Skolioza – jak wygląda; typy i objawy. Czy skoliozę można wyleczyć?

Czym jest skolioza kręgosłupa?

Zgodnie z definicją medyczną, skolioza to forma deformacji kręgosłupa i tułowia o charakterze trójpłaszczyznowym. W przeciwieństwie do bocznego skrzywienia kręgosłupa (z którym jest często mylona), obejmuje ona nie tylko płaszczyznę czołową, ale również strzałkową i poziomą. Odchylenie może mieć miejsce od osi całego kręgosłupa lub jedynie wybranego odcinka (najczęściej obejmuje piersiowy odcinek kręgosłupa lub odcinek piersiowo-lędźwiowy). Kręgosłup osoby cierpiącej na skoliozę przyjmuje charakterystyczny kształt litery S.

Typy skoliozy

Skoliozy to tak naprawdę szeroka grupa deformacji, które można podzielić ze względu na okres pojawienia się zmian, przyczynę powstania czy stopień zaawansowania.

W zależności od wielkości skrzywienia kręgosłupa (zgodnie ze skalą Cobba), skolioza może mieć trzy stopnie:

• I stopień – gdy kąt skrzywienia wynosi od 10 do 24 stopni,
• II stopień – do tej grupy zaliczamy skoliozy o kącie 25-40 stopni,
• III stopień – skoliozy o kącie ponad 50 stopni.

Ze względu na wiek pacjenta, u którego zostało zdiagnozowane skrzywienie kręgosłupa wyróżniane są:

• skolioza niemowlęca – gdy problem występuje u dzieci poniżej 3 roku życia,
• skolioza dziecięca – objawy obserwowane są mniej więcej między 3. a 10. rokiem życia,
• skolioza młodzieńcza – pojawiająca się u dzieci między 10. a 16. rokiem życia,
• skolioza dorosłych – pojawienie się deformacji i jej diagnoza następuje po zakończonym okresie wzrostu.

Ze względu na przyczynę zaburzenia wyróżniamy:

• skoliozę wrodzoną – dość rzadko występująca, związana z wrodzoną wadą kręgosłupa. Diagnozowana najczęściej zaraz po urodzeniu, co daje szansę na szybką i intensywną terapię,
• skoliozy idiopatyczne – rodzaj skrzywienia kręgosłupa, którego jednoznacznej przyczyny nie da się poznać, pomimo częstego występowania (nawet 90% wszystkich skolioz). Czynnikami ryzyka są tu między innymi:
  • intensywny wzrost,
  • zmiany w obrębie ośrodkowego układu nerwowego,
  • predyspozycje rodzinne.
• skoliozę nerwowo-mięśniową – związana z osłabieniem mięśni przykręgosłupowych w wyniku takich schorzeń jak dystrofia mięśniowa czy porażenie mózgowe,
• skoliozę zwyrodnieniową – skolioza nabyta, charakterystyczna dla osób dorosłych, u których obserwuje się zmiany zwyrodnieniowe dysków czy struktur okołostawowych, zaburzające biomechanikę kręgosłupa lub zmiany wynikające z osteoporozy.

Co to jest skolioza piersiowa? Co oznacza lewostronna skolioza?

Skoliozy można podzielić również ze względu na lokalizację i kierunek postępowania zmian.

Ze względu na odcinek kręgosłupa objęty zniekształceniem wyróżnia się następujące rodzaje skoliozy:

• skolioza piersiowa,
• skolioza piersiowo-lędźwiowa,
• skolioza lędźwiowa.

Co więcej, zmiany deformacyjne kręgosłupa mogą przebiegać w różnym kierunku. Jeżeli dochodzi do wygięcia łuku kręgosłupa na lewą stronę – to skolioza lewostronna lub inaczej lewowypukła. Jeżeli natomiast przegięcie kręgosłupa następuje w stronę przeciwną – to skolioza prawostronna Często też skolioza ma charakter nie jedno-, a wielowypukły, kiedy to pojawia się dwa lub więcej łuków spowodowanych deformacją.

