Infolinia 24/7: 58 775 95 99 / 801 033 200
Placówki medyczne
Potworniaki (łac. teratoma) to stosunkowo rzadko występujące nowotwory – w dużej mierze wciąż stanowią one zagadkę dla badaczy. Należą do grupy nowotworów germinalnych, inaczej określanych jako zarodkowe. Wywodzą się bowiem z komórek rozrodczych, choć ich budowa histologiczna (czyli budowa tkanek) jest bardzo zmienna. Zwykle są zlokalizowane w gonadach, tzn. jajnikach i jądrach – choć nie tylko. Co jednak najważniejsze, większość potworniaków to nowotwory łagodne, a każdy ich rodzaj można skutecznie leczyć. [1].
Spis treści:
Już sama nazwa – potworniaki – przeraża wiele osób. Na szczęście, w dużej większości są to nowotwory łagodne. Jak zostało wspomniane, wywodzą się one z komórek zarodkowych, a konkretnie – ze wszystkich listków zarodkowych. Wyróżnia się trzy listki zarodkowe: ektodermę, mezodermę i endodermę – to właśnie one dają początek tkankom, mogąc różnicować się na wszystkie ich rodzaje (stąd też określa się je jako „wielopotencjalne”). Jest to o tyle istotne, że w dużej mierze to, z jakich tkanek złożony jest dany guz, decyduje o jego zachowaniu.
Potworniaki mogą mieć różną budowę wewnętrzną. Dużą część stanowią zmiany torbielowate, rzadziej pojawiają się guzy lite – to właśnie one zazwyczaj są zmianami o charakterze złośliwym. Co ciekawe, najczęściej potworniaki złośliwe występują u młodych dorosłych (przeważają tu mężczyźni), rozwijają się szybko i mogą wydzielać określone związki, jak np. hormon beta hCG (wydzielany przez komórki trofoblastu - to właśnie poziom tego hormonu w moczu bada się, wykonując domowe testy ciążowe) czy białko, wytwarzane zwykle przez płód, czyli alfa-fetoproteinę (AFP). Tego typu substancje nazywa się markerami, ponieważ pozwalają one nie tylko rozpoznać nieprawidłowości, lecz także monitorować postępy w leczeniu.
Jeśli jednak chodzi o występowanie potworniaków – niezależnie od tego, czy są to zmiany złośliwe, czy łagodne – pojawiają się z niemal taką samą częstotliwością u obu płci. Zazwyczaj u ludzi młodych, w tym także u dzieci (szczyt wykrywania potworniaków obserwuje się u pacjentów w wieku 1-6 lat, a następnie u nastolatków i wspomnianych już młodych dorosłych). Najczęściej potworniaki pojawiają się w gruczołach rozrodczych, czyli są to guzy jajnika lub jąder. Rzadziej występują w śródpiersiu, przestrzeni zaotrzewnowej, wzdłuż kręgosłupa, pęcherzu moczowym czy wątrobie. Jeszcze bardziej sporadyczne przypadki dotyczą występowania opisywanych tu zmian w nosogardzieli lub centralnym układzie nerwowym. Warto również wiedzieć, że potworniaki mogą osiągać naprawdę duże rozmiary (średnicę kilkunastu cm), choć zwykle charakteryzują się przy tym powolnym tempem wzrostu. Jeśli zaś chodzi o przyczyny ich powstawania, wciąż nie są one do końca poznane, choć podkreśla się ważną rolę nieprawidłowości w cyklu podziałów komórkowych [1,4].
Istnieje kilka podziałów potworniaków, lecz przede wszystkim należy wyróżnić następujące rodzaje tego typu guzów:
Poza tym, należy wspomnieć także o guzach litych (zbudowanych z komórek wszystkich trzech listków zarodkowych), torbielowatych (cechują się regularnością zarysów, nie pojawiają się nacieki na sąsiednich strukturach, a ich wzrost jest bardzo powolny lub w ogóle się go nie obserwuje) oraz potworniakach jednotkankowych, jak np. wole jajnika (przypominają budową tarczycę i produkują przypisane jej hormony) [1]. Warto wiedzieć, że zarówno w tkankach potworniaków dojrzałych, jak i niedojrzałych, mogą rozwinąć się inne nowotwory złośliwe, stąd też niezwykle istotne jest postawienie odpowiedniej diagnozy i ewentualne usunięcie zmian. Co więcej, potworniaki łagodne mogą ulec zezłośliwieniu, co dotyczy zarówno przypadków pierwotnego guza, jak i np. jego wznowy [2].
