Kleszczowe zapalenie mózgu – objawy, leczenie; jak uchronić się przed kleszczami? Szczepienie przeciwko KZM

W przypadku podejrzenia kleszczowego zapalenia mózgu istotne są szybkie rozpoznanie i odpowiednie leczenie, ponieważ choroba może mieć poważne konsekwencje dla zdrowia i życia pacjenta. Jak objawia się kleszczowe zapalenie mózgu? W jaki sposób można je leczyć? Czy da się przed nim uchronić? Odpowiadamy!

Z tego artykułu dowiesz się:

1. Co wywołuje odkleszczowe zapalenie mózgu?
2. Objawy kleszczowego zapalenia mózgu
3. Jak diagnozowane jest kleszczowe zapalenie mózgu?
4. Leczenie kleszczowego zapalenia mózgu
5. Powikłania KZM
6. Dlaczego warto zaszczepić się przeciwko kleszczowemu zapaleniu mózgu?
7. Jak uchronić się przed ukąszeniami kleszczy?

Kleszczowe zapalenie mózgu wywoływane jest przez wirusa TBE. Wirus ten przenoszą kleszcze, ale wyłącznie te zainfekowane. Szacuje się, że około 2% kleszczy należy do nosicieli TBE. W związku z tym nie u każdego, kogo ukąsi kleszcz, rozwinie się choroba.

Według statystyk ryzyko wynosi 1 na 150 przypadków. To, czy odkleszczowe zapalenie mózgu przejdzie się bezobjawowo – wtedy mówimy o postaci poronnej, czy z objawami, zależy m.in. od wieku i płci. Im pacjent starszy, tym gorzej reaguje na infekcję. KZM dwukrotnie częściej dotyka mężczyzn niż kobiety, mężczyźni również chorują zdecydowanie ciężej.

Inne choroby odkleszczowe

Kleszcze są nosicielami wielu chorób — lista jest naprawdę obszerna. Oprócz kleszczowego zapalenia mózgu należą do nich:

• borelioza,
• dur powrotny,
• erlichioza,
• babeszjoza,
• gorączka Q.

Kleszczowe zapalenie mózgu — objawy i przebieg choroby

Wirus przenoszony jest przez ślinę. Gdy kleszcz pokłuje człowieka, wirus od razu wnika przez ranę. Okres utajenia, czyli inkubacji, może wynosić od 2 do 28 dni. Choroba zaczyna się rozwijać, mimo że zakażony jeszcze o tym nie wie i zazwyczaj ma dwa etapy:

Część pacjentów wówczas przezwycięża infekcję. Zazwyczaj trwa to od 1 dnia do 8 dni. Istnieje jednak druga grupa, u której mechanizmy obronne organizmu nie są wystarczające. U tych osób wirus przenika do centralnego układu nerwowego, wywołując zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, dla którego charakterystyczne są:

• wysoka gorączka,
• wymioty,
• bardzo silne bóle głowy,
• sztywność karku,
• zaburzenia odruchów głębokich,
• porażenia nerwów czaszkowych,
• występowanie odruchów patologicznych.

Czasami wirus powoduje zapalenie mózgu i/lub zapalenie rdzenia kręgowego. To najpoważniejsza postać KZM. Objawami zapalenia rdzenia kręgowego są:

• zaburzenia świadomości,
• upośledzenia mowy,
• trudności w połykaniu,
• niedowłady kończyn,
• w najgorszych przypadkach zaburzenia oddychania.

Kleszczowe zapalenie mózgu — diagnostyka

Wiele osób zastanawia się, w jaki sposób można rozpoznać kleszczowe zapalenie mózgu. Przede wszystkim należy udać się do lekarza, który przeprowadza wywiad z pacjentem. W kleszczowym zapaleniu mózgu występują różne charakterystyczne cechy w badaniach krwi i płynu mózgowo-rdzeniowego. We krwi można zaobserwować zmniejszoną liczbę białych krwinek, co nazywane jest leukopenią, lub prawidłową liczbę krwinek białych, czyli leukocytozę, wraz z limfocytarnym obrazem odsetkowym białych krwinek.

Jednak decydujące znaczenie dla rozpoznania kleszczowego zapalenia mózgu ma badanie płynu mózgowo-rdzeniowego, które wymaga pobrania próbki poprzez nakłucie lędźwiowe.

