Infolinia 24/7: 58 775 95 99 / 801 033 200
Skutkami nieleczonej cukrzycy są liczne zaburzenia – kardiologiczne (angiopatie cukrzycowe), nerkowe (nefropatie cukrzycowe), okulistyczne (retinopatie cukrzycowe) i neurologiczne (neuropatie cukrzycowe). Problemy, które dotyczą układu nerwowego, mogą prowadzić do jednej z najbardziej dotkliwych konsekwencji niekontrolowanej choroby.
Według oficjalnych polskich danych w wyniku przewlekłych powikłań cukrzycy w 2017 roku każdego dnia lekarze byli zmuszeni kilkukrotnie przeprowadzać procedurę amputacji całej kończyny dolnej lub jej części – jedna operacja odbywała się średnio co 120 minut. Czym jest zespół stopy cukrzycowej i czy istnieje sposób, by mu zapobiegać?
Zespół stopy cukrzycowej (ZSC, ang. diabetic foot syndrome, DFS) to powikłanie cukrzycy o charakterze wieloczynnikowym – jest konsekwencją zmian w naczyniach krwionośnych, nerwach oraz tkankach miękkich. ZSC występuje u 15-25% pacjentów z cukrzycą w ciągu ich życia. Odsetek amputacji kończyn dolnych związanych z nieleczoną chorobą wynosi aż 85%.
Stopa cukrzycowa definiowana jest jako infekcja, owrzodzenie lub martwica tkanek głębokich w obrębie stopy, które wynikają z zaburzeń neurologicznych oraz zmian naczyniowych wywołanych niewyrównaną cukrzycą – dokładniej przewlekle podwyższonym poziomem glukozy we krwi.
Z tego powodu problem nie dotyczy wszystkich pacjentów z cukrzycą typu 1 lub 2, tylko osób z nieleczoną lub niedostatecznie skutecznie leczoną cukrzycą, zwłaszcza nieświadomych ryzyka i możliwości zapobiegania temu podstępnemu i ciężkiemu powikłaniu choroby.
Do czynników ryzyka należą m.in. długotrwała cukrzyca, nieprawidłowa kontrola glikemii, historia owrzodzeń lub amputacji, palenie tytoniu oraz obecność deformacji stopy. Schorzenie znacznie zwiększa ryzyko śmiertelności.
Zaburzenia gospodarki węglowodanowej wpływają na cały organizm. Zespół stopy cukrzycowej nie jest bezpośrednią konsekwencją cukrzycy, lecz wynika z nałożenia się licznych patologii, które rozwijają się wskutek przewlekłej hiperglikemii.
Zespół stopy cukrzycowej rozwija się w wyniku współwystępowania kilku czynników. Dwa główne mechanizmy patologiczne prowadzące do zespołu stopy cukrzycowej to: mikroangiopatia cukrzycowa (uszkodzenie drobnych tętnic) i neuropatia cukrzycowa (uszkodzenie nerwów obwodowych).
Cukrzyca przyspiesza proces miażdżycowy naczyń krwionośnych – kształtowania się blaszek miażdżycowych w tętnicach, które zwężają ich światło i ograniczają przepływ krwi. W pierwszej kolejności konsekwencje problemów dotyczą palców (dlatego często używa się pojęcia „palec cukrzycowy”), a gdy nie zostaną odpowiednio wcześnie rozpoznane i leczone, mogą objąć całą stopę.
Efektem tego jest znacznie mniejsza wydajność organizmu w dostarczaniu tlenu i niezbędnych substancji odżywczych do tkanek. Niedobory sprawiają, że uszkodzone struktury regenerują się wolniej. Obniżona perfuzja (przepływ krwi przez tkanki) sprzyja także niedostatecznej reakcji układu immunologicznego i tym samym powoduje zmniejszoną odporność na bakterię, wirusy czy grzyby. Tkanki stają się bardziej podatne na infekcje, a obecność patogenów jeszcze bardziej spowalnia proces gojenia ran.
