Infolinia 24/7: 58 775 95 99 / 801 033 200
Placówki medyczne
Wysypka, pęcherzykowe wykwity czy inne zmiany skórne często budzą ogromny niepokój, zwłaszcza jeśli towarzyszy im wysoka gorączka. Co jednak jest dobrą wiadomością – tego typu objawy mogą świadczyć o tzw. bostonce, która jest dość łagodną chorobą wirusową. Zwykle sama w sobie nie jest groźna, choć należy wiedzieć jak powinno wyglądać prawidłowe postępowanie w jej przebiegu. Jakie są zatem objawy bostonki, jak wygląda jej leczenie i co można zrobić, by uniknąć zachorowania?
Spis treści:
Zarówno bostonka, jak i choroba bostońska, to określenia potoczne. Nawiązują do epidemii, która miała miejsce właśnie w Bostonie, w 1951 roku – po raz pierwszy opisano wtedy tę przypadłość. Prawidłowa, zgodna ze współczesną nomenklaturą medyczną nazwa schorzenia brzmi: choroba dłoni, stóp i ust (ang. Hand, Foot and Mouth Disease – HFMD). Dotyka ona przede wszystkim dzieci poniżej 10. roku życia, choć nie omija również starszych dzieci oraz osób dorosłych [3,4].
Jak zostało wspomniane, bostonka to choroba wirusowa. Za wywołanie choroby odpowiadają zakażenia wirusami z rodziny Picornaviridae (nazywane pikornawirusami). Konkretnie mowa o enterowirusach, z których najczęściej chorobę bostońską wywołują:
Są one szeroko rozpowszechnione na całym świecie, choć niektóre wirusy mogą być w danych obszarach powszechniejsze, jak np. enterowirus 71 w Tajwanie czy Chinach [1].
Niestety, bostonką można zarazić się względnie łatwo. Jest to choroba zakaźna, a wirus wywołujący infekcję szczególnie szybko rozprzestrzenia się w dużych skupiskach dzieci, jak np. żłobki, przedszkola czy szkoły. Jeśli zaś choruje najmłodszy członek rodziny, istnieje bardzo duże prawdopodobieństwo zakażenia także jego rodziców czy opiekunów – bezpośredni kontakt z zakażoną osobą wiąże się bowiem z największym ryzykiem zainfekowania.
Co więcej, można zakazić się również poprzez kontakt z wydzielinami osoby chorej, które łatwo rozprzestrzeniają się podczas kichania czy kaszlu. Źródłem wirusów jest też płyn pęcherzykowy, który wydobywa się z pękających, pojawiających się na skórze zmian.
Warto też podkreślić, że bostonka określana jest jako „choroba brudnych rąk”. Jej wirusy są obecne także w kale, a nieprawidłowa higiena po skorzystaniu z toalety czy zmianie pieluszki u niemowlęcia wiąże się z dużym prawdopodobieństwem przeniesienia patogenu wprost do ust. Co więcej, wirus może zostać przeniesiony także na przedmioty, skąd mogą zarażać się nim kolejne osoby. Dotyczy to również przestrzeni publicznych i takich elementów, jak np. klamki do drzwi, poręcze schodów czy koszyki w supermarkecie. Podczas korzystania z nich należy unikać dotykania twarzy dłonią, w miarę możliwości dezynfekować ręce, a po powrocie do domu – dokładnie je umyć [1,2].
Łatwo zauważyć, że tego typu symptomy można przyporządkować ogromnej liczbie chorób. Stąd też bostonkę zwykle rozpoznaje się dopiero w kolejnej fazie, gdy pojawiają się charakterystyczne dla niej zmiany skórne. Są to zmiany pod postacią pęcherzyków i plamisto-grudkowej wysypki. Zwykle mają średnicę około 1-3 mm i początkowo występują głównie w obrębie jamy ustnej (podniebienie, błona śluzowa policzków, język, dziąsła i tylna ściana gardła). Dość szybko dochodzi do ich pękania, co skutkuje nadżerkami – niestety, często bolesnymi.
W kolejnym etapie pojawiają się zmiany skórne także na kolejnych obszarach. Jak wskazuje sama nazwa schorzenia – choroba dłoni, stóp i jamy ustnej – są to przede wszystkim podeszwy stóp oraz ich boczne części, a także dłonie. Nieraz jednak można spotkać je również w innych delikatnych obszarach, jak np. pośladki czy w okolicy narządów płciowych, lecz znacznie rzadziej na twarzy lub tułowiu. Tego typu zmiany przyjmują formę podłużnych pęcherzyków, położonych na mocno zaczerwienionym podłożu i – co jest szczególnie charakterystycznym objawem – obserwuje się na nich szarawą, cienką pokrywę. Osiągają zwykle wielkości około 3-7 mm [1].
Co ciekawe, zmiany skórne w przebiegu bostonki mogą nieco różnić się od siebie, a zależy to od konkretnego wirusa, który jest przyczyną choroby. Przykładowo, zakażenie CV-A16 zwykle objawia się dużymi pęcherzykami, infekcja EV-A71 raczej zmianami o charakterze wybroczyn, które występują dość nietypowo dla bostonki, bo na tułowiu i kończynach, zaś choroba, wywołana przez Coxsackievirus A6 ma nieraz ciężki lub atypowy przebieg [3].
O nietypowym przebiegu choroby świadczy m.in. brak gorączki – tak, może się tak zdarzyć. Nie zawsze występują też wszystkie inne charakterystyczne objawy bostonki, co może istotnie utrudniać postawienie odpowiedniej diagnozy.
Z czym zatem najłatwiej pomylić chorobę dłoni, stóp i jamy ustnej? Po pierwsze, nieraz wykonuje się diagnozę różnicową w kierunku alergii. Po drugie, warto rozróżnić bostonkę z tzw. trzydniówką, jak określa się rumień nagły. Po trzecie, nieraz bostonka mylona jest z wypryskiem potnicowym, a te różnicuje się także ze świerzbem, półpaścem czy rozsianym zakażeniem wirusem opryszczki.
Jak zatem widać, łatwo o pomyłkę w tym zakresie, stąd też diagnozowanie najlepiej pozostawić doświadczonym specjalistom. Lekarze nie mają zwykle większego problemu z rozpoznaniem, zwłaszcza w momencie, gdy zmiany na skórze są już dobrze widoczne.
Jeśli jednak chodzi o poważniejsze schorzenia, najważniejsze jest rozróżnienie diagnostyczne w poniżej przedstawionych zakresach:
Charakterystycznym objawem bostonki są zmiany, które zwykle mają kształt podłużny, zaś ospa wietrzna charakteryzuje się zmianami okrągłymi. Co więcej, w przebiegu ospy wysypka może pojawić się na całym ciele – kończynach, plecach, brzuchu czy nawet skórze głowy. W bostonce tego typu miejsca zazwyczaj są „czyste”, a do tego zmiany nie powodują swędzenia, co w ospie jest jednym z bardziej dokuczliwych objawów.
Co więcej, leczenie choroby bostońskiej zwykle jest też prostsze i szybsze. Istotne jest także to, że po jej przebycie nie gwarantuje, że pacjent nie zachoruje ponownie, co wynika m.in. z faktu, że chorobę bostońską mogą wywołać różne wirusy. Po przejściu ospy wietrznej nie jest to już problemem – raz przebyta, przeważnie wyklucza ryzyko ponownego zachorowania.
Najważniejszym aspektem, różnicującym oba te schorzenia, jest miejsce występowania zmian skórnych. O ile wysypka bostońska pojawia się głównie na stopach, dłoniach i błonach śluzowych jamy ustnej, o tyle w szkarlatynie można zobaczyć ją na pośladkach, w pachwinach, zgięciach kończyn i innych miejscach, które mają zwiększoną ciepłotę.
W szkarlatynie istotnym objawem jest także silne zaczerwienienie języka, a w początkowym etapie choroby również białawy nalot na migdałkach oraz wspomnianym już języku – w bostonce tego typu symptomów nie ma. Co więcej, zmiany występujące w przebiegu szkarlatyny zazwyczaj nie mają charakteru pęcherzykowatego, a w ostatniej fazie następuje bardzo intensywne złuszczanie naskórka, które w chorobie bostońskiej zwykle jest łagodniejsze.
Okres wylęgania wirusa, wywołującego HFMD, wynosi około 3-6 dni. W początkowej fazie choroby bostońskiej wirus zagnieżdża się w gardle, rozprzestrzeniając się następnie w tkance chłonnej – od migdałków, aż do grudek chłonnych w jelicie [1]. Następnie pojawiają się opisane wyżej objawy, a uwagę zwraca przede wszystkim charakterystyczna wysypka [1,3]. Co istotne, bostonka to choroba samoograniczająca się, co oznacza, że organizm, a konkretnie układ odpornościowy sam powinien poradzić sobie z jej pokonaniem. U dzieci zwykle przebieg choroby bostońskiej jest łagodny i po około 7-10 dniach dochodzi do wyzdrowienia. Jeśli jednak pojawi się u osób dorosłych, może być znacznie cięższa, objawy choroby mogą trwać dłużej i wiązać się z większym ryzykiem powikłań kardiologicznych lub neurologicznych. U małych dzieci powikłania zdarzają się względnie rzadko.
Niestety, warto pamiętać, że ustąpienie objawów nie równa się zakończeniu fazy zarażania. Osoby, chorujące na bostonkę, mogą jeszcze przez wiele dni wydalać z organizmu wirusy, zwłaszcza z kałem lub śliną (nawet do 6-8 tygodni), tym sposobem przekazując zakażenie dalej [1].
Diagnostyka bostonki zwykle nie jest dla specjalistów trudna. Polega na wywiadzie, dotyczącym przebiegu schorzenia i początkowych objawów, a także organoleptycznej ocenie zmian skórnych – zazwyczaj tyle wystarcza, by postawić prawidłową diagnozę. Jeżeli jednak pojawiają się wątpliwości, możliwe jest wykonanie specjalistycznych testów z krwi lub badań kału, które potwierdzą obecność określonych wirusów w organizmie (lub skierowanych przeciwko nim antygenów).
Ważną i dobrą informacją jest to, że choroba dłoni, stóp i jamy ustnej zwykle ma łagodny przebieg (zwłaszcza bostonka u dzieci, ponieważ u osób dorosłych bywa on nieco ostrzejszy), a leczenie polega przede wszystkim na łagodzeniu objawów choroby – co to dokładnie oznacza?
Wskazane są leki przeciwgorączkowe oraz przeciwzapalne. Konieczny jest odpoczynek, spożywanie dużej ilości płynów, zwłaszcza wody niegazowanej, a także wysypianie się. Pozostałe działania są zaś uzależnione od konkretnych objawów. Jeśli bowiem pojawiają się problemy z układem pokarmowym, np. biegunka, wskazane jest uzupełnianie elektrolitów. Pomocne mogą być także probiotyki. Jeżeli zaś szczególnie trudne jest radzenie sobie ze zmianami na błonie śluzowej jamy ustnej, ukojenie mogą przynieść płyny do płukania, które odkażają i łagodzą bolesne owrzodzenia – niektóre tego typu preparaty można dostać w aptekach bez recepty.
Co istotne, w niektórych przypadkach wskazana może być także suplementacja witaminy A. Jest to naturalny antyoksydant, który nie tylko wzmacnia odporność organizmu, lecz także znakomicie wpływa na skórę. Bierze udział m.in. w regulacji procesów jej złuszczania, wymiany zewnętrznych warstw komórek, a dodatkowo odgrywa też ważną rolę w nawilżaniu (stymuluje syntezę kwasu hialuronowego) [5].
Leczenie objawowe zmian skórnych wymaga też miejscowego stosowania środków odkażających i/lub antywirusowych, np. zawierających oktenidynę. Warto też pamiętać, że wyprysków nie wolno rozdrapywać czy przekłuwać. Jest to o tyle istotne, że tego typu zmiany wiążą się z podwyższonym ryzykiem nadkażenia bakteryjnego. W takim przypadku konieczne będzie już nieco inne, intensywniejsze leczenie – infekcje bakteryjne leczy się bowiem przyczynowo, czyli podając wspomniane już antybiotyki. Czy są one konieczne na wcześniejszym etapie choroby dłoni, stóp i jamy ustnej? Nie, ponieważ antybiotykoterapia nie działa na wirusy, a jej stosowanie nie tylko nie wesprze organizmu, lecz może mu wręcz zaszkodzić (np. zaburzając mikroflorę jelitową).
Jeśli jednak przebieg bostonki jest bardzo zintensyfikowany, niezbędna może być hospitalizacja i silniejsze leczenie przeciwwirusowe. Na szczęście, są to rzadkie przypadki i w większości można spokojnie walczyć z tą chorobą w warunkach domowych.
Tak, na bostonkę można zachorować po raz drugi, a także kolejny i kolejny… Wynika to przede wszystkim z tego, że za jej wystąpienie odpowiadają różne wirusy. Zyskanie odporności na jeden, nie tworzy automatycznie odporności na inne.
Dostępne informacje jasno wskazują na konieczność zwiększonej uważności w tym wyjątkowym okresie – choroba bostońska może bowiem zwiększać ryzyko poronienia, zwłaszcza jeśli kobieta przechodzi ją w I trymestrze ciąży. Może też wpływać niekorzystnie na rozwój serca płodu, potencjalnie zwiększając ryzyko wystąpienia wrodzonych wad tego narządu. Co więcej, jeśli do zakażenia dojdzie pod koniec ciąży, wirus może zostać przekazany także dziecku.
Warto również zauważyć, w przypadku ciąży, zagrożeniem samym w sobie może być także wysoka gorączka. Jeśli występuje, konieczna jest pilna konsultacja lekarska. Będzie ona wskazana także po to, by specjalista mógł przeprowadzić diagnostykę różnicową i wykluczyć np. opisaną wcześniej ospę wietrzną, która w ciąży jest bardzo niebezpieczna.
Ważna jest zatem nieustanna obserwacja i jeśli u ciężarnej pojawią się niepokojące objawy choroby bostońskiej, konieczna jest wizyta u lekarza rodzinnego lub ginekologa prowadzącego ciążę.
Choć, jak to zostało wspomniane, bostonka jest chorobą samoograniczającą się i zwykle względnie łagodną w przebiegu, zdarzają się przypadki komplikacji.
W przypadku każdego z wymienionych tu schorzeń, niezwykle istotne jest tempo reakcji. Jeśli zatem objawy utrzymują się ponad 10 dni, są bardzo nasilone lub nietypowe dla tej choroby, konsultacja lekarska powinna odbyć się w trybie pilnym.
Konsultacja merytoryczna lek. Ireneusz Markowski
Dyrektor Medyczny POLMED
Źródła:
1. Kuchciak-Brancewicz M., Bienias W., Kaszuba A., Choroba bostońska, Dermatologia Praktyczna 1/2014.
2. Główny Inspektorat Sanitarny, Choroba dłoni, stóp i ust (choroba bostońska), „www.gov.pl”
3. Aswathyraj S. i in., Hand, foot and mouth disease (HFMD): emerging epidemiology and the need for a vaccine strategy, Med Microbiol Immunol (2016) 205:397–407.
4. Li Y. Zhang J, Zhang X., Modeling and Preventive Measures of Hand, Foot and Mouth Disease (HFMD) in China, International Journal of Environmental Research and Public Health. 2014; 11(3):3108-3117.
5. Red. Jarosz M., Rychlik E., Stoś K., Charzewska J., Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie, Państwowy Zakład Higieny, 2020.
6. Saguil A. i in., Hand-Foot-and-Mouth Disease: Rapid Evidence Review, Am Fam Physician. 2019;100(7):408-414.
Ciśnienie oczne, określane też jako ciśnienie wewnątrzgałkowe albo śródgałkowe, jest to ciśnienie wywierane przez płyn śródoczny na rogówkę i twardówkę.
Plamki, błyski, paproszki czy muszki pojawiające się przed oczami przeważnie są zupełnie niegroźne, ale czasami mogą świadczyć o poważnej chorobie. Jakie są przyczyny występowania zmian w polu widzenia i czy da się je wyleczyć? Kiedy warto te objawy skonsultować z lekarzem?
Krwotoki z nosa są powszechne – bez względu na wiek i płeć. Mogą być wynikiem urazu, lub stanu chorobowego. Jakie są inne przyczyny? Co zrobić w razie krwawienia? Kiedy krwotoki powinno się skonsultować z lekarzem?
Ciśnienie oczne, określane też jako ciśnienie wewnątrzgałkowe albo śródgałkowe, jest to ciśnienie wywierane przez płyn śródoczny na rogówkę i twardówkę.