Rozpoznanie potworniaka jest o tyle trudne, że nawet w około 60 proc. tego typu zmiany nie dają objawów. Często zatem wykrywa się je w badaniach profilaktycznych, takich jak np. rutynowe badanie USG narządów rodnych u kobiet. Jeśli jednak pacjent lub pacjentka odczuwają jakiekolwiek symptomy, ich rodzaj zależny jest przede wszystkim od lokalizacji guza, stopnia zaawansowania zmiany oraz ewentualnych przerzutów.
Co ważne, często nie są to objawy oczywiste. Przykładowo, potworniaki, znajdujące się w śródpiersiu, mogą zwiększać częstotliwość infekcji układu oddechowego – a trzeba przyznać, że zwykle standardowego przeziębienia nie łączy się z tak poważnym problemem. Pojawić się może także np. zespół żyły głównej górnej, co może skutkować chociażby obrzękami (zwłaszcza twarzy oraz górnych kończyn), a także poszerzeniem się żył klatki piersiowej. Jest to skutkiem nacisku na sąsiadujące z guzem żyły, do którego dochodzi zwykle w momencie rozrostu zmiany.
Niezwykle istotną kwestią jest także fakt, że potworniaki mogą być zbudowane z komórek, które w fizjologicznych warunkach powinny budować np. nadnercza czy tarczycę, czyli jedne z kluczowych narządów układu hormonalnego. W związku z tym, mogą one w znaczący sposób oddziaływać na całą gospodarkę hormonalną. Problemy w tym zakresie mogą zaś dawać naprawdę bardzo zróżnicowane symptomy, co – jak łatwo wnioskować – silnie utrudnia diagnostykę i może opóźniać znalezienie prawdziwej przyczyny pojawiających się zaburzeń.
W przypadku guza jajnika, może pojawić się powiększenie obwodu brzucha, choć zwykle występuje ono dopiero w zaawansowanym stadium choroby, gdy zmiana osiąga już spore rozmiary. We wczesnym stadium, przede wszystkim wskazuje się zaś na następujące symptomy:
Warto przy tym zauważyć, że w powyższym opisie nigdzie nie pojawia się określenie „rak jajnika”. Należy bowiem pamiętać, że nie każdy nowotwór jajnika będzie rakiem, choć jednocześnie każdy rak jest nowotworem (co dotyczy także zmian, pojawiających się w innych obszarach organizmu).
W pewnym sensie można uznać, że potworniaki jąder są łatwiejsze do wykrycia niż te, występujące w kobiecych gonadach. Wszystko dlatego, że zmiany, dotyczące jąder, zwykle są szybciej widoczne(zmianie ulega np. ich rozmiar czy struktura), niż te powstające na jajnikach (jak to zostało wspomniane, mogą bardzo długo wzrastać niezauważone, a powłoki brzuszne uwypuklają się zwykle dopiero w momencie, gdy guz osiągnie już duże rozmiary) [2]. U mężczyzn zaleca się diagnostykę, jeśli zauważalne są:
Co istotne, w przypadku potworniaków, rzadko stwierdza się ewentualne zmiany skórne na jądrach lub ich bolesność.
Rozpoznanie potworniaków opiera się na co najmniej kilku metodach. Po pierwsze, ważna jest obserwacja – jeśli pojawiają się widoczne guzy lub zgrubienia na ciele, których dotąd nie było, konieczna jest natychmiastowa konsultacja lekarska. Po drugie, niektóre guzy mogą być wyczuwalne w badaniu palpacyjnym, jakim jest np. badanie ginekologiczne, które niejednokrotnie stanowi podstawę w diagnostyce nowotworów jajnika – należy zatem pamiętać o regularnych badaniach profilaktycznych. Po trzecie, jeśli chodzi o pozostałe metody diagnostyki, pomocne są zarówno badania obrazowe, jak i biochemiczne.
Wśród badań obrazowych wymienia się m.in. RTG, USG, rezonans magnetyczny oraz tomografię komputerową (TK). To ostatnie badanie wykazuje dużą czułość i pozwala bardzo precyzyjnie ocenić wielkość zmian, ewentualne nacieki na sąsiednie tkanki, a także dać wskazówki względem leczenia operacyjnego (lub wskazać, czy jest ono możliwe). Co ważne, zwykle specjaliści nie mają w takich przypadkach problemu z rozpoznaniem otrzymanych wyników, ponieważ obraz potworniaków, jaki przedstawia tomografia komputerowa, jest bardzo charakterystyczny (są to struktury o grubych ścianach, a wewnątrz widoczne sązwapnienia, np. fragmenty tkanek zębów czy kości) [1].
Jeśli chodzi zaś o badania laboratoryjne, wskazana może okazać się ocena opisanych już wcześniej markerów, w tym np. AFP, beta hCG, CEA (antygenu karcinoembrionalnego), LDH (dehydrogenazy mleczanowej) czy CA125 (marker raka jajnika) – w celu ich sprawdzenia, przeprowadza się standardowe badanie krwi. Generalnie jednak finalnym potwierdzeniem rozpoznania zawsze jest wynik badania histopatologicznego zmiany (usuniętej lub wycinka pobranego w przebiegu biopsji) [2].
Sposoby leczenia potworniaków zawsze dostosowywane są do indywidualnych przypadków. Bardzo ważna jest przede wszystkim ocena histopatologiczna – jeśli wykluczy ona złośliwy charakter guza, często wystarczy po prostu jego chirurgiczne usunięcie. Co ważne, tego typu guzy usuwa się z tzw. marginesem onkologicznym. Oznacza to, że poza tkankami zmienionymi, wycina się także niewielki margines tkanki zdrowej. Warto przy tym podkreślić, że tego typu zabiegi wykonuje się zarówno technikami klasycznymi, jak i laparoskopowo (w zależności od indywidualnych wskazań, możliwości etc.).
W przypadku potworniaków złośliwych, konieczne są także dodatkowe terapie, zwłaszcza chemio- lub radioterapia, które pozwalają całkowicie usunąć zagrażające zdrowiu komórki nowotworowe. Tę drugą metodę stosuje się rzadziej, często np. dopiero w przypadku braku odpowiedzi na chemioterapię. Co równie ważne, nieraz chemioterapia przybiera formę przed- i pooperacyjną (pierwsza często np. pozwala ograniczyć wielkość guza, co może ułatwić lub umożliwić przeprowadzenie interwencji chirurgicznej).
Niestety, potworniaki mogą dawać przerzuty. Dotyczy to przede wszystkim nowotworów złośliwych. W takim przypadku najczęściej obserwuje się objawy, pochodzące już nie tylko z pierwotnego źródła, lecz także z innych zmienionych chorobowo miejsc.
Potworniaki mogą nawracać, zwłaszcza jeśli podczas usuwania pierwotnego guza nie pozbyto się wszystkich ognisk nowotworowych. Niektóre dane wskazują, iż nawrót zwykle występuje w okresie do 2 lat od pierwszego usunięcia zmiany.
Tak, potworniaki są jak najbardziej wyleczalne, co dotyczy zarówno zmian łagodnych, jak i tych złośliwych. Dla skuteczności leczenia bardzo ważne jest jednak szybkie ich rozpoznanie, dlatego warto wykonywać odpowiednie badania nie tylko w momencie wystąpienia niepokojących objawów, lecz także profilaktycznie (jak wskazano wcześniej, nawet 60 proc. potworniaków może nie dawać żadnych symptomów i wykrywa się je przypadkowo).
Źródła:
Rezonans magnetyczny i tomografia komputerowa to badania radiologiczne, które są niezwykle istotne w czasie diagnostyki wielu schorzeń. Czym się różnią?
Plamki, błyski, paproszki czy muszki pojawiające się przed oczami przeważnie są zupełnie niegroźne, ale czasami mogą świadczyć o poważnej chorobie. Jakie są przyczyny występowania zmian w polu widzenia i czy da się je wyleczyć? Kiedy warto te objawy skonsultować z lekarzem?
Krwotoki z nosa są powszechne – bez względu na wiek i płeć. Mogą być wynikiem urazu, lub stanu chorobowego. Jakie są inne przyczyny? Co zrobić w razie krwawienia? Kiedy krwotoki powinno się skonsultować z lekarzem?
Ciśnienie oczne, określane też jako ciśnienie wewnątrzgałkowe albo śródgałkowe, jest to ciśnienie wywierane przez płyn śródoczny na rogówkę i twardówkę.