Skolioza u dzieci

Skolioza to rodzaj skrzywienie kręgosłupa, która zdecydowanie częściej występuje u dzieci niż u dorosłych, a co więcej może pojawić się na różnym etapie ich wzrostu. Najszybszy jej rozwój ma miejsce zwykle jednak w okolicach 11-13. roku życia, kiedy to następuje intensywny rozrost kośćca, za którym nie nadąża wzrost mięśni zapewniających stabilność kręgosłupa. Choć początkowo sądzono, że postęp choroby ma miejsce jedynie do czasu zakończenia wzrostu kręgosłupa (ok.18-20. rok życia) okazuje się, że po uzyskaniu dojrzałości deformacja może dalej postępować.

Co może doprowadzić do skrzywienia kręgosłupa?

Jakie są przyczyny skrzywienia kręgosłupa we wszystkich trzech płaszczyznach? Tak naprawdę, pomimo wielu przeprowadzonych badań, jednoznaczna etiopatogeneza skoliozy nie została poznana. Często wynika ona z zaburzeń samej struktury kręgosłupa o charakterze wrodzonym lub nabytym. Niejednokrotnie zdarza się, że skoliozie towarzyszą inne schorzenia współistniejące, takie jak zaburzenia równowagi lub czucia, asymetryczna struktura pnia mózgu, wady serca czy zaburzenia w syntezie kolagenu lub lipiprotein, co wskazuje iż mogą mieć one wspólne podłoże jakim są mutacje genetyczne i wady rozwijające się jeszcze w okresie płodowym. W wielu przypadkach są to jednak skrzywienia idiopatyczne, które pojawiają się samoistnie bez jasno określonej przyczyny.

Jeżeli chodzi o przyczyny skoliozy o charakterze nabytym, wymienia się często:

• przepukliny krążków międzykręgowych,
• zmiany zwyrodnieniowe lub przewlekłe pourazowe uszkodzenia stawów kończyn dolnych,
• nierówne długości kończyn dolnych,
• guzy kości,
• porażenie mózgowe.

Pamiętajmy, że nawet u osób zdrowych mogą pojawić się zmiany deformacyjne, zwłaszcza jeżeli będą one pod wpływem tzw. czynników ryzyka. Wśród tych, które mogą skutkować bocznym skrzywieniem kręgosłupa lub skoliozą wymienia się:

• nieprawidłowa postawa w trakcie siedzenia lub chodzenia,
• choroby płuc,
• operacje w obrębie klatki piersiowej, przeprowadzane zwłaszcza w okresie dojrzewania (powodują tzw. skoliozy torakogenne),
• zbyt wczesne pionizowanie noworodka i niemowlęcia.

U pacjentów, u których dopiero w wieku dorosłym pojawiło się skrzywienie kręgosłupa lędźwiowego lub piersiowego często przyczyną jest nie tylko nieprawidłowy styl życia, ale także inne zmiany zwyrodnieniowe w układzie kostno-stawowym. Wtedy mówi się, że jest to tzw. skolioza zwyrodnieniowa.

Skolioza – objawy

Najbardziej charakterystycznym objawem skoliozy, który jednak nie zawsze widoczny jest na pierwszy rzut oka, jest nienaturalna krzywizna kręgosłupa. Zazwyczaj skolioza u dzieci dostrzegana jest w trakcie rutynowych, przesiewowych badań lekarskich, czyli tzw. bilansu dzieci i młodzieży. Rodzice z kolei mogą zauważyć takie objawy skoliozy jak:

• nieprawidłowe dopasowanie ubrań – np. różna długość nogawek spodni czy nierówność koszulek na wysokości talii (wynikająca z nierówności wcięć w talii),
• pozorne skrócenie kończyny,
• nadmiernie wystające łopatki,
• zwisające jedno ramię (asymetria barków),
• widoczna asymetria pleców przy pochylaniu się do przodu,
• zaburzenia równowagi,
• garb żebrowy (z jednej strony pleców).

Postęp skoliozy będzie prowadził do coraz bardziej dotkliwych objawów, związanych między innymi z przeciążeniami tkanek miękkich czy uciskiem na korzenie nerwowe. Z czasem więc skolioza u dzieci jak i u osób dorosłych może powodować:

• drętwienie i osłabienie kończyn dolnych,
• przewlekłe uczucie zmęczenia,
• trudności z oddychaniem,
• zaburzenia prawidłowego chodu.

