Odra to wysoce zaraźliwa choroba, która zaczęła powracać. Chorują dzieci, ale też dorośli. Dla kogo odra jest szczególnie niebezpieczna, jak można się nią zarazić, i jak chronić się przed zachorowaniem? Wyjaśniamy.
Z tego artykułu dowiesz się:
Odra to wirusowa choroba zakaźna wywoływana przez wirusy z rodzaju Morbillivirus. Szczyt zachorowań zwykle przypada w naszym klimacie późną zimą oraz wiosną. Od wprowadzenia obowiązkowych szczepionek przeciw odrze w 1975 roku, liczba przypadków odry w Polsce zaczęła znacząco spadać. W tym czasie wiele osób zdążyło zapomnieć, jak poważna jest to choroba i jakie może dawać powikłania.
Przed wprowadzeniem szczepień odra była główną przyczyną śmiertelności dzieci na całym świecie. Niestety, w 2017 roku zaczęła znacząco rosnąć liczba stwierdzonych przypadków choroby. W ciągu ostatnich lat w Polsce liczba zachorowań kształtowała się następująco:
Po znacznym wzroście liczby przypadków odry w 2019 roku liczba zachorowań znów zaczęła spadać i w 2020 roku zgłoszono w Polsce 29 przypadków odry. W 2021 roku było 13, w 2022 r. – 27, a w 2023 r. – 36 przypadków zgłoszonych do stacji sanitarno-epidemiologicznych. Od początku 2024 roku do końca lipca w Polsce zanotowano 246 zachorowań na odrę, co stanowi bardzo duży i niepokojący trend wzrostowy.
Odra to choroba przenoszona drogą kropelkową i powietrzną. Zarazić się można poprzez kontakt z wydzielinami z nosa i gardła (gdy osoba zarażona kicha lub kaszle; po wytarciu nosa chusteczką dotyka dłonią klamki lub innych powierzchni). Na powierzchniach (klamkach, przyciskach windy, uchwytach w autobusie, poręczach) wirus utrzymuje się do 2 h, a w powietrzu — do kilku godzin.
Osoba chora na odrę zaraża już 4 dni przed wystąpieniem objawów. Okres zarażania trwa do około 4 dni od wystąpienia wysypki. Dlatego choroba jest wysoce zakaźna i tak łatwo i szybko się rozprzestrzenia.
Na odrę narażone są zwłaszcza dzieci i dorośli nieszczepieni, ale też osoby z obniżoną odpornością. Zwiększone ryzyko zarażenia występuje wśród pracowników przychodni, szpitali, sanatoriów, punktów pobrań materiału laboratoryjnego i innych ośrodków medycznych, a także placówek edukacyjnych (żłobków, przedszkoli, szkół, ośrodków terapeutycznych). Narażone na odrę są także osoby wyjeżdżające do krajów, gdzie aktualnie obserwuje się duże rozprzestrzenianie się tej choroby.
Do objawów odry należy:
Objawy te zaczynają rozwijać się stopniowo. Okres inkubacji objawów wynosi 8-12 dni. Po tym czasie pojawiają się pierwsze objawy odry: gorączka, katar, kaszel i zapalenie spojówek. Następnie pojawiają się tzw. plamki Koplika (występują one u 60-70% osób chorych na odrę). Są to białe plamki otoczone czerwoną obwódką, pojawiające się na błonie śluzowej policzków. Rumień plamisty (charakterystyczny dla odry) pojawia się około 2-4 dni od wystąpienia gorączki, w pierwszej kolejności na twarzy, za uszami i wzdłuż linii włosów, a następnie rozprzestrzenia się także na tułów, ręce i nogi. Utrzymuje się on 3-7 dni. Następnie zaczyna zanikać w takiej samej kolejności, w jakiej się pojawił. W tym czasie jeszcze może utrzymywać się gorączka (do 2-3 dni po ustąpieniu wysypki).
Zakażeniu odrą towarzyszą też cechy infekcji układu oddechowego, a szczególnie częstym powikłaniem u małych dzieci jest zapalenie ucha środkowego.
