obecności kryształów moczanu sodu, 
• USG – umożliwia diagnostykę stanu zapalnego, wysięków, 
• RTG – ten rodzaj badania stosuje się w przypadku diagnostyki dny moczanowej o charakterze przewlekłym i nawrotowym. We wczesnym etapie dny moczanowej obraz, uzyskany dzięki badaniu RTG, jest niemy, co oznacza, że na jego podstawie nie jest możliwe rozpoznanie choroby. 

Dodatkowo, bardzo ważna jest także diagnostyka różnicowa dny moczanowej z innymi chorobami, które mogą dawać bardzo podobne objawy. Konieczne jest zatem wykluczenie u pacjenta takich chorób jak: 

• artropatia cukrzycowa, 
• reumatoidalne zapalenie stawów, 
• dna rzekoma, 
• łuszczycowe zapalenie stawów, 
• choroby krwi, 
• gruźlica skóry, 
• choroby tarczycy, 
• rak podstawno-komórkowy, 
• gruźlica stawu. 

Konieczne jest także wykluczenie urazów ortopedycznych oraz zwykłego przeciążenia stawów. 

Dna moczanowa – przebieg choroby

W przebiegu dny moczanowej wyróżnia się cztery etapy: 

1. Bezobjawowa hiperurykemia. 
2. Ostre napady zapalenia stawów. 
3. Okresy międzynapadowe – w tym czasie nie występują objawy choroby. 
4. Dna przewlekła. 

Jak wspomniano wcześniej, hiperurykiemia nie zawsze prowadzi do wystąpienia dny moczanowej. Jednak kiedy tak się stanie, pierwszym charakterystycznym objawem jest silny ból stawu, który pojawia się u pacjenta niespodziewanie, w nocy. W ciągu kolejnych godzin ból ten staje się coraz silniejszy, pojawia się także obrzęk bolesnego stawu, silne ucieplenie i zaczerwienienie. Objawy te najczęściej dotyczą stawu podstawy palucha, jednak u niektórych pacjentów pojawiają się także w innych stawach stopy lub dłoni, w stawie barkowym czy kolanowym (zdecydowanie rzadziej opisane objawy dotyczą pozostałych stawów).

Oprócz objawów miejscowych, pojawić się może także ogólne osłabienie organizmu czy podwyższona temperatura ciała. Niekiedy zdarza się także, że w krótkim czasie ból ustępuje w jednym stawie i przenosi się do innego. Po pewnym czasie dolegliwości zaczynają ustępować, nawet jeśli pacjent nie zgłosi się do lekarza (co jednak nie jest zalecaną praktyką). Jeśli nie zostanie podjęte odpowiednie leczenie, to po pewnym czasie pojawi się kolejny atak dny moczanowej. 

Dna przewlekła rozwija się u pacjentów na przestrzeni kilku lat. Chociaż jej objawy nie są już tak silne, jak w ostrym ataku dny moczanowej, to są stale obecne. Dochodzi do degradacji nasad kości oraz chrząstek, a także więzadeł i ścięgien. W konsekwencji, zmniejsza się ruchomość stawów i ich wytrzymałość, co finalnie skutkować może niepełnosprawnością. 

Pacjenci, chorujący na dnę moczanową zaawansowaną, narażeni są także na ryzyko wystąpienia kamicy moczowej i innych chorób nerek. Dodatkowo, często występują u nich też nieprawidłowości w profilu lipidowym, cukrzyca, nadciśnienie i otyłość. To niestety stany, które prowadzić mogą do udaru mózgu czy zawału serca, które są bezpośrednim zagrożeniem nie tylko zdrowia, lecz także życia. 

Leczenie dny moczanowej 

Jakie kroki należy podjąć, jeśli zdiagnozowana została u nas dna moczanowa? Przede wszystkim, konieczna jest jak najszybsza zmiana stylu życia – w tym diety czy sposobu spędzenia wolnego czasu. Lekarz po dokładnie przeprowadzonej diagnostyce może zadecydować także o wdrożeniu odpowiedniego leczenia farmakologicznego. 

Leczenie farmakologiczne 

Specjalista dobiera leczenie dny moczanowej, dostosowane do etapu choroby i tak: 

• W przypadku hiperurykemii bezobjawowej – zalecana jest wyłącznie zmiana stylu życia (leczenie farmakologiczne może zostać jednak wdrożone w przypadku pacjentów, chorujących na nowotwory lub tych, u których stężenie kwasu moczowego jest na bardzo wysokim poziomie). 
• W przypadku ostrych napadów dny moczanowej – stosowane są niesteroidowe leki przeciwzapalne lub glikokortykosteroidy (podawane w iniekcjach dostawowych) – mają one działanie przeciwzapalne. Niekiedy lekarz decyduje się także na terapię kolchicyną, jednak z uwagi na wiele przeciwskazań, a także skutki uboczne, jest ona dość rzadko wybierana. Prawidłowe leczenie ostrego napadu dny moczanowej powoduje ustąpienie objawów w okresie do dwóch tygodni. 
• W okresie międzynapadowym – w tym czasie najważniejsze jest zmniejszenie stężenia kwasu moczowego we krwi (a zatem konieczne jest wdrożenie leków o takim działaniu), a także zmiana stylu życia. 
• W przypadku dny przewlekłej – konieczne jest wdrożenie takiego leczenia, które umożliwi zatrzymanie postępu choroby. Zaleca się zatem leki, działające hamująco na produkcję kwasu moczowego oraz takie, które zwiększają jego wydalanie wraz z moczem. Przez cały czas terapii niezbędne jest monitorowanie stężenia kwasu moczowego we krwi. Dodatkowo, konieczne jest także równoległe leczenie chorób współistniejących, takich jak np. kamica nerkowa, nadciśnienie czy otyłość. 

