Infolinia 24/7: 58 775 95 99 / 801 033 200
Placówki medyczne
Kaszaki (łac. athaeroma) przybierają postać guzków, które można łatwo wyczuć pod palcami. Są to tzw. torbiele zastoinowe, które powstają wskutek zablokowania kanalików wyprowadzających z gruczołu łojowego. Co to dokładnie oznacza? Jakie konkretnie cechy pozwalają rozpoznać, że dana zmiana jest właśnie kaszakiem i czy zawsze konieczna jest interwencja lekarska?
Kaszaki to torbiele zastoinowe gruczołów łojowych, stąd też nieraz nazywane są torbielami łojowymi. Co jednak istotne, ten ostatni termin wyszedł już z użycia, a obecnie stosuje się inne wymienne określenia, w tym: torbiele (lub cysty) epidermalne, keratynowe, nabłonkowe lub naskórkowe – wszystkie odnoszą się do zmian, przybierających postać guzów, które pojawiają się w obszarze mieszków włosowo-łojowych1. Kaszaki ogólnie uważane są za zmiany łagodne, jednak badania wskazują, że mogą transformować do raka kolczystokomórkowego (SCC) lub raka podstawnokomórkowego (BCC). Jest to jednak zjawisko względnie rzadkie, ponieważ dotyczy ok. 1 proc. cyst naskórkowych (70 proc. tych przypadków to raki płaskonabłonkowe)2.
Kaszaki mogą wystąpić w każdym wieku, ale w znacznej większości przypadków pojawiają się u osób starszych (rzadko występują przed okresem dojrzewania). Częściej obserwuje się je u mężczyzn niż kobiet – dane wskazują na stosunek nawet 2:12,3. Kaszaki to najczęściej pojawiające się torbiele skórne, które zwykle narastają powoli i mogą utrzymywać się przez lata2.
Co ważne, kaszaki zazwyczaj nie powodują dolegliwości bólowych lub innych dodatkowych symptomów3. Zdarza się jednak, że w związku z nimi odczuwany jest zjełczały zapach – jeśli się pojawia, zwykle wskazuje na infekcję bakteryjną, rozkład lub po prostu na dużą względną zawartość tłuszczu w zmianie1.
Efektem spontanicznego pęknięcia kaszka jest rozlanie miękkiej, żółtej substancji do skóry właściwej – jest to keratyna, czyli drugi istotny składnik kaszaków (poza wspomnianymi lipidami, znajduje się w nich także m.in. zrogowaciały naskórek). Niestety, pęknięcie kaszaka zwykle wiąże się z silną reakcją zapalną oaz pojawieniem się ropnej wydzieliny1. Co ważne, w przypadku pęknięcia, dość łatwo pomylić kaszak z czyrakiem. Występują wtedy bowiem podobne objawy: rumień, obrzęk, wrażliwość na dotyk itd. Jeżeli dojdzie do pomyłki, specjaliści najczęściej przypisują leczenie w formie antybiotykoterapii, co owszem, w przypadku czyraków jest zasadne, lecz już leczenie kaszaków zazwyczaj wymaga innego postępowania (choć antybiotyk także może okazać się potrzebny na pewnych etapach)2.
Przyczyną powstawania kaszaków jest zatkanie ujścia lejka, który jest jedną z kluczowych części mieszka włosowego. Za tego typu zablokowaniem może stać m.in. nadmierna produkcja łoju czy uszkodzenie mieszków włosowych – obie te kwestie bardzo często wiążą się z trądzikiem (u osób, które się z nim zmagają, ryzyko pojawienia się kaszaków wzrasta)1,2,3. Wśród innych przyczyn wskazuje się m.in. na defekty rozwojowe lejka, zaburzenia pracy gruczołów łojowych, predyspozycje rodzinne, zmiany hormonalne, brak odpowiedniej higieny osobistej, nieprawidłową pielęgnację skóry (np. stosowanie kosmetyków, zawierających silikon, oleje, woski itp.)1.
Co ciekawe, w ostatnich latach zauważono, że za powstawanie kaszaków odpowiadają także promieniowanie ultrafioletowe (UV) oraz zakażenia wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV). Warto podkreślić, że w przypadku tego ostatniego, możliwe jest wykonanie szczepienia ochronnego2.
Należy też zaznaczyć, że występowanie tego typu torbieli może mieć źródło w takich schorzeniach genetycznych, jak:
Podkreśla się również, że kaszaki twarzy mogą rozwinąć się u osób, które przyjmują inhibitory BRAF (są to leki, stosowane w leczeniu czerniaka – ich działanie polega na blokowaniu aktywności określonych enzymów, które pozwalają rakowi rozprzestrzeniać się oraz wzrastać)2.
Jak zostało wspomniane wcześniej, kaszaki to powoli narastające guzy naskórkowe. Mają zazwyczaj kolor skóry lub przybierają lekko żółtawe zabarwienie. Zdarza się, że widoczny jest na nich ciemny, centralny punkt – to czop, który jest przyczyną zatkania otworu mieszka włosowo-łojowego. Kaszaki mogą być zarówno zmianami twardymi, jak i miękkimi, a jeśli nie występują zwłóknienia – stanowią one guzki ruchome (można je niemalże „przesuwać” palcami). Mają średnicę od kilku milimetrów do kilku centymetrów (zwykle nie więcej niż 4-5 cm)1,3.
Co ważne, w badaniu ultrasonograficznym kaszaków dokładnie widać ich okrągłą lub owalną strukturę, która jest dobrze odgraniczona od reszty tkanek – są ro zmiany otorebkowane1,2,3.
Większość kaszaków to zmiany łagodne, choć należy pamiętać o wyjątkowych przypadkach. Niektóre torbiele mogą być powiązane ze wspomnianymi już rakiem kolczystokomórkowym lub podstawnokomórkowym. Co więcej, kaszaki mogą wiązać się z wymienionym zespołem Gardnera1. Warto podkreślić przy tym, że zmiany, powstałe właśnie w związku z nim, zalicza się do grupy tzw. kaszaków prawdziwych – tego typu guzki mają podłoże genetyczne. Inną grupą są kaszaki rzekome, kiedy to za zaczopowaniem lejka mieszka włosowego stoi np. nieprawidłowa pielęgnacja, uszkodzenie skóry itp.
Jeśli chodzi o diagnostykę różnicową opisywanych tu guzów, w jej przebiegu pod uwagę brana jest m.in. lokalizacja zmian oraz ich wielkość. Wśród innych torbieli naskórkowych, z którymi można pomylić kaszaki, wymienia się m.in.:
Warto zauważyć również, że w niektórych przypadkach kaszaki nie występują pojedynczo, a w większych grupach. Może wskazywać to na rozpoznanie kaszakowatości (steatocystoma multiplex). Guzki są wtedy zwykle mniejsze niż te, pojawiające się samodzielnie, a obserwuje się je m.in. na: tułowiu, ramionach, klatce piersiowej, pachach, udach, a także szyi oraz twarzy1.
Kaszaki mogą wystąpić w zasadzie wszędzie, lecz bez wątpienia najczęściej obserwuje się je:
Inne dość powszechnie spotykane obszary ich występowania (choć rzadsze niż te, wymienione wyżej) to: górna część pleców, klatka piersiowa, pośladki, a także dłonie. Co ważne, jeśli w tym ostatnim przypadku obserwuje się zmiany na dystalnej części palców, czyli miejscu zetknięcia palca z paznokciem, obecne mogą być także zmiany w płytce paznokciowej1,2.
Warto zacząć od tego, że leczenie kaszaków nie zawsze jest konieczne. Dotyczy to przede wszystkim małych i niepowikłanych zmian, choć – oczywiście, istnieje możliwość ich leczenia. Jest to o tyle istotne, że zawsze należy mieć na uwadze fakt powolnego ich rozwoju. W przyszłości mogą bowiem istotnie wzrosnąć, a ich wcześniejsze usunięcie stanowi swego rodzaju prewencję w tym zakresie – pozwala uniknąć poważniejszego zabiegu oraz ewentualnych, związanych z tym blizn. Inną motywacją do usuwania nawet niewielkich kaszaków są kwestie kosmetyczne – zwykle tego typu zmiany skórne nie wyglądają estetyczne, co może być szczególne problematyczne w przypadku występowania ich w obszarze twarzy, szyi czy dekoltu. Wskazaniem są też kwestie funkcjonalne, np. zaczepianie kaszaków podczas ubierania się, może powodować stałe ich podrażnianie, a w przypadku zmian, występujących na narządach płciowych, skutkiem mogą być utrudnienia i bolesność podczas zaspokajania potrzeb fizjologicznych czy w trakcie współżycia3.
Sposobów na usuwanie kaszaków jest co najmniej kilka. W przypadku małych zmian, wystarczające mogą okazać się metody laserowe (np. terapia laserem CO2) czy wymrażanie. Większe zmiany zwykle wymagają jednak zastosowania metod chirurgicznych3. Wykonuje się w tym zakresie m.in. zabieg całkowitego wycięcia zmiany – w jego przebiegu wycina się także torebkę kaszaka, co znacznie zmniejsza ryzyko nawrotów (zwłaszcza jeśli jest ona nienaruszona). Jest to jednak metoda najbardziej inwazyjna, czasochłonna i wymagająca założenia kilku szwów1.
Inną metodą jest technika minimalnego wycięcia. Wykonuje się wtedy nacięcie torbieli zaledwie na długość ok. 2-3 mm i wyciska jej zawartość. Pozwala to na rozluźnienie ścianek torbieli i oddzielenie ich od okolicznych tkanek, co zaś umożliwia usunięcie torebki przy pomocy odpowiednich ucisków palcem. Jako że rana jest niewielka, zwykle nie wymaga szczególnego zamknięcia (czasami stosuje się jeden szew)1. Tego typu zabiegi zawsze odbywają się w znieczuleniu miejscowym3.
Należy również pamiętać o tym, że możliwe jest wystąpienie zakażenia – może rozwinąć się ono samoistnie lub po pęknięciu kaszaka. Jest to o tyle istotne w kontekście leczenia, że jeśli ewentualnie dojdzie do tego typu stanu zapalnego, a planowane jest wycięcie zmiany, konieczne jest odroczenie zabiegu1. Dlaczego? Stan zapalny nie tylko utrudnia sam zabieg chirurgiczny, lecz zwiększa także ryzyko wystąpienia powikłań, takich jak różnego rodzaju infekcje, rozejście się rany czy nawrót kaszaka3.
Co ważne, kaszaki usuwane operacyjnie poleca się poddać badaniu histopatologicznemu. Choć poważniejsze zmiany nowotworowe w ich obrębie są rzadkie, warto upewnić się co do łagodności usuniętej torbieli3. Co więcej, może zdarzyć się także sytuacja, w której po usunięciu zawartości kaszaka, odczuwa się przylegający do torbieli guz. Może on świadczyć o wystąpieniu w tym miejscu zmian nowotworowych. W takich przypadkach rezygnuje się z metody minimalnego wycięcia – konieczne może być poszerzenie marginesu wycięcia zmiany, co wykonuje się podczas pierwszego z zabiegów lub planuje się drugą procedurę1.
Po chirurgicznym usunięciu kaszaka, należy początkowo unikać sportów kontaktowych i wysiłku fizycznego. Szwy zwykle zdejmuje się z rany w ciągu 7-10 dni od zabiegu. Należy jednak pamiętać, że skóra na ogół potrzebuje ok. 8 tygodni na osiągnięcie w tym miejscu większej wytrzymałości na rozciąganie (do 80 proc. wytrzymałości pierwotnej)2. Przez taki czas należy unikać kąpieli na basenie oraz wystawiania miejsca zabiegu na bezpośrednie działanie promieni słonecznych.
Warto też zaznaczyć, że jeśli niepowikłane torbiele naskórkowe wydają się być usunięte w całości, zwykle nie wymagają szczególnej obserwacji w późniejszym okresie. Jeśli zaś pojawi się wznowa, w większości przypadków podejmuje się próbę standardowego zabiegu chirurgicznego1.
Konieczne jest podkreślenie, że absolutnie nie powinno się usuwać kaszaków samodzielnie, np. przez ręczne ich wyciskanie czy nakłuwanie. Znacznie zwiększa to ryzyko infekcji, powstawania blizn oraz zwykle wiąże się też z nawrotami (samodzielnie trudno usunąć całość kaszaka oraz jego torebki, nie doprowadzając przy tym do jej pęknięcia).
Jeżeli jednak chce się zadbać w tym kontekście o skórę we własnym zakresie, w ramach prewencji poleca się regularne wykonywanie peelingów, które pozwalają pozbyć się martwych komórek naskórka. Jak to jednak zostało wspomniane, jest to prewencja, ponieważ leczenie zawsze należy przeprowadzać pod okiem specjalistów.
Tak, zdarza się, że kaszaki znikają samoistnie. Zwykle dotyczy to niewielkich zmian skórnych – większe najczęściej wymagają specjalistycznego wsparcia.
Tak, kaszaki są zmianami nowotworowymi, choć należy pamiętać, że w znacznej większości przypadków mają charakter łagodny. W zmiany złośliwe przekształca się zaledwie ok. 1 proc. tego typu zmian.
Tak, zdarza się, że kaszaki nawracają. Wiele zależy jednak od sposobu ich usunięcia. Jeżeli zmiana została usunięta dokładnie z całą torebką, ryzyko nawrotu jest znacznie niższe.
Nie, kaszaki nie są zmianami zaraźliwymi – nie ma podstaw, by w tym kontekście unikać kontaktu ze skórą osób, u których tego typu torbiele występują.
Konsultacja merytoryczna lek. Ireneusz Markowski
Dyrektor Medyczny POLMED
Bibliografia:
Drętwienie rąk i nóg to dolegliwość, której każdy z nas doświadcza wielokrotnie w ciągu swojego życia. Drętwienie kończyn może mieć różne przyczyny, począwszy od siedzącego trybu życia i chwilowego ucisku na nerwy, aż po poważne schorzenia, takie jak cukrzyca czy choroby autoimmunologiczne. Przedstawiamy najczęstsze przyczyny drętwienia rąk i stóp, a także sposoby ich diagnostyki i leczenia.
Plamki, błyski, paproszki czy muszki pojawiające się przed oczami przeważnie są zupełnie niegroźne, ale czasami mogą świadczyć o poważnej chorobie. Jakie są przyczyny występowania zmian w polu widzenia i czy da się je wyleczyć? Kiedy warto te objawy skonsultować z lekarzem?
Krwotoki z nosa są powszechne – bez względu na wiek i płeć. Mogą być wynikiem urazu, lub stanu chorobowego. Jakie są inne przyczyny? Co zrobić w razie krwawienia? Kiedy krwotoki powinno się skonsultować z lekarzem?
Ciśnienie oczne, określane też jako ciśnienie wewnątrzgałkowe albo śródgałkowe, jest to ciśnienie wywierane przez płyn śródoczny na rogówkę i twardówkę.