W przypadku kleszczowego zapalenia mózgu płyn mózgowo-rdzeniowy wykazuje kilka charakterystycznych cech:

• Jest zazwyczaj klarowny lub opalizujący — wyglądem przypomina wodę;
• Podczas pobierania próbki płynu, może wypływać pod zwiększonym ciśnieniem;
• Stężenie białka w płynie jest również zwiększone;
• Liczba komórek w płynie mózgowo-rdzeniowym jest nieznacznie podwyższona i wynosi od kilkunastu do kilkudziesięciu komórek na milimetr sześcienny, przy zdecydowanej dominacji komórek jednojądrzastych, czyli limfocytów i monocytów;
• Stężenie glukozy jest zazwyczaj prawidłowe lub nieznacznie obniżone.

Leczenie kleszczowego zapalenia mózgu

Jak leczy się KZM? Dotychczas nie stworzono leków, które byłyby w stanie skutecznie zwalczyć wirusa. Leczenie zatem polega na łagodzeniu objawów – stosuje się leki przeciwbólowe, przeciwobrzękowe oraz obniżające gorączkę. Ostatecznie organizm samodzielnie musi poradzić sobie z infekcją. Właśnie dlatego choroba uznawana jest za tak niebezpieczną. Nawet szybkie usunięcie zainfekowanego kleszcza nie daje pewności, że uda się uniknąć zachorowania, ponieważ wirus zostaje wprowadzony już w trakcie pokłucia. Najlepiej zatem podejmować działania profilaktyczne.

Kleszczowe zapalenie mózgu – najczęstsze powikłania

Nawet po wyleczeniu część chorych nie powraca całkowicie do zdrowia. Powikłania po odkleszczowym zapaleniu mózgu dotyczą około 58% osób, u których wystąpiła neurologiczna postać infekcji. Najczęściej wśród trwałych powikłań neurologicznych wymienia się, m.in.:

• porażenia kończyn,
• zaburzenia czucia,
• niedowłady,
• permanentne uszkodzenie słuchu,
• zaburzenia psychiatryczne – zaburzenia koncentracji, snu, pamięci, uwagi, nastroju.

Szczepienie przeciw KZM — profilaktyka kleszczowego zapalenia mózgu

Najlepszym sposobem ochrony pozostaje profilaktyka. Dzielimy ją na preekspozycyjną i postekspozycyjną. Profilaktyka preekspozycyjna to z jednej strony unikanie ekspozycji na zakażenie, czyli dbanie o zakładanie odpowiedniej odzieży wtedy, gdy wybieramy się do parku, na łąkę czy do lasu, a z drugiej szczepionka przeciwko KZM. Tak zwana szczepionka przeciwko odkleszczowemu zapaleniu opon mózgowych zalecana jest szczególnie osobom szczególnie narażonym na zachorowanie, czyli rolnikom, ludziom pracującym przy eksploatacji lasów, turystom i uczestnikom obozów lub kolonii, funkcjonariuszom straży granicznej i pożarniczej oraz wojskowym.

Stosowanie szczepień ochronnych ma miejsce zazwyczaj w okresie zimowym. Podaje się trzy dawki – między pierwszą a drugą należy zachować przerwę około 1 do 2 miesięcy, a między drugą i trzecią 9 do 12 miesięcy.

Jeżeli ktoś obawia się zachorowania na kleszczowe zapalenie mózgu, szczepionka nie została do tej pory przyjęta, a wie, że był ukąszony, można u niego zastosować swoistą immunoglobulinę. To tak zwana profilaktyka postekspozycyjna. Ważne, aby aplikacja immunoglobuliny nastąpiła od 48 do 96 godzin po ukłuciu.

Jak uchronić się przed kleszczami?

Istnieje kilka skutecznych środków ostrożności, o których warto pamiętać, aby uchronić się przed ukąszeniami kleszczy. W tym celu należy:

• Unikać wysokich traw, szczególnie w lasach i terenach o dużej wilgotności, gdzie kleszcze występują najczęściej.
• Przed wyjściem na spacery lub wędrówki poza utwardzonymi ścieżkami stosować środki odstraszające na bazie DEET, które są skuteczne w odparciu kleszczy.
• Nosić długie, przylegające ubrania, takie jak długie spodnie i koszule z długimi rękawami, aby ograniczyć dostęp kleszczy do skóry. Ważne jest także noszenie jasnych ubrań, które ułatwią wykrycie kleszcza na powierzchni skóry.
• Dokładnie sprawdzić ciało po powrocie do domu, zwłaszcza miejsca trudno dostępne, takie jak pachwiny, krocze, pod pachami, za uszami i na owłosionej części głowy.
• Jak najszybciej usunąć pajęczaka, używając specjalnego pęsety do usuwania kleszczy lub w razie trudności skonsultować się z lekarzem.