Dieta w dnie moczanowej 

Dieta w dnia moczanowej to dieta niskopurynowa. Ograniczamy w niej spożycie produktów, zawierających puryny, czyli związki, które w naszym organizmie ulegają przekształceniu w kwas moczowy. Czego zatem powinniśmy unikać, stosując dietę niskopurynową? Przede wszystkim, wykluczamy: 

• tłuste mięsa, wędliny, konserwy mięsne, galarety, 
• tłusty nabiał, 
• sery żółte, pleśniowe, topione, 
• rabarbar, 
• tłuste ryby i konserwy rybne, 
• owoce morza, 
• napoje słodzone, 
• masło i smalec, 
• czekoladę i kakao, 
• gotowe mieszanki przypraw, sosy, dodatki do potraw, 
• ostre przyprawy, 
• alkohol (nawet niskoprocentowy). 

Warto pamiętać także o regularnym jedzeniu posiłków, odpowiednim nawodnieniu oraz rezygnacji ze smażenia na głębokim tłuszczu. 

Zmiana stylu życia po rozpoznaniu dny moczanowej 

Zmiana stylu życia to niezwykle ważny aspekt w kontekście leczenia dny moczanowej. Przede wszystkim, pacjent powinien skupić się na: 

• utrzymywaniu zbilansowanej, wartościowej diety, 
• redukcji masy ciała, 
• rezygnacji z używek – papierosów, alkoholu i innych produktów, które w negatywny sposób wpływają na nasze zdrowie, 
• regularnej aktywności fizycznej, 
• odpowiedniej ilości snu, 
• podaży wody – nie  mniej niż 2 litry wody dziennie, 
• monitorowaniu ciśnienia tętniczego , profilu lipidowego i stężenia glukozy we krwi, 

Pamiętajmy jednak, że zmiana stylu życia nie może zastąpić leczenia farmakologicznego. 

Postępowanie po zakończeniu leczenia

Jakie działania powinien podjąć pacjent po zakończeniu leczenia dny moczanowej? Przede wszystkim, istotne jest utrzymywanie zdrowych nawyków żywieniowych, a także stosowanie się zasad zdrowego stylu życia. Odpowiednio zbilansowana dieta, regularna aktywność fizyczna (nie muszą być to ciężkie treningi na siłowni, wystarczy codzienny spacer, wybieranie schodów zamiast windy czy nawet spontaniczny taniec do ulubionej muzyki w domowym zaciszu) w ogromnym stopniu pomogą utrzymać odpowiednią wagę ciała. Dzięki kontroli wagi i regularnym badaniom profilaktycznym (szczególnie ważne jest w tym przypadku wykonywanie profilu lipidowego i oznaczanie stężenia glukozy), możemy zapobiec nawrotom choroby i zapewnić sobie życie bez bólu i bez ograniczeń. 

Dna moczanowa – częstotliwość występowania 

Jak wskazują dane statystyczne, na dnę moczanową cierpi obecnie około 2% populacji zachodniej, a choroba występuje siedem razy częściej u mężczyzn niż u kobiet. Warto dodać, że choroba ta jest najczęstszym rodzajem zapalenia stawów, występującym u mężczyzn, którzy ukończyli 65. rok życia. Niestety, liczba zachorowań nieustannie rośnie, a w latach 1990-2010, odsetek osób, chorych na dnę moczanową, uległ podwojeniu. 

Co więcej, dane statystyczne pokazują, że w przypadku obywateli Stanów Zjednoczonych, dwukrotnie większe prawdopodobieństwo zachorowania na dnę moczanową występuje u Afroamerykanów płci męskiej, w stosunku do Amerykanów o europejskich korzeniach. 

Dna moczanowa, a dna rzekoma 

Czy dna rzekoma to choroba, jakkolwiek związana z dną moczanową? Warto zaznaczyć, że mimo podobnej nazwy, są to dwie, zupełnie odrębne jednostki chorobowe. W przypadku dny moczanowej mamy do czynienia z odkładaniem się kryształów moczanu sodu, natomiast za rozwój dny rzekomej odpowiedzialne jest odkładanie się złogów innego związku – pirofosforanu wapnia. Choroby te różnią się także lokalizacją objawów i tempem ich narastania. Warto jednak zaznaczyć, że dna rzekoma niekiedy pojawia się u pacjentów, chorujących na dnę moczanową. 

Czy dnę moczanową można wyleczyć?

W tym miejscu warto zaznaczyć, jak ważna jest profilaktyka i regularne wykonywanie badań. Wczesne rozpoznanie dny moczanowej oraz wdrożenie odpowiedniego leczenia, a co za tym idzie, zmiana stylu życia, umożliwiają zminimalizowanie objawów choroby. Mimo, iż dna moczanowa nie jest chorobą wyleczalną to pacjenci, stosujący się do zaleceń lekarzy oraz dietetyków, mają szansę na całkowicie normalne życie, bez zmagania się z uporczywymi objawami choroby, a niekiedy nawet bez konieczności nieustannego przyjmowania leków. Należy jednak pamiętać, że późna diagnostyka lub całkowite zaniechanie leczenia choroby, mogą prowadzić do groźnych powikłań, a w konsekwencji, nawet do niepełnosprawności.