Neuropatia cukrzycowa rozwija się na skutek uszkodzenia włókien nerwowych przez przewlekle podwyższony poziom cukru we krwi.
Uszkodzenie nerwów odpowiedzialnych za przewodzenie bodźców czuciowych powoduje utratę wrażliwości na ból, temperaturę i nacisk. Pacjenci z neuropatią obwodową często nie zauważają urazów, odcisków lub skaleczeń. Utrata czucia sprawia także, że zmiany w strukturze stopy pozostają niezauważone przez dłuższy czas, a taki stan przyczynia się do wystąpienia zespołu stopy cukrzycowej.
Skaleczenia, zadrapania, otarcia lub odciski, które u zdrowych osób szybko się goją, u pacjentów z cukrzycą mogą przekształcić się w przewlekłe rany. Jak wcześniej wyjaśniono, osłabiona odporność utrudnia organizmowi eliminację drobnoustrojów.
Zakażenia mogą rozszerzyć się na głębsze warstwy tkanek, a w zaawansowanych przypadkach prowadzić do martwicy – stopa staje się sina, czarna i charakterystycznie zdeformowana.
Nieleczone objawy cukrzycy mogą prowadzić do nieodwracalnych zmian. Wczesne wykrycie i odpowiednia interwencja zwiększają szanse na skuteczne leczenie.
Pierwsze objawy stopy cukrzycowej dotyczą części podeszwowej lub grzbietowej stopy i obejmują:
Mogą pojawić się także inne charakterystyczne objawy, takie jak:
Jak wygląda stopa cukrzycowa? Innym wczesnym symptomem są trudno gojące się rany, które utrzymują się przez kilka tygodni – to właśnie tego rodzaju niepokojące objawy powinny zaalarmować nie tylko samego diabetyka, ale także jego bliskich. Pacjenci mogą także zauważyć obrzęki lub zgrubienia w miejscach narażonych na nacisk.
W zaawansowanym stadium występują owrzodzenia – otwarte rany, które się nie goją lub mają tendencję do pogłębiania się. Mogą pojawić się objawy infekcji – zaczerwienienie, ropny wyciek, gorączka lub nieprzyjemny zapach.
W skrajnych przypadkach rozwija się martwica – obumieranie tkanek w wyniku niedokrwienia i zakażenia patogenami. To stan, który wymaga pilnej interwencji chirurgicznej, często w formie amputacji stopy lub jej części.
W celu dokładniejszej charakterystyki stopy cukrzycowej stosuje się ocenę kliniczną i dodatkowe badania diagnostyczne. Lekarz bada stan skóry, obecność deformacji stopy oraz poziom wrażliwości na bodźce. Istotne jest także określenie stopnia ukrwienia kończyn oraz stanu układu nerwowego.
W procesie diagnostycznym specjalista bierze pod uwagę czynniki, które dominują u pacjenta i na tej podstawie może sklasyfikować ZSC.
Wyróżnia się:
Rozpoznanie i określenie zespołu stopy cukrzycowej opiera się na analizie objawów i badaniu fizykalnym. Wygląd stopy cukrzyka bardzo dużo mówi o stanie zdrowia pacjenta – lekarz bierze pod uwagę trudno gojące się rany, zmiany koloru skóry, obrzęki czy ból (a częściej jego brak).
Ważne są także cztery pytania, które ukierunkowują specjalistę na postawienie diagnozy i skategoryzowanie stopnia powikłań:
Do oceny stopy cukrzycowej wykorzystuje się kilka metod diagnostycznych.
Leczenie stopy cukrzycowej powinno być kompleksowe – często wiąże się z wdrożeniem działań zachowawczych, leczenia farmakologicznego i (w najbardziej zaawansowanych przypadkach) z interwencją chirurga.