Lekarz może podejrzewać u chorego odrę na podstawie wywiadu i badania przedmiotowego. Aby potwierdzić rozpoznanie, wykonuje się badania laboratoryjne. Odrę można diagnozować z próbki krwi (oznaczając przeciwciała klasy IgM i IgG) lub wykonując badanie molekularne (PCR) poprzez wymaz z nosogardzieli. Badanie wirusologiczne w kierunku odry wykonać można także z próbki moczu.
Wysypka występująca w przebiegu odry jest czerwona, gruboplamista, która po kilku dniach zaczyna się łuszczyć. Występuje w sposób charakterystyczny – najpierw za uszami, następnie na twarzy oraz szyi. Potem rozprzestrzenia się na tułów i kończyny. Pojawienie się wysypki jest jednym z najbardziej typowych objawów odry.
Niestety, aktualnie nie ma leku celowanego na wirus wywołujący odrę. Stosuje się leczenie objawowe: odpoczynek, leki przeciwgorączkowe i profilaktykę odwodnienia, a także zaciemnienie pokoju (ze względu na światłowstręt). W niektórych przypadkach podaje się także witaminę A.
Odrębnym tematem jest leczenie powikłań odry. Gdy w jej przebiegu pojawią się wtórne zakażenia bakteryjne, w tym płuc lub ucha środkowego, potrzebny może okazać się antybiotyk. Jeśli pojawią się poważne objawy mogące świadczyć o wystąpieniu powikłań, często konieczna jest hospitalizacja.
Na najpoważniejszy przebieg odry narażone są dzieci poniżej 5 roku życia, a także dzieci z niedoborami odporności. Ryzyko ciężkiego przebiegu choroby wzrasta też u dzieci z niedoborami pokarmowymi (w tym z niedoborem witaminy A). Najczęstszym powikłaniem odry u dzieci jest zapalenie płuc.
Odra, chociaż kojarzona jest z chorobą wieku dziecięcego, dotyka także dorosłych, u których objawia się podobnie, jak u dzieci. Odra jest szczególnie niebezpieczna dla kobiet w ciąży, seniorów i osób chorujących przewlekle (w tym na choroby układu krążenia). U dorosłych, w przebiegu odry mogą wystąpić także drgawki oraz wysypka krwotoczna. Dla ciężarnych odra stanowi ryzyko poronienia, przedwczesnego porodu lub wykształcenia się wad u rozwijającego się w łonie matki dziecka.
Dlatego tak ważne jest, aby zweryfikować swój stan zaszczepienia.
Powikłania po przebyciu odry dotyczą aż 30-40% chorych. Mogą one dotyczyć dróg oddechowych, ale też innych narządów i układów.
Powikłania odry obejmują:
Powyższe powikłania wskazują, jak ważna jest diagnostyka i leczenie odry, a przede wszystkim ochrona przed zachorowaniem.
Wirus odry jest tak groźny, gdyż jest wysoko zaraźliwy. Może wywołać chorobę o ciężkim przebiegu, z możliwością pojawienia się niebezpiecznych dla zdrowia i życia powikłań. Stwarza poważne zagrożenie zwłaszcza dla osób niezaszczepionych oraz z chorobami przewlekłymi, mogąc wywołać trwałe uszczerbki na zdrowiu. Przed wprowadzeniem obowiązkowych szczepień odnotowywano wiele przypadków śmierci z powodu powikłań odry.
Najskuteczniejszym sposobem zmniejszenia ryzyka zachorowania na odrę są szczepienia przeciw odrze. Aby zapobiegać zachorowaniu, warto stosować też podstawowe zasady higieny, takie jak mycie rąk po każdym kontakcie z powierzchniami przestrzeni publicznych oraz unikanie dotykania rękoma okolic oczu, nosa i ust.
