Infolinia 24/7: 58 775 95 99 / 801 033 200
Placówki medyczne
Borderline (ang. borderline personality disorder, BPD) to zaburzenie, które utrudnia relacje i niszczy życie. Osoby, u których zdiagnozowano tę przypadłość, mają trudności w wytrwaniu w relacjach, częściej się uzależniają, wykazują zwiększone ryzyko do samookaleczania i podejmowania prób samobójczych.
Zachwiana emocjonalność jest przyczyną krzywdy, którą odczuwa nie tylko otoczenie, ale i sam pacjent. Jakie są przyczyny tego zaburzenia, jego objawy i metody leczenia? Wszystkiego dowiesz się z tego artykułu.
Z tego artykułu dowiesz się:
Trudno jest jednoznacznie zdefiniować osobowość — często ujmuje się ją jako cechy danego człowieka towarzyszące mu przez całe jego życie. I chociaż na swojej drodze bez wątpienia spotykamy ludzi ekscentrycznych, to niektóre odchyły od normy klasyfikowane są jako nieprawidłowość. Jedną z nich są właśnie zaburzenia osobowości, do których należy borderline, nazywany także osobowością chwiejną emocjonalnie lub „z pogranicza”.
Pograniczne zaburzenie osobowości charakteryzuje się niestabilnością, z dużą drażliwością i trudnością w regulacji własnych emocji. Osoby dotknięte tym problemem mają uczucie pustki wewnętrznej, więc robią wszystko, by oddalić od siebie potencjalne porzucenie, nieważne czy jest ono realne czy wyimaginowane.
Cechy zachowania z pogranicza zaburzeń nerwicowych (lękowych, typu neurotycznego) oraz psychotycznych sprawiają, że osoby z zaburzeniem osobowości borderline wykazują:
Przenikanie się wielu objawów występujących w innych zaburzeniach psychicznych łączy się z całym wachlarzem postaw (często skrajnych) przyjmowanych wobec innych ludzi,począwszy od nienawiści, złości, przez pozorną obojętność aż po niemal obsesyjne uwielbienie. Nic dziwnego, że psychiatria zajmuje się leczeniem borderline, mimo że zaburzenia nastroju nie są tożsame z chorobą psychiczną.
Osoba z borderline wykazuje silną potrzebę bycia w związku lub w innych relacjach interpersonalnych jednak nie są one stabilne. Silny lęk przed odrzuceniem potęguje przyjmowanie nieracjonalnych postaw i wyobrażeń, które mogą dotyczyć jednego obiektu i ciągle się zmieniać. Poczucie pustki stanowi ogromną motywację do zawierania nowych znajomości, których kruchy charakter wzmacnia osamotnienie. Mechanizm błędnego koła skutkuje tendencjami do manipulacji i szantażu emocjonalnego.
Partnerzy człowieka cierpiącego na zaburzenie osobowości z pogranicza mogą usłyszeć np. „będę zły/zła, kiedy mnie opuścisz”, albo wręcz „nie przeżyje bez ciebie”.
Niewłaściwe jest także postrzeganie samego siebie — ich samoocena jest za niska lub za wysoka. Charakterystyczne dla osobowości borderline jest także szukanie winy w otoczeniu, co niesie za sobą częste zmiany pracy, zamieszkania, przyjaciół i partnera. Idzie za tym przekonanie, że to jedyny sposób na odcięcie się od czynników zewnętrznych, a zatem i jedyna właściwa metoda, by radzić sobie z niepewnością i narastającym niesprecyzowanym gniewem.
Borderline rozpoczyna się przeważnie w młodości, ale wraz z wiekiem reprezentacja osób z zaburzeniem maleje. Uważa się, że przyczyny zaburzenia mogą mieć podłoże biologiczne, chociaż naukowcy nie są w tej kwestii do końca zgodni.
Za tą tezą zdają się przemawiać objawowa skuteczność leków: normotymicznych, olanzapiny i SSRI i dysfunkcja orbito-frontalna w badaniach neuroobrazowych. Większe znaczenie przypisuje się jednak czynnikom wpływającym na rozwój danego człowieka, które zostaną omówione w dalszej części artykułu.
