Rak gruczołu krokowego (inaczej rak prostaty lub rak stercza) to jeden z najczęściej występujących nowotworów u mężczyzn (najczęstszy nowotwór złośliwy u mężczyzn w Unii Europejskiej).
Raka prostaty co roku diagnozuje się u ponad 15 tys. mężczyzn w Polsce, a wskaźnik umieralności sięga nawet 50 proc. Z powodu tego nowotworu co roku umiera ponad 5 tys. mężczyzn w Polsce.
Polska jest jednym z niewielu państw, w których zachorowalność i umieralność na nowotwór gruczołu krokowego wzrasta. Choroba jest późno wykrywana, m.in. dlatego, że mężczyźni ignorują wczesne objawy nowotworu i nie przeprowadzają zalecanych badań przesiewowych.
Główne czynniki ryzyka
Obciążenie rodzinne
Dziedziczna postać nowotworu pojawia się w młodym wieku i dotyka członków tej samej rodziny. Odpowiada za około 30-40% nowotworów prostaty wśród osób poniżej 55 roku życia (5-10% ogólnej liczby przypadków). Mężczyzna, który ma jednego bliskiego krewnego z rakiem gruczołu krokowego, na przykład ojca lub brata, jest dwa razy bardziej narażony na zachorowanie na dziedziczną formę raka prostaty, a jeśli dotyczy to dwóch bliskich męskich krewnych, ryzyko zachorowania wzrasta pięciokrotnie.
Otyłość, niezdrowy tryb życia i dieta bogata w nasycone tłuszcze pochodzenia zwierzęcego
warto wprowadzić do diety tłuszcze nienasycone (np. ryby), warzywa i owoce (bogate w witaminy i antyoksydanty) oraz składniki diety zawierające witaminy E, D czy beta-karoten. Ważne też są produkty zawierające selen, retinoidy i izoflawony, takie jak zboża, ryby i skorupiaki. Według najnowszych badań szczególnie wskazane jest spożywanie pomidorów i ich przetworów, gdyż są one bogate w likopen – antyoksydant – pomaga chronić komórki gruczołowe prostaty przed szkodliwym wpływem czynników rakotwórczych, a także zapobiega ich nieprawidłowym przemianom i rozrostowi.
Narażenie na androgeny (męskie hormony płciowe)
badania pokazują zależność pomiędzy rozwojem nowotworu a produkcją testosteronu – zaburzenie gospodarki hormonalnej i nadprodukcja testosteronu może skutkować rozrostem stercza i teoretycznie rakiem.
Ryzyko zachorowania na raka gruczołu krokowego rośnie z wiekiem.
Nowotwór ten bardzo rzadko ujawnia się przed 40. rokiem życia. Większość zachorowań występuje około 65-70 roku życia. Ponad połowa chorych w momencie rozpoznania ma co najmniej 70 lat.
Objawy raka gruczołu krokowego:
- Rak prostaty przez długi okres czasu rozwija się bezobjawowo – od wystąpienia pierwszych zmian do ukształtowania się guza o objętości 1 ml mija około 10 lat.
- W pierwszym stadium nowotwór ogranicza się do gruczołu krokowego i daje podobne objawy jak łagodny rozrost gruczołu krokowego:
- problemy z oddawaniem moczu – (częste oddawanie moczu, konieczność przerywania snu w celu oddania moczu, trudna do opanowania konieczność pilnego oddania moczu, uczucie niepełnego wypróżnienia po oddaniu moczu oraz oddawanie moczu wąskim strumieniem),
- zastój moczu w pęcherzu może prowadzić do zakażeń układu moczowego, co objawia się bólem przy oddawaniu moczu lub bólem podbrzusza,
- sporadycznie może pojawić się krwiomocz.
- Nowotwór bardziej zaawansowany miejscowo może wywoływać objawy związane z zajęciem sąsiednich narządów, takie jak bóle podbrzusza czy zaburzenia oddawania moczu i stolca.
- Rak prostaty, jak każdy nowotwór złośliwy, może tworzyć przerzuty do okolicznych węzłów chłonnych oraz do odległych narządów (cechą charakterystyczną tego nowotworu jest tworzenie przerzutów do kości; rzadziej przerzuty do płuc, mózgu i wątroby).
- W przypadkach zaawansowanych do najczęściej występujących objawów należy ból w okolicy kręgosłupa lędźwiowego (w dolnej części pleców – zwykle jest wynikiem przerzutów w tej części kręgosłupa), objawy ucisku rdzenia kręgowego, postępująca utrata masy ciała, narastające objawy związane z oddawaniem moczu (wymienione wyżej) oraz inne dolegliwości.
Badania profilaktyczne:
- lekarska ocena gruczołu krokowego palcem przez ścianę odbytnicy
- ocena poziomu antygenu sterczowego PSA w surowicy krwi
- ultrasonografia przez brzuszna lub – bardziej precyzyjna – ultrasonografia przez odbytowa
Po ukończeniu 50. roku życia badania należy wykonywać przynajmniej raz w roku. Jeśli choroba występowała w rodzinie, należy badać się regularnie już od 40. roku życia. Wcześnie wykryty rak prostaty jest uleczalny. Terapia w wielu przypadkach kończy się na wycięciu gruczołu bez konieczności stosowania hormonoterapii czy chemioterapii