Leczenie zachowawcze pacjenta ze stopą cukrzycową opiera się na stosowaniu specjalnych opatrunków, które przyspieszają proces gojenia – hydrożelowych, hydrokoloidowych lub z dodatkiem srebra o działaniu antybakteryjnym.
Nieodłącznym działaniem w przebiegu zespołu stopy cukrzycowej jest kontrola poziomu glikemii – podstawą jest dieta i leczenie farmakologiczne. Pacjenci często bagatelizują jeden z najlepszych domowych sposobów na stopę cukrzycową – przestrzeganie zaleceń żywieniowych. Niestety w wielu przypadkach, zwłaszcza w zaawansowanej cukrzycy typu 2, sama farmakoterapia może być niewystarczająca. Znaczenie ma także postępowanie zachowawcze: zdrowy styl życia.
W porównaniu do niepowikłanej cukrzycy, leczenie stopy cukrzycowej wymaga wdrożenia dodatkowych leków. Poza stałym przyjmowaniem farmaceutyków o silnym działaniu hipoglikemizującym (wyrównującym stężenie glukozy we krwi) w przypadku zakażeń bakteryjnych, lekarze mogą zalecić antybiotyki. Terapia opiera się na wynikach posiewu i antybiogramu.
Na czym polega leczenie objawów i powikłań, które nie są związane z infekcją? U niektórych pacjentów stosuje się również środki poprawiające mikrokrążenie lub wspomagające gojenie ran.
Leczenie zespołu stopy cukrzycowej może wymagać interwencji chirurgicznej. Zabiegi obejmują oczyszczanie ran, opracowywanie modzeli, usuwanie martwych tkanek oraz rekonstrukcję naczyń krwionośnych.
To, jak wygląda leczenie u danego pacjenta, związane jest ze stopniem zmian, stopniem rozprzestrzenienia infekcji, niedokrwienia czy martwicy, a także brakiem odpowiedzi organizmu na leczenie zachowawcze.
Czy można zapobiegać objawom i leczeniu? Tak – profilaktyka stopy cukrzycowej opiera się na regularnej pielęgnacji stóp, odpowiedniej higienie oraz kontrolowaniu poziomu glikemii.
Bardzo duże znaczenie ma stosowanie się do zaleceń lekarza dotyczących diety, leczenia farmakologicznego i aktywności fizycznej. Edukacja pacjentów pomaga zmniejszyć ryzyko wystąpienia powikłań.
Pacjenci chorujący na zaawansowaną cukrzycę powinni codziennie sprawdzać stan swoich stóp. Należy zwrócić uwagę na rany, odciski, pęknięcia skóry oraz zmiany koloru. Regularne wizyty u podologa mogą pomóc wcześnie wykrywać i leczyć problemy.
Częścią prawidłowej higieny stóp jest codzienne i dokładne mycie skóry odpowiednimi środkami. Dodatkowo pacjent powinien zwracać uwagę na właściwe osuszanie oraz stosowanie kremów nawilżających.
Warto mieć świadomość, że stopa cukrzycowa jest jednym z powikłań noszenia nieodpowiednio dopasowanego obuwia i nieprawidłowego sposobu stawiania stopy. Warto umówić się do ortopedy, który dobierze wkładkę do butów.
Diabetyk powinien także unikać chodzenia boso (nawet w domu), aby zmniejszyć ryzyko urazów.
Cukrzyca jest chorobą dietozależną. Oznacza to, że pacjenci mogą w dużym stopniu kontrolować jej przebieg, wykorzystując do tego bardzo skuteczne narzędzie – dietę. Warto zwracać uwagę na prawidłowe zbilansowanie codziennych posiłków oraz niski indeks glikemiczny węglowodanowych produktów. Poza leczeniem farmakologicznym i wyrobieniem odpowiednich nawyków związanych z higieną, to właśnie styl życia jest nieodłącznym elementem skutecznego kontrolowania cukrzycy.
ZSC może być przyczyną poważnego stanu zagrożenia życia. Nieprzestrzeganie zaleceń lekarza może wiązać się z wieloma konsekwencjami. Jakimi?
Niestety, nieleczona stopa cukrzycowa często wymaga amputacji. Najczęściej są to amputacje palców, jednak także części stopy lub całej kończyny dolnej. W przypadku, gdy pacjent bagatelizuje stan swojego zdrowia, nie przestrzega zaleceń lekarskich i nie dba o odpowiednią higienę, zwiększa ryzyko wystąpienia zakażeń, które mogą rozprzestrzeniać się na tkanki głębokie i przyczyniać się do rozwinięcia uogólnionej sepsy.
Profilaktyka powikłań cukrzycy wymaga przykładania szczególnej uwagi do utrzymywania wyrównania metabolicznego, kompleksowej opieki diabetologa i przestrzegania zaleceń związanych z postępowaniem, farmakoterapią i codziennymi nawykami. Edukacja pacjenta oraz interdyscyplinarna opieka specjalistów wspierają skuteczne zapobieganie powikłaniom.
Stopa cukrzycowa to poważne powikłanie, którego można uniknąć dzięki profilaktyce, edukacji i kompleksowej opiece medycznej. Regularne kontrole, odpowiednia higiena i stosowanie właściwego obuwia to podstawowe elementy codziennej troski o zdrowie stóp.
Ogromne znaczenie ma także kontrolowanie poziomu glikemii i unikanie czynników ryzyka pogorszenia stanu zdrowia – palenia tytoniu, spożywania alkoholu czy braku aktywności fizycznej.
Pacjenci powinni pozostawać pod opieką specjalistów, którzy mogą szybko zareagować na pierwsze objawy problemów i komplikacji.
Konsultacja merytoryczna: lek. Ireneusz Markowski
Dyrektor Medyczny POLMED
Informacja:
Artykuły opublikowane na stronie POLMED Zdrowie, nie pełnią funkcji konsultacji medycznej ani nie wyrażają opinii specjalistów i lekarzy. Prezentowane treści stanowią ogólne wskazówki i nie mogą być traktowane jako wyznacznik przy podejmowaniu decyzji dotyczących modyfikacji diety lub terapii, nawyków lub określaniu zmiany dawkowania leków oraz innych substancji leczniczych. Przed podjęciem działań, które mogą wpłynąć na Twoje życie, zdrowie lub samopoczucie, skonsultuj się z lekarzem lub specjalistą.
Wydawca nie ponosi odpowiedzialności za ewentualne konsekwencje, wynikające z wykorzystania porad i informacji zawartych na stronie, bez wcześniejszej konsultacji z profesjonalistą.
Przed osobami z diagnozą stwardnienia zanikowego bocznego pojawia się konieczność zmierzenia się z wyzwaniami, które zmienią codzienne życie. Co zrobić, aby lepiej zrozumieć specyfikę tej choroby oraz potrzebę zaangażowania w poprawę jakości życia pacjentów?
Plamki, błyski, paproszki czy muszki pojawiające się przed oczami przeważnie są zupełnie niegroźne, ale czasami mogą świadczyć o poważnej chorobie. Jakie są przyczyny występowania zmian w polu widzenia i czy da się je wyleczyć? Kiedy warto te objawy skonsultować z lekarzem?
Krztusiec to ostra, bakteryjna choroba zakaźna układu oddechowego, która charakteryzuje się między innymi napadami silnego kaszlu. Choć chorobie można zapobiegać dzięki szczepieniom, w ostatnich latach dochodzi do wyraźnego wzrostu zachorowalności, zwłaszcza wśród osób dorosłych. Wyjaśniamy. jak można zarazić się krztuścem i kto powinien poddać się szczepieniom ochronnym.
Krwotoki z nosa są powszechne – bez względu na wiek i płeć. Mogą być wynikiem urazu, lub stanu chorobowego. Jakie są inne przyczyny? Co zrobić w razie krwawienia? Kiedy krwotoki powinno się skonsultować z lekarzem?