Istnieje kilka klasyfikacji zaburzeń osobowości. Jedną z nich jest ta stworzona przez Otto Kernberga, amerykańskiego psychoanalityka, który uważał, że osobowość typu borderline powinna być opisywana zgodnie z modelem konfliktu. Zgodnie z tym założeniem zaburzenie z pogranicza jest manifestacją struktury obronnej, którą dziecko buduje po to, aby radzić sobie z konfliktem powodowanym przez jego agresję. Chodzi o to, by ustrzec „dobrego” ja i obiekt, przed niebezpiecznymi skłonnościami. Co prawda teoretycznie dochodzi do powstrzymania wspomnianego konfliktu, ale niesie to za sobą osłabienie ego. Jego zdaniem, żeby zdiagnozować osobowość borderline, muszą wystąpić wszystkie trzy kryteria:
Klasyfikacja ICD-10, czyli 10. Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych używa pojęcia „osobowość chwiejna emocjonalnie”, oznaczając jednostkę jako: F60.3, która występuje w dwóch podtypach: impulsywnym (F60.30) i granicznym (F60.31).
Żeby stwierdzić podtyp graniczny, muszą wystąpić co najmniej trzy spośród kryteriów diagnostycznych podtypu impulsywnego, oraz co najmniej dwa spośród poniższych:
Z kolei klasyfikacja DSM-IV, tj. klasyfikacja zaburzeń psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego, sugeruje, że pograniczne zaburzenie osobowości (301.83) można rozpoznać, jeżeli przez dłuższy czas utrzymuje się co najmniej pięć spośród wymienionych dziewięciu kryteriów:
Warto zaznaczyć, że zarówno ICD-10, jak i DSM-IV próbują zdefiniować borderline na podstawie objawów, bez wnikania w stojące za nimi przyczyny, pomijając niejako tło rozwojowe zaburzenia.
Osobowość chwiejna emocjonalnie – typ borderline występuje u 2% do 5,9% populacji i aż u 10% do 20% osób leczonych psychiatrycznie. Przy czym ponad dwukrotnie częściej rozpoznawane są u kobiet (70-75% przypadków), niż u mężczyzn. Warto jednak zwrócić uwagę, że nie każda osoba z zaburzeniem borderline jest chora psychicznie. Temat borderline, jak i innych dolegliwości dotyczących sfery psyche, wciąż pozostaje niejako tabu, co może przyczyniać się do opóźnień w rozpoznaniu i zwlekania z wdrożeniem adekwatnego leczenia. Pacjenci z borderline wymagają pomocy specjalisty, żeby zniwelować toksyczne zachowania, które utrudniają im funkcjonowanie społeczne.
Gniew i impulsywność występujące w osobowości z pogranicza to bodźce do podejmowania tzw. zachowań ryzykownych, których przykłady to: niebezpieczna jazda samochodem, przypadkowy seks, objadanie się, wydawanie pieniędzy i samouszkodzenia ciała.
Osoby z borderline wykazują zwiększoną skłonność do konfliktów, a wszystko przez zaburzony krytycyzm. Do innych zachowań i cech pacjentów z osobowością z pogranicza należą:
Pacjenci z osobowością borderline rozładowują napięcie przez zachowania autodestrukcyjne lub ryzykowne. Pod wpływem silnego stresu mogą występować wyobrażenia paranoidalne lub objawy dysocjacyjne. Te ostatnie cechują się częściową lub całkowitą utratą prawidłowej integracji pomiędzy poczuciem własnej tożsamości, bezpośrednimi wrażeniami, wspomnieniami i kontrolą ciała.
Skuteczne leczenie borderline zakłada zadbanie o aspekty osobowości nieobjęte procesem destrukcyjnym. To, że część zachowań nie mieści się w wariantach normy, nie znaczy, że występowanie osobowości borderline automatycznie anuluje wszystkie prawidłowe odruchy emocjonalne.
Psychoterapia ma na celu zaangażowanie pacjenta, skupienie na wyciszeniu skrajnych emocji, stworzenie mechanizmu kontroli impulsywności i pomoc radzenia sobie z niestabilnością w relacjach. Budując prawidłowy wzorzec, terapeuta koncentruje się na pozytywnych cechach osoby zaburzonej.
