Niedosłuch – jakie daje objawy i jakie wyróżniamy rodzaje niedosłuchu?

Objawy niedosłuchu – co powinno wzbudzić niepokój?

Pogorszenie słuchu daje na początku bardzo delikatne objawy. Wtedy niektóre z osób uważają, że ludzie w ich najbliższym otoczeniu mówią za cicho albo niewyraźnie. Ubytek słuchu, jeśli nie jest wrodzony, może się pogłębiać bardzo powoli.

Co powinno wzbudzić niepokój? Wszystko, co odbiega od wcześniejszej normy, czyli np.:

• nagły lub okresowy szum w uszach,
• różne inne dziwne odgłosy — np. pukanie w uchu,
• pogorszenie słuchu w następstwie przebytego wcześniej zapalenia ucha środkowego,
• problemy z usłyszeniem niskich oraz wysokich dźwięków,
• głośniejsze niż kiedyś mówienie,
• trudności z usłyszeniem dzwonka do drzwi albo telefonu,
• problemy z rozumieniem mowy (zwłaszcza wtedy, gdy słowa są wypowiadane szeptem),
• częste zawroty głowy,
• pogorszenie stanu zdrowia skorelowane z posiadaną metaboliczną chorobą (np. cukrzyca, niewydolność nerek).

Klasyfikacja zaburzeń słuchu – rodzaje niedosłuchu

Niedosłuch podlega podziałowi zależnie od obranych kryteriów. Rodzaje niedosłuchu uwzględniają: moment ujawnienia się niedosłuchu, jego lokalizację, zakresu ubytku oraz jego głębokość.

Moment pojawienia się niedosłuchu

Przy wzięciu pod uwagę momentu jego ujawnienia, wyodrębnia się:

• niedosłuch prelingwalny — wykształca się, zanim dojdzie do rozwoju mowy (przed ukończeniem przez dziecko pierwszego roku życia). Podlega podziałowi na: niedosłuch nabyty – powstający po tym, jak dziecko już ukończy pierwszy rok życia oraz niedosłuch pierwotny — wytworzony w okresie prenatalnym,
• niedosłuch perilingwalny – wykształca się na etapie, gdy u dziecka kształtowana jest mowa (od drugiego do siódmego roku życia),
• niedosłuch postlingwalny – powstaje w momencie, gdy rozwój mowy został już zakończony (powyżej siódmego roku życia).

Lokalizacja uszkodzenia niedosłuchu

Przy uwzględnieniu lokalizacji uszkodzenia niedosłuch można podzielić na:

• niedosłuch przewodzeniowy – obejmuje część przewodzeniową ucha,
• niedosłuch odbiorczy (zmysłowo-rdzeniowy) — dzieli się na: niedosłuch pozaślimakowy (dotyczy nerwu ślimakowego), niedosłuch ślimakowy (obejmuje część odbiorczą ucha),
• niedosłuch mieszany — czyli stanowiący połączenie dwóch wcześniej wspomnianych rodzajów niedosłuchu: przewodzeniowego oraz odbiorczego,
• ośrodkowe zaburzenia słyszenia — przyjmuje się, że obejmują one te z uszkodzeń drogi słuchowej, które są położone wyżej niż jądra ślimakowe w pniu mózgu.

Niedosłuch przewodzeniowy

Przy tym rodzaju niedosłuchu przyczyna została zlokalizowana na odcinku, który przebiega od przewodu słuchowego zewnętrznego do okienek owalnego oraz okrągłego. W poczet charakterystycznych dla niego cech zaliczono:

• prawidłowy próg przewodnictwa kostnego,
• znaczną dynamikę słyszenia,
• obecność rezerwy ślimakowej (odstęp pomiędzy krzywą kostną oraz powietrzną to co najmniej 15 dB),
• wynik uzyskany przy audiometrii słownej jest zgodny z rezerwą ślimakową,
• audiometria tonalna wskazuje na przynajmniej niedosłuch płaski.

Do niedosłuchu przewodzeniowego mogą się przyczynić np.: zwyrodnienie kosteczek (otoskleroza), perforacja błony bębenkowej (po urazie albo infekcji), nowotwory, choroby zapalne uszu (przede wszystkim zapalenie ucha zewnętrznego i zapalanie ucha środkowego).

Niedosłuch odbiorczy

Dla niedosłuchu odbiorczego charakterystyczny jest brak rezerwy ślimakowej. Wówczas konfiguracje audiogramu mogą być różne (zazwyczaj ubytek obejmuje tony wysokie), a dynamika słyszenia podlega ograniczeniu. Przy niedosłuchu pozaślimakowym dochodzi do znacznie bardziej zaawansowanego pogorszenia rozumienia mowy, niż mógłby na to wskazywać wynik audiometrii totalnej, a przy lokalizacji ślimakowej zachodzi wyrównanie głośności.

Istota niedosłuchu odbiorczego to zaburzenia w zakresie przetwarzania dźwięków. One są wówczas słabo słyszalne, zniekształcone albo w ogóle nie docierają do mózgu. Za tego rodzaju niedosłuch odpowiadają m.in.:

• urazy mechaniczne,
• choroby autoimmunologiczne,
• wady wrodzone,
• choroby metaboliczne (np. niewydolność nerek),
• powikłania po infekcjach,
• neuropatia słuchowa,
• złamanie kości skroniowej i czaszki.

Niedosłuch mieszany

Przy niedosłuchu mieszanym występują objawy typowe dla niedosłuchu odbiorczego oraz przewodzeniowego. Natężenie danego rodzaju cechy to konsekwencja dominacji któregoś z nich.

