Żółtaczka – rodzaje, przyczyny, metody leczenia; żółtaczka u noworodka

Z tego artykułu dowiesz się:

• Czym jest żółtaczka?
• Jakie są rodzaje żółtaczek?
• Co wywołuje żółtaczkę?
• Jakie są objawy żółtaczki?
• Jak leczy się żółtaczkę?
• Czy można zapobiegać żółtaczce?

Czym jest żółtaczka?

Żółtaczka to nie choroba a objaw, który występuje w przebiegu różnych chorób. Jest wynikiem zwiększonego stężenia bilirubiny – żółtego barwnika będącego produktem degradacji hemoglobiny w starych krwinkach czerwonych i niektórych białek, m.in. mioglobiny – w surowicy krwi i jej odkładania się w tkankach.

Bilirubina w organizmie ludzkim występuje w dwóch formach: wolnej i sprzężonej. Bilirubina wolna jest we krwi związana z albuminami – w tej postaci nie jest rozpuszczalna w wodzie i nie przechodzi do moczu. U zdrowych osób stanowi ponad 80% całkowitej wartości bilirubiny. W tej postaci bilirubina dociera do wątroby, gdzie przekształcana jest w swoją drugą formę, jaką jest bilirubina związana, czyli sprzężona z kwasem glukuronowym. W ten sposób staje się ona rozpuszczalna w wodzie i wydalana jest z moczem. Bilirubina związana jest także składnikiem żółci i opuszcza organizm z kałem.

Prawidłowe stężenie bilirubiny całkowitej wynosi maksymalnie 1 mg/dl (17 µmol/dl). O żółtaczce mówimy wtedy, gdy stężenie bilirubiny jest większe niż 2,5 mg/dl (43 µmol/l).

Rodzaje żółtaczki

Żółtaczka to objaw, który może występować w różnym nasileniu i być wywoływany przez różnorodne czynniki. Ze względu na przyczynę mogą to być:

• żółtaczka hemolityczna – spowodowana jest przyczynami przedwątrobowymi. Powstaje w efekcie nadmiernego rozpadu krwinek czerwonych – hemolizy lub w rzadszych przypadkach wchłaniania się krwiaka śródtkankowego;
• żółtaczka miąższowa – w odróżnieniu od hemolitycznej, wynika z przyczyn wewnątrzwątrobowych – upośledzenia wnikania bilirubiny do wątroby, które wywołuje m.in. zespół Gilberta czy zespół Dubina-Johnsona;
• żółtaczka mechaniczna -nazywana inaczej zastoinową albo zaporową spowodowana jest przyczynami pozawątrobowymi – najczęściej zwężeniem lub zamknięciem dróg żółciowych, np. w efekcie kamieni w pęcherzyku żółciowym.

Ze względu na stężenie bilirubiny całkowitej we krwi dodatkowo mówi się o:

• stanie przedżółtaczkowym (subicterus) – gdy poziom bilirubiny jest poniżej 43 µmol/l,
• żółtaczce o średnim nasileniu (icterus) – w przebiegu której poziom bilirubiny waha się od 43 µmol/l do 171 µmol/l,
• żółtaczce o dużym nasileniu – gdy bilirubina osiąga wartości powyżej 171 µmol/l.

Szczególnym przypadkiem jest fizjologiczna żółtaczka noworodków, która pojawia się przeważnie w drugiej dobie życia i ustępuje po około 10 dniach od urodzenia. Jej przyczyną jest niedojrzałość wątroby, i problem z prawidłowym metabolizowaniem docierającej do niej bilirubiny. Drugim czynnikiem jest wzmożony rozpad krwinek czerwonych, który fizjologicznie ma miejsce po narodzinach.

Żółtaczka – przyczyny

Jakie są najczęstsze przyczyny żółtaczki? Jak już zostało wspomniane, stan ten może być spowodowany nadmiernym wytwarzaniem bilirubiny, zahamowaniem jej naturalnych przemian albo utrudnionym wydalaniem. Wśród przyczyn żółtaczek wymienia się między innymi:

• ostre wirusowe zapalenie wątroby (WZW typu A, B, C),
• polekowe uszkodzenie wątroby,
• alkoholowe zapalenie wątroby,
• autoimmunologiczne zapalenie wątroby,
• długotrwałą ekspozycję na czynniki hepatotoksyczne,
• marskość wątroby,
• przedawkowanie leków np. paracetamolu,
• czynniki genetyczne – min. zespół Gilberta, czyli wrodzona mniejsza aktywność enzymów metabolizujących,
• zatkanie lub zapalenie dróg żółciowych spowodowane np. kamieniem lub guzem nowotworowym,
• cholestaza,
• przyspieszony rozpad krwinek czerwonych – odpowiadać za to mogą rozległe krwiaki, hemoliza, uszkodzenie i rozpad mięśni,
• raka trzustki,
• torbiel rzekomą trzustki.

Jakie są objawy żółtaczki?

Jak można rozpoznać, że pacjent ma żółtaczkę? U osób z żółtaczką występuje charakterystyczne zażółcenie skóry i białek oczu oraz błon śluzowych jamy ustnej.

W niektórych przypadkach ten objaw powoduje pomarańczowy, a nawet szarozielony odcień wymienionych obszarów. Co ważne, żółtaczka najpierw widoczna jest w białkówkach, a dopiero później na skórze i błonach śluzowych. Ustępuje natomiast w odwrotnej kolejności.