Wymieniony już Otto Kernberg twierdził, że zadaniem terapeuty jest objaśnianie i interpretowanie mechanizmów obronnych pacjenta oraz dokonywanych przez niego negatywnych przeniesień. Zgodnie z jego założeniami, terapia powinna być prowadzona tak, by pacjent posiadł wiedzę, która pomoże mu lepiej dostosować się do rzeczywistości. Obecnie objawy borderline redukuje się przede wszystkim przez dwa nurty terapeutyczne: dialektyczną terapię behawioralną i terapię poznawczo-behawioralną, czasami także wykorzystywana jest terapia skoncentrowana na przeniesieniu.
U niektórych stosuje się farmakoterapię (zwykle doraźnie), by zmniejszyć poszczególne objawy np. depresyjny nastrój, zmiany nastroju lub lęk. Najczęściej stosuje się selektywne inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny (SSRI) małe dawki leków przeciwpsychotycznych (np. olanzapinę, kwetiapinę, lub rysperydon) oraz karbamazepinę i kwas walproinowy. Ze względu na skłonność do uzależnień u osób z borderline, psychiatrzy zwykle nie przepisują im benzodiazepinów.
Leczenie zaburzeń osobowości borderline ma zazwyczaj burzliwy przebieg i stanowi wyzwanie zarówno dla pacjenta, jak i terapeuty — pacjenci często odrzucają kolejnych terapeutów, unikają wizyt i nie przestrzegają zaleceń.
Terapia dialektyczno-behawioralna (DBT), została opracowana w latach 90. XX wieku. Na początku stosowano ją zwłaszcza u osób zagrożonych ryzykiem samobójstwa. Bywa uznawana za odnogę terapii poznawczo-behawioralnej, lecz balansuje pomiędzy akceptacją a zmianą i biegunami: racjonalności i emocjonalności.
Cele terapeutyczne są uzgodnione z priorytetem dla kwestii autoagresji. W toku terapii wykształca się asertywność i umiejętności społeczne oraz zdolność do kontroli zachowań. DBT ma udowodnione działanie zmniejszające zachowania autodestrukcyjne i samobójcze.
Terapia poznawczo behawioralna jest zorientowana przede wszystkim na traumę, która doprowadziła do zaburzenia. Pacjenci z borderline odczuwają niesprecyzowane lęki, a CBT próbuje z nimi walczyć, modyfikując patologiczne schematy skojarzeń i myślenia.
Psychologia wyodrębnia pewne sytuacje, sprzyjające rozwojowi opisywanej patologii, należą do nich m.in.:
Konsekwencją urazów psychicznych jest brak autorefleksji i naturalnej zdolności do przepracowywania trudnych doświadczeń.
Osoby z zaburzeniem osobowości typu borderline często zmagają się również z innymi problemami natury psychicznej, w tym:
Na pytanie, czy borderline jest niebezpieczny, odpowiedź brzmi: tak. Pacjenci z tym typem osobowości zagrażają przede wszystkim sobie, ponieważ 60 do 70 proc. z nich ma za sobą próbę samobójczą, a u 10 proc. może ona zostać ponowiona i tym razem zostać dokonana skutecznie.
Jeśli u pacjenta istnieje wysokie ryzyko zachowań samobójczych, wystąpiły objawy psychotyczne/objawy paranoidalne, należy niezwłocznie poszukać pomocy. Konieczne jest także leczenie w warunkach oddziału psychiatrycznego.
Odpowiednie leczenie przekłada się na pomyślne rokowanie, a pacjenci są w stanie dobrze funkcjonować, jednak mimo wszystko nawet 25% z nich doświadcza trudności w życiu społecznym. Nie należy się tym jednak zrażać: brak wiary w powodzenie terapii sprawia, że osoby z osobowością borderline tracą nadzieję na wyzdrowienie, boją się stygmatyzacji i unikają wizyt u specjalistów.
Przyczyny zaburzenia osobowości nie zawsze dają się wyeliminować, zwłaszcza jeśli mają swoje korzenie w dzieciństwie pacjenta, ale można i warto je poznać, żeby pracować nad metodami radzenia sobie z konfliktem wewnętrznym.
Bycie w relacji z kimś dotkniętym borderline, bezsprzecznie nie należy do łatwych zadań. Obciążenie, a nawet i poświecenie może okazać się bardzo wyniszczające. Nie ukrywajmy: trudno racjonalizować każdy zadany przez tę osobę ból i wyciszać przy tym własne emocje.
