Błędnik zlokalizowany w uchu wewnętrznym składa się z błędnika kostnego i błoniastego. Jedna z jego części – tak zwany narząd Cortiego – odpowiada za zmysł słuchu, zaś pozostałe – woreczek, łagiewka i kanały półkoliste – za zmysł równowagi.
Każdy ruch, który wykonujemy, powoduje przemieszczanie się płynu wypełniającego strukturę ucha. Płyn ten stymuluje komórki znajdujące się wewnątrz błędnika, a błędnik przekazuje impuls nerwowy do mózgu. Jeśli wszystko działa prawidłowo, impulsy idące z prawego i lewego błędnika są zrównoważone. Gdy zaś dochodzi do uszkodzenia błędników, odczuwamy m.in. zaburzenia równowagi nazywane zawrotami głowy, nudności i wymioty.
Problem z błędnikiem objawia się wspomnianymi zawrotami głowy opisywanymi jako wirowanie wszystkiego, co znajduje się w zasięgu wzroku. Zazwyczaj zawroty są szybkie i przemijające. Co ważne, mogą występować zarówno przy otwartych, jak i zamkniętych oczach, nie tylko podczas zmiany pozycji, lecz także w trakcie siedzenia, stania lub leżenia. Zawroty głowy prowadzą do zachwiania równowagi – chory odczuwający zawroty zaczyna się kołysać, aby dopasować się do widzianych przez siebie ruchów przestrzeni.
Często problemom z błędnikiem towarzyszy również oczopląs, czyli niezależne ruchy gałek ocznych pojawiające się w trakcie nagłego ruchu, np. wstania z łóżka. Czasami zdarzają się także szumy uszne, które mogą być bardzo uciążliwe.
Najczęstszymi chorobami błędnika są: zapalenie błędnika, kinetoza oraz choroba Meniere’a. Kinetozę potocznie nazywaną chorobą lokomocyjną można zaliczyć do niegroźnych, ale bardzo nieprzyjemnych schorzeń błędnika. W przypadku kinetozy mówi się dosłownie o fizjologicznej reakcji organizmu na podróż samochodem, samolotem lub statkiem. Dlaczego niektórzy odczuwają jej objawy? Ponieważ zmysły takie jak wzrok i słuch odbierają, że ciało się porusza, zaś błędnik nie rejestruje żadnych konkretnych ruchów – sygnały wysyłane przez różne elementy organizmu są sprzeczne. To wpływa na pobudzenie nerwu błędnego oraz ośrodka w mózgu nazywanego ośrodkiem wymiotnym. W efekcie odczuwa się zawroty głowy, senność, nudności, a czasami zaczyna się wymiotować.
Chorobą, która wymaga leczenia, jest ostre zapalenie ucha wewnętrznego, czyli zapalenie błędnika. Objawia się zaburzeniami równowagi, zawrotami głowy, oczopląsem, nudnościami i znacznie podwyższoną temperaturą. U większości chorych pojawia się ostry ból ucha, ale ten symptom może w ogóle nie występować. Najczęściej zapalenie błędnika spowodowane jest przedostaniem się wirusów, grzybów, pierwotniaków lub bakterii wywołujących ospę wietrzną, odrę, różyczkę, grypę, świnkę albo toksoplazmozę do części ucha wewnętrznego.
Problemy z równowagą obserwuje się m.in. w przebiegu choroby Meniere’a. Schorzenie powoduje gromadzenie się nadmiernej ilości płynu w błędniku, co prowadzi do wzrostu ciśnienia w uchu. Chory odczuwa nagłe szumienie w uszach, zawroty głowy, ma problem z dokładnym słyszeniem, może wymiotować, czasem da się u niego zaobserwować oczopląs. Objawy ustępują równie szybko, jak się pojawiły, zazwyczaj pozostaje tylko poczucie zaburzenia równowagi. To ostatnie utrzymuje się nawet przez kilka dni. Ważne, aby po wystąpieniu takich symptomów skonsultować się ze specjalistą, ponieważ choroba Meniere’a może prowadzić do stałego pogorszenia słuchu.
Jeśli przyczyna choroby jest znana, wdraża się leczenie przyczynowe. Jeżeli zaś nie wiadomo, z czego wynika problem z błędnikiem, stosuje się farmakoterapię objawową. W przypadku starczych zanikowych zmian skuteczna okazuje się rehabilitacja wspomagana leczeniem farmakologicznym.