Dodatkowo niektórzy pacjenci skarżą się na:

• ciemne zabarwienie moczu,
• zmianę koloru stolca,
• świąd skóry nasilający się w nocy po ogrzaniu ciała,
• utratę wagi,
• brak apetytu.

Objawami towarzyszącymi żółtaczce, które powinny nas skłonić do jak najszybszego kontaktu z lekarzem są:

• wysoka gorączka,
• wymioty,
• dreszcze,
• silny ból brzucha,
• ogólne złe samopoczucie.

Co ważne, niektóre objawy żółtaczki różnią się w zależności od jej przyczyny. Jeżeli u pacjenta występuje żółtaczka hemolityczna, mogą pojawić się takie objawy jak powiększenie śledziony, odbarwienie moczu i ciemny kał, w przeciwieństwie do żółtaczki mechanicznej i wątrobowej w przebiegu których obserwujemy odbarwione stolce. Oprócz tego objawem charakterystycznym dla żółtaczki wątrobowej jest dodatkowo pojawiający się ból mięśni.

Co ważne, nie należy mylić żółtaczki z chorobą. Chociaż potocznie mówi się o żółtaczce typu A, B lub C, w medycynie taki rodzaj jednostki chorobowej nie występuje. Istnieje wirusowe zapalenie wątroby typu A, B lub C, które wywołuje żółtaczkę – stąd to uproszczenie.

Leczenie żółtaczki

Jak postępuje się w przypadku żółtaczki? Lekarze skupiają się przede wszystkim na zdiagnozowaniu choroby, która wywołuje zwiększone stężenie bilirubiny. To, jak będzie wyglądało leczenie, zależy od rodzaju schorzenia, na jakie choruje pacjent. W zdecydowanej większości przypadków żółtaczka nie wymaga nagłej interwencji medycznej – chyba, że występuje wraz z wysoką gorączką, nudnościami, wymiotami, dreszczami, silnym bólem brzucha i uogólnionym złym samopoczuciem. Nie oznacza to jednak, że żółtaczkę można bagatelizować. W przypadku zażółcenia oczu i skóry należy się skontaktować z lekarzem.

Leczenie żółtaczki jest zależne i ma na celu eliminację przyczyny źródłowej wywołującej podwyższony poziom bilirubiny we krwi.

Lekarz w pierwszej kolejności wykona badanie przedmiotowe, a także przeprowadzi wnikliwy wywiad lekarski, uwzględniający m.in. okoliczności wystąpienia żółtaczki, obecność innych objawów, kolor moczu i stolca, choroby współistniejące, a także przyjmowane na stałe lub doraźnie leki i używki. Warto również przeprowadzić diagnostykę wątroby.

W celu potwierdzenia, że zmiana zabarwienia powłok skórnych i białkówek faktycznie spowodowana jest żółtaczką konieczne jest oznaczenie stężenia bilirubiny całkowitej, wraz z podziałem na frakcje wolną i sprzężoną. Wysokie stężenie bilirubiny wolnej może świadczyć o nasilonej hemolizie w naszym organizmie. W tej samej próbce krwi lekarz może zlecić także oznaczenie aktywności enzymów wątrobowych i markerów stanu zapalnego czy antygenów wirusów odpowiadających za wirusowe zapalenie wątroby.

Dodatkowo powinno zostać zlecone USG jamy brzusznej. Pozwala ono ustalić, czy przyczyny żółtaczki nie mają charakteru mechanicznego, np. w postaci kamieni żółciowych. W nielicznych przypadkach do postawienia diagnozy konieczne jest wykonanie bardziej specjalistycznych badań, jak np. biopsji wątroby.

Żółtaczka fizjologiczna zazwyczaj nie wymaga leczenia. U noworodków urodzonych o czasie osiąga ona swój szczyt mniej więcej w 4-5 dobie życia i ustępuje stopniowo około 10 dnia. U wcześniaków natomiast proces ten może się wydłużyć nawet do kilku tygodni. W przypadku dużego stężenia bilirubiny u noworodków stosuje się leczniczą fototerapię, a w określonych przypadkach także leki aktywizujące przepływ enzymów wątrobowych.

Czy można zapobiegać żółtaczce?

Czy da się zapobiec żółtaczce? Biorąc pod uwagę, że to objaw a nie choroba, zapobiegać można tylko schorzeniom, które wywołują żółtaczkę. Pamiętać należy też, że żółtaczka sama w sobie nie jest zaraźliwa.Jeżeli jednak jest ona wywołana czynnikiem wirusowym, może dojść do zakażenia innych osób.

W przypadku wirusowego zapalenia wątroby typu A lub B najlepszą metodą uniknięcia zachorowania jest szczepienie. Szczególnie wirus zapalenia wątroby typu A charakteryzuje się dużą zakaźnością (WZW typu A to tzw. choroba brudnych rąk lub żółtaczka pokarmowa).

Aktualnie dostępne są szczepionki na pojedyncze wirusy oraz skojarzone na oba typy jednocześnie (szczepienie na WZW typu a i b). Nie istnieje natomiast szczepionka na WZW typu C. Podobnie jak wirusowe zapalenie wątroby typu B przenosi się ono głównie przez kontakt z krwią, np. w trakcie zabiegów stomatologicznych, kosmetycznych czy w salonach tatuażu, jeśli nie zachowano odpowiednich zasad higieny.

Jeżeli chodzi o żółtaczkę wywołaną przez inne czynniki, jako działania profilaktyczne pozostają wyłącznie odpowiednio zbilansowana dieta oraz zażywanie preparatów wspierających pracę wątroby.