Miej na uwadze, że celem osoby z borderline nie jest krzywdzenie swojego otoczenia, dzieje się to mimochodem. Żeby możliwie jak najlepiej funkcjonować w takim otoczeniu, warto zapoznać się z istotą tego zaburzenia — w ten sposób będzie łatwiej zrozumieć, że jakieś zachowanie jest objawem, a nie działaniem z intencją wyrządzenia krzywdy. Bardzo ważna jest także właściwa komunikacja, która zakłada chęć wyjaśnienia problemu, a nie przerzucanie się pretensjami.
Diagnoza borderline często jest początkiem trudnej drogi pracy nad sobą i dlatego wymaga wsparcia ze strony otoczenia. Nie wolno jednak zapominać, że wspomniane wsparcie powinno być rozsądne. Nie można pozwalać na przekroczenie własnych granic. I chociaż bliscy pacjentów z zaburzeniami osobowości powinni skoncentrować się na tym, że dana osoba najpewniej nie chciała im zrobić przykrości, nie jest to powód do usprawiedliwiania każdego zachowania.
Jeśli jesteś partnerem lub przyjacielem osoby z borderline, która konsekwentnie odmawia podjęcia terapii, gra twoimi emocjami, krzywdzi cię i szantażuje, nie walcz za wszelką cenę i zadbaj przede wszystkim o siebie.
Objawy borderline są niezwykle dokuczliwe. Niestety pacjenci, u których rozpoznaje się zaburzenia osobowości, wciąż boją się zepchnięcia na margines społeczny, przez co odwlekają diagnozę, a co się z tym wiąże również terapię. Borderline to zaburzenie, które można i warto próbować leczyć, by zarówno pacjent, jak i jego otoczenie, mogli jak najlepiej funkcjonować.
Konsultacja merytoryczna lek. Ireneusz Markowski
Dyrektor Medyczny POLMED
Informacja:
Artykuły opublikowane na stronie POLMED Zdrowie, nie pełnią funkcji konsultacji medycznej ani nie wyrażają opinii specjalistów i lekarzy. Prezentowane treści stanowią ogólne wskazówki i nie mogą być traktowane jako wyznacznik przy podejmowaniu decyzji dotyczących modyfikacji diety lub terapii, nawyków lub określaniu zmiany dawkowania leków oraz innych substancji leczniczych. Przed podjęciem działań, które mogą wpłynąć na Twoje życie, zdrowie lub samopoczucie, skonsultuj się z lekarzem lub specjalistą.
Wydawca nie ponosi odpowiedzialności za ewentualne konsekwencje, wynikające z wykorzystania porad i informacji zawartych na stronie, bez wcześniejszej konsultacji z profesjonalistą.
Owoce są niskokaloryczne, orzeźwiające, a przy tym zawierają sporo cennych witamin. Które z nich warto jeść latem, aby uzupełnić dietę w witaminy i inne wartościowe składniki?
Masz wątpliwości dotyczące ADHD i zmagasz się z rozpowszechnionymi mitami oraz nieporozumieniami? Zastanawiasz się, jak zdobyć wiarygodne informacje, które pomogą Ci lepiej zrozumieć siebie lub swoich bliskich? Ten artykuł jest dla Ciebie – odkryjesz tutaj, jak dorosłe osoby mogą radzić sobie z ADHD i gdzie szukać efektywnego wsparcia. Zapraszamy do lektury, która pomoże zrozumieć wszystkie niejasności.
Na depresję choruje około 350 milionów ludzi na świecie, w tym około 4 milionów w Polsce. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) szacuje, że do 2030 roku depresja będzie najczęściej występującym schorzeniem na świecie. To bardzo poważna choroba, która musi być leczona. Jak rozpoznać pierwsze symptomy depresji i gdzie szukać profesjonalnej pomocy?
Alkohol to jedna z najłatwiej dostępnych na całym świecie używek, powszechnie spożywana i akceptowana w większości środowisk, która jednocześnie może być śmiertelną trucizną. Kiedy możemy mówić o uzależnieniu od alkoholu? Kto jest na nie najbardziej narażony? Jakie są objawy i powikłania choroby alkoholowej? Jak wygląda leczenie alkoholizmu?