Czy skolioza jest groźna? Czy skolioza boli?

W większości przypadków skolioza jest schorzeniem, które przede wszystkim powoduje defekty estetyczne i czynnościowe, nie wywołując przy tym znaczących dolegliwości bólowych. Niemniej jednak istnieją przypadki, kiedy powoduje ból pleców, karku, żeber, brzucha czy wywołuje przykurcze mięśniowe. Dochodzi do tego zazwyczaj przy intensywnym postępowaniu skoliozy kręgosłupa, co może mieć miejsce nawet u młodych osób.

Powikłania skoliozy

W zaawansowanej postaci choroby dochodzi do takich powikłań jak:

• ucisk na płuca, serce jak i inne narządy wewnętrzne (gdy skolioza obejmuje górną część pleców) – wzrasta ryzyko rozwoju niewydolności krążenia i oddechowej np. w wyniku przerostu prawej komory serca,
• zniekształcenia klatki piersiowej (gdy deformacje występują w odcinku piersiowym),
• zmiany neurologiczne prowadzące do zaburzeń neurologicznych (objawy neurologiczne skoliozy są jednym ze wskazań do leczenia operacyjnego),
• ból w klatce piersiowej,
• nieprawidłowe zakresy ruchomości w stawach i w efekcie znacznie ograniczenia motoryczne.

Jeżeli w porę nie podejmiemy odpowiedniego leczenia, w późniejszym czasie możliwości zastosowania metod zachowawczych są bardzo ograniczone i często jedynym możliwym rozwiązaniem jest leczenie operacyjne.

Czego nie można robić ze skoliozą?

Skolioza kręgosłupa oprócz wspomnianych wyżej objawów prowadzi także do ograniczeń w wykonywaniu codziennych czynności czy uprawianiu sportów. Choć wydawać by się mogło, że ruch w tym przypadku sprzyja leczeniu, istnieją dyscypliny sportowe, które nie mogą być uprawiane przez osoby ze skoliozą. Należą do nich między innymi jazda rowerem czy jazda konna, w trakcie których dochodzi do intensywnych drgań, które mogą prowadzić do pogłębienia skrzywienia kręgosłupa. Niewskazane są także: dźwiganie ciężarów, długie marsze czy koszykówka. Skolioza u dzieci jest także przeciwwskazaniem do wykonywania takich ćwiczeń jak przewroty, mostek czy skoki. Warto o tym pamiętać, mając na uwadze, że są to jedne z podstawowych ćwiczeń wykonywanych na lekcjach wychowania fizycznego w szkołach.

Czy da się wyleczyć skoliozę?

Zazwyczaj pierwszym lekarzem, który wysnuwa podejrzenie skrzywienia bocznego kręgosłupa lub skoliozy jest lekarz pierwszego kontaktu lub pediatra. W takim przypadku powinien on wystawić pacjentowi skierowanie do ortopedy. Diagnostyka skoliozy oprócz badania fizykalnego obejmuje także badania obrazowe, takie jak RTG czy rezonans magnetyczny. Po postawieniu diagnozy konieczna może okazać się konsultacja z innymi specjalistami w celu ustalenia optymalnej terapii, takimi jak:

• chirurg ortopeda specjalizujący się w leczeniu schorzeń kręgosłupa,
• neurolog (jeżeli występują objawy neurologiczne),
• fizjoterapeuta.

Wybór metody leczenia zależy od wieku pacjenta i stopnia zaawansowania wady postawy. Bez względu na to, jaka terapia leczenia skolioz zostanie wybrana, ma ona na celu przede wszystkim:

• zredukować dolegliwości bólowe,
• zatrzymać postęp deformacji kręgosłupa,
• zmniejszyć lub całkowicie usunąć skrzywienia,
• zlikwidować objawy neurologiczne,
• zapewnić trwałość osiągniętego efektu.

Skolioza u dzieci – jak wygląda leczenie?

