Choroba hemoroidalna jest najczęstszym schorzeniem proktologicznym i stanowi poważny problem społeczny, szczególnie w krajach wysoko rozwiniętych i rozwijających się. Jest traktowana jako choroba cywilizacyjna, mająca związek z prowadzonym trybem życia. Zwykle pierwszym objawem, z którym chorzy zwracają się do lekarza jest krwawienie z odbytu.
Choroba hemoroidalna jest skutkiem zmian patologicznych zachodzących w fizjologicznie występujących strukturach naczyniowych w kanale odbytu – guzkach krwawniczych. Samo zatem określenie guzki krwawnicze nie jest patologią, ale strukturą anatomiczną. W codziennej praktyce lekarskiej, a także wśród pacjentów, hemoroidy, żylaki odbytu czy właśnie guzek krwawniczy traktowane są jako patologiczne poszerzenie i powiększenie tych fizjologicznych struktur. W warunkach fizjologicznych odpowiadają za utrzymanie prawidłowego ciśnienia spoczynkowego w kanale odbytu oraz uszczelniają kanał odbytu, biorąc udział w regulacji mechanizmów kontroli defekacji (wypróżnień). W warunkach patologicznych dochodzi do ich powiększenia, przez co wystają do światła kanału odbytu i są narażone na uszkodzenia podczas pasażu stolca, a także mają tendencję do przemieszczania się.
Najczęstszym czynnikiem ryzyka są przewlekłe lub nawracające zaparcia stolca, powodujące ucisk twardych mas kałowych na wewnątrzodbytnicze sploty naczyniowe oraz wymagające silnego parcia podczas defekacji. Duże znaczenie odgrywa też siedzący tryb życia, dlatego szczególnie narażone są osoby mające siedzący charakter pracy (np. kierowcy, pracownicy biurowi). Do innych czynników zaliczamy predyspozycję genetyczną, nadużywanie alkoholu, stany utrudniające odpływ krwi z żyły odbytniczej na skutek zwiększonego ciśnienia w jamie brzusznej lub bezpośredniego ucisku na naczynia (ciąża, guz w jamie brzusznej, otyłość, marskość wątroby, niewydolność krążenia, nadciśnienie tętnicze). Duże znaczenie mają także negatywne nawyki związane z defekacją, takie jak wstrzymywanie parcia na stolec, odwlekanie defekacji, niecałkowite opróżnianie odbytnicy, długotrwałe siedzenie w toalecie, silne parcie itp. Do ważnych czynników ryzyka zaliczyć należy także wiek (wg niektórych źródeł problem może dotyczyć ponad 50% populacji osób po 50 roku życia), wysoki status społeczny oraz płeć żeńska, chociaż niektórzy autorzy podają, że częstość występowania choroby jest równa u obu płci.
Głównymi objawami choroby hemoroidalnej są krwawienia z odbytu oraz wypadanie guzków. Jeśli nie współistnieje stan zapalny lub zakrzepica w obrębie guzka, zmiany są raczej niebolesne, ból pojawia się okresowo podczas defekacji lub podczas zaostrzeń. Może wówczas dołączyć się świąd w okolicy odbytu, obrzęk, brudzenie bielizny kałem lub surowiczo-śluzową wydzieliną. Powtarzające się i obfitsze krwawienia mogą doprowadzić do niedokrwistości.
Stopień wypadania guzków stanowi kryterium klasyfikacji zaawansowania choroby, na podstawie której podejmowane są decyzje terapeutyczne (skala Parksa):
Postępowanie lecznicze zależy od stopnia zaawansowania choroby. Składają się na nie metody niefarmakologiczne, farmakologiczne i zabiegowe.
Ogromne znaczenie ma zapobieganie zaparciom. Najważniejszą rolę odgrywa tu leczenie dietetyczne, aktywność fizyczna oraz wypijanie odpowiedniej ilość płynów (ok. 2-2,5l/dobę). Dieta powinna być bogata w produkty zawierające błonnik, a uboga w pokarmy zapierające (ryż, kakao). Istotna jest również zmiana złych nawyków podczas defekacji: unikanie wstrzymywania defekacji i naturalnego odruchu parcia na stolec, przebywanie w toalecie nie dłużej niż jest to konieczne oraz dbanie o higienę okolicy odbytu. Zaleca się stosowanie delikatnego papieru toaletowego oraz mycie okolicy odbytu każdorazowo po defekacji, unikanie mechanicznych uszkodzeń, odparzeń i maceracji skóry okolicy analnej. Pomocne mogą okazać się także ćwiczenia mięśni krocza polegające na ich napinaniu z jednoczesnym zaciskaniem zwieracza odbytu. Ich skuteczność zależy jednak od regularności wykonywania.
Ma ono na celu łagodzenie objawów. Dostępne są liczne preparaty do stosowania miejscowego w postaci czopków, maści i kremów. Wykazują one działanie przeciwbólowe, ściągające, przeciwzapalne, przeciwobrzękowe i zwiększające napięcie ściany naczyń żylnych. Leczenie miejscowe powinno być stosowane doraźnie, w okresie zaostrzeń. Pomocne mogą się także okazać ciepłe nasiadówki, stosowane jednak niezbyt często i trwające niezbyt długo, gdyż wówczas nasilają dolegliwości.
Zaleca się je pacjentom, jeśli leczenie zachowawcze staje się nieskuteczne. Leczenie instrumentalne wykonywane jest w znieczuleniu miejscowym, w warunkach ambulatoryjnych (techniki: skleroterapia, diatermia dwubiegunowa, koagulacja w podczerwieni, podwiązanie opaskami [najmniej nawrotów]). Leczenie operacyjne może być prowadzone kilkoma metodami i polega na usunięciu zmienionej chorobowo tkanki hemoroidalnej lub podwiązaniu naczyń doprowadzających.