Stopnie niedosłuchu

Gdy się uwzględnia zakres oraz głębokość ubytku słuchu dla częstotliwości 500, 1000 i 2000 (część badaczy bierze także pod uwagę 4000 Hz) niedosłuch dzieli się na:

• niedosłuch lekkiego stopnia — to taki, przy którym uśredniony próg słyszenia dla wymienionych częstotliwości mieści się w przedziale 25-40 dB HL. Osoba mająca taki niedosłuch zazwyczaj ma trudności ze zrozumieniem mowy,
• niedosłuch średniego stopnia — przy nim średni próg słyszenia mieści się w granicach 45-70 dB HL. Wówczas problematyczne jest np. usłyszenie rozmowy w cichym pomieszczeniu. U dzieci z takim niedosłuchem dochodzi do opóźnienia, które obejmuje rozwój języka oraz mowy,
• niedosłuch znacznego stopnia — obejmuje osoby, u których uśredniony próg słyszenia mieści się w przedziale 79-90 dB HL. U dzieci z taką wadą, jeśli nie korzystają z aparatu słuchowego, mowa się nie rozwija albo jest opóźniona,
• niedosłuch głębokiego stopnia – wówczas średni próg słyszenia przekracza 90 dB HL. U osób z takim niedosłuchem do jego protezowania jest wykorzystywany implant ślimakowy, a gdy już doszło do uszkodzenia nerwów ślimakowych, to wtedy sięga się po implant pionowy.

Przyczyny niedosłuchu

Niedosłuch przewodzeniowy wrodzony to następstwo anomalii rozwojowych w obrębie ucha środkowego oraz zewnętrznego. Najczęstszymi przyczynami wrodzonego niedosłuchu odbiorczego jest uszkodzenie słuchu, przyczyny genetyczne, obciążenia o charakterze okołoprodowym i te, które powstają w czasie ciąży.

Za niedosłuch uwarunkowany genetycznie odpowiadać może część zespołu wad albo wada izolowana. Do kluczowych czynników ryzyka uszkodzenia słuchu podczas rozwijającej się ciąży i w okresie okołoporodowym zalicza się: wylewy wewnątrzczaszkowe, wcześniactwo, zakażenia wewnętrzmaciczne i zażywanie leków ototoksycznych.

Do przyczyn niedosłuchu przewodzeniowego nabytego prowadzi m.in.: stan zapalny ucha środkowego albo zewnętrznego, urazy, ciało obce albo czop w przewodzie słuchowym zewnętrznym, nowotwory ucha środkowego i zewnętrznego, guzy nosowej części gardła.

Niedosłuch odbiorczy nabyty może być związany z wiekiem, urazem, przebytym zakażeniem bakteryjnym (np. zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych), wirusowym (np. grypa, świnka), zażywaniem leków ototoksycznych, autoimmunologiczną chorobą ucha środkowego albo chorobą metaboliczną (np. cukrzyca).

Jak zdiagnozować niedosłuch?

Zawsze wtedy, gdy się podejrzewa niedosłuch, trzeba wykonać diagnostykę audiologiczną. Tylko w taki sposób można ustalić typ (mieszany, odbiorczy, przewodzeniowy), głębokość upośledzenia słuchu oraz miejsce, w którym doszło do jego uszkodzenia (tzw. topodiagnostyka).

Badania diagnostyczne, które są przeprowadzane przy pogorszeniu słuchu, podlegają podziałowi na dwa rodzaje:

• metody obiektywne (słuchowe potencjały wywołane, otoemisje akustyczne, audometria impedancyjna),
• metody psychofizyczne (np. audometria słowna).

Metody psychofizyczne są zlecane w przypadku starszych dzieci oraz osób dorosłych, a wynika to z tego, że do ich przeprowadzenia wymagany jest dobry kontakt i współpraca z pacjentem.

Metody obiektywne czynią możliwym przeprowadzenie profesjonalnej i efektywnej nieinwazyjnej oceny funkcji konkretnej partii układu słuchowego. Wówczas współpraca z pacjentem już nie jest potrzebna. Z tego powodu takie metody są stosowane w przypadku małych dzieci, osób dorosłych z  upośledzeniem umysłowym i  z uszkodzeniami pnia mózgu. Żeby ustalić miejsce uszkodzenia narządu słuchu, przeprowadza się je u pacjentów w każdym wieku.

Leczenie niedosłuchu

Za każdym razem to od stopnia niedosłuchu i od jego rodzaju uzależniony jest sposób jego leczenia. Przy niedosłuchu przewodzeniowym przyczynę diagnozuje lekarz i udaje się ją wyeliminować albo poprzez leczenie operacyjne, albo zachowawcze. Przy niedosłuchu odbiorczym przeważa leczenie zachowawcze. Przy niedosłuchu odbiorczym możliwości medycyny są ograniczone. Wówczas najczęściej proponowane jest zastosowanie protezy słuchu. Zawsze wtedy, gdy jest taka możliwość, najpierw szuka się przyczyny, która doprowadziła do wykształcenia się niedosłuchu odbiorczego.

Protezowanie narządu słuchu stosuje się po to, aby ułatwić pacjentom komunikowanie się ze światem zewnętrznym. Równie ważne jest wtedy zapobieganie procesom wstecznym w obrębie narządu słuchowego (tzw. deprywacji słuchowej).

Współcześnie jako protezy słuchu są stosowane:

• implanty ślimakowe,
• aparaty słuchowe,
• implanty pionowe,
• implanty ucha środkowego,
• aparaty słuchowe przytwierdzone do kości.

Konsultacja merytoryczna lek. Ireneusz Markowski
Dyrektor Medyczny POLMED