W przypadku dzieci schemat jak i czas trwania leczenia skoliozy uzależniony jest nie tylko od wieku małego pacjenta i stopnia zaawansowania zmian, ale również indywidualnego rozwoju pacjenta. Jeżeli chodzi o zachowawcze leczenie skoliozy, polega ono głównie na:

• odciążeniu kręgosłupa,
• wyciągach,
• łóżeczkach korekcyjnych,
• gimnastyce leczniczej,
• gorsetach korekcyjnych.

Leczenie operacyjne stosowane jest zazwyczaj u dorosłych lub w przypadku bardzo zaawansowanych zmian, kiedy skrzywienie kręgosłupa wynosi minimum 30-40 stopni w skali Cobba.

Skolioza kręgosłupa u dzieci – profilaktyka

Chcąc leczyć skoliozę jak i schorzenie jakim jest boczne skrzywienie kręgosłupa u dzieci zwraca się szczególną uwagę na zachowanie prawidłowej postawy. Sprzyjają temu:

• spanie na twardym materacu, bez dużej poduszki pod głową,
• zachowywanie prostej postawy przy biurku (istotne jest by wysokość blatu i krzesła były odpowiednio dopasowane do wzrostu dziecka, a jego nogi opierały się płasko o podłoże),
• odpowiednio wyprofilowane krzesło do nauki (wspierające kręgosłup lędźwiowy),
• symetryczne obciążanie kręgosłupa (np. używanie plecaka / tornistra zamiast torby noszonej na jednym ramieniu)

Jakie ćwiczenia na skoliozę?

Podstawowa metoda leczenia skolioz, zarówno jeżeli chodzi o leczenie skoliozy u dzieci jak i dorosłych to gimnastyka korekcyjna. Jej celem jest przede wszystkim:

• działanie derotacyjne,
• przywrócenie fizjologicznych krzywizn kręgosłupa,
• wzmocnienie mięśni przykręgosłupowych (ich rozciąganie po stronie wklęsłej i wzmacnianie po wypukłej stronie krzywizny)
• przywrócenie prawidłowej ruchomości kręgosłupa we wszystkich płaszczyznach,
• wzmocnienie mięśni głębokich tułowia, w tym zwłaszcza mięśni brzucha, odpowiadających za prawidłową posturę,
• zwiększenie ruchomości stawów,
• poprawa wydolności organizmu,
• wyrobienie nawyku utrzymywania prawidłowej postawy ciała,
• prawidłowe pozycjonowanie tułowia (zachowanie we właściwej pozycji zarówno osi kręgosłupa jak i miednicy).

Ćwiczenia są pomocne przede wszystkim w przypadku osób cierpiących na skoliozy I stopnia, z nieznacznym skrzywieniem pod warunkiem, że są wykonywane regularnie w odpowiedni sposób. Z tego względu początkowo wskazane jest korzystanie z pomocy fizjoterapeuty, który nie tylko pokaże jakie ćwiczenia należy wykonywać, ale również jak robić to prawidłowo. Potem oczywiście możliwe jest wykonywanie treningów samodzielnie w domu.

Pamiętajmy, że zarówno skrzywienia kręgosłupa u dzieci jak i skolioza u dorosłych to często bardzo złożone problemy. Każdy przypadek jest inny i powinien być traktowany indywidualnie. Choć oczywiście ogólne założenia terapii i schemat postępowania rehabilitacyjnego będą podobne, tak naprawdę nie ma uniwersalnego zestawu ćwiczeń, który sprawdzi się u każdego pacjenta. Nieprawidłowo dobrane ćwiczenia korekcyjne, w tym ćwiczenia asymetryczne oraz inne, często wskazywane jako złoty środek na skoliozę, mogą nie tylko nie przynieść poprawy, ale wręcz doprowadzić do pogłębienia skrzywień kręgosłupa i innych powikłań.

Oprócz ćwiczeń typowo korekcyjnych wskazane są również różnego rodzaju ćwiczenia rozciągające, które dodatkowo wspierają kręgosłup. W przypadku dzieci mogą one przyjmować formę atrakcyjnych dla niego aktywności, takich jak pływanie, balet czy sporty walki.