Po przechorowaniu odry ryzyko ponownego zarażenia jest minimalne. Aby mieć pewność ochrony, najlepiej skonsultować się z lekarzem. Może się bowiem zdarzyć tak, że utraci się odporność na odrę. Bywa tak zwłaszcza u osób z niedoborami odporności, chorujących przewlekle i przyjmujących leki osłabiające układ odpornościowy.
Szczepienia przeciwko odrze zapewniają bardzo wysoką, aż 98-99% ochronę przed zachorowaniem. Szczepionka przeciw odrze została wprowadzona w Polsce w 1975 roku w ramach Programu Szczepień Ochronnych koordynowanego przez Światową Organizację Zdrowia WHO. W naszym kraju obecnie jest to szczepionka skojarzona przeciw 3 chorobom: odrze, śwince i różyczce (szczepionka MMR).
W Polsce aktualnie szczepienia dzieci dwoma dawkami przeciw odrze są obowiązkowe i bezpłatne. Pierwszą dawkę szczepionki w naszym kraju podaje się dzieciom w 13-15 miesiącu życia. Druga dawka szczepionki podawana jest w 6 roku życia.
W obserwacji badaczy z Uniwersytetu Medycznego w Warszawie, z 84 dzieci hospitalizowanych z powodu odry, zaszczepionych było tylko 5 małych pacjentów. 79 dzieci leczonych szpitalnie było niezaszczepionych (28 z nich było w wieku poprzedzającym pierwszą dawkę szczepionki).
Osoby dorosłe również mogą przyjąć szczepionkę MMR, o ile dotychczas nie były szczepione. Podaje się w takich przypadkach 2 dawki szczepionki w odstępie 4 tygodni. Szczepionki nie podaje się kobietom w ciąży.
Szczepienie dla dorosłych zalecane jest zwłaszcza osobom z grup ryzyka, w tym pracującym w miejscach o szczególnie dużym narażeniu na odrę. Mając choroby przewlekłe lub przy braku pewności, czy przechorowało się odrę w dzieciństwie (dotyczy to osób urodzonych przed 1975 rokiem) warto skonsultować z lekarzem możliwość doszczepienia.
Konsultacja merytoryczna: lek. Ireneusz Markowski
Dyrektor Medyczny POLMED
Informacja:
Artykuły opublikowane na stronie POLMED Zdrowie, nie pełnią funkcji konsultacji medycznej ani nie wyrażają opinii specjalistów i lekarzy. Prezentowane treści stanowią ogólne wskazówki i nie mogą być traktowane jako wyznacznik przy podejmowaniu decyzji dotyczących modyfikacji diety lub terapii, nawyków lub określaniu zmiany dawkowania leków oraz innych substancji leczniczych. Przed podjęciem działań, które mogą wpłynąć na Twoje życie, zdrowie lub samopoczucie, skonsultuj się z lekarzem lub specjalistą.
Wydawca nie ponosi odpowiedzialności za ewentualne konsekwencje, wynikające z wykorzystania porad i informacji zawartych na stronie, bez wcześniejszej konsultacji z profesjonalistą.
Plamki, błyski, paproszki czy muszki pojawiające się przed oczami przeważnie są zupełnie niegroźne, ale czasami mogą świadczyć o poważnej chorobie. Jakie są przyczyny występowania zmian w polu widzenia i czy da się je wyleczyć? Kiedy warto te objawy skonsultować z lekarzem?
Krztusiec to ostra, bakteryjna choroba zakaźna układu oddechowego, która charakteryzuje się między innymi napadami silnego kaszlu. Choć chorobie można zapobiegać dzięki szczepieniom, w ostatnich latach dochodzi do wyraźnego wzrostu zachorowalności, zwłaszcza wśród osób dorosłych. Wyjaśniamy. jak można zarazić się krztuścem i kto powinien poddać się szczepieniom ochronnym.
Krwotoki z nosa są powszechne – bez względu na wiek i płeć. Mogą być wynikiem urazu, lub stanu chorobowego. Jakie są inne przyczyny? Co zrobić w razie krwawienia? Kiedy krwotoki powinno się skonsultować z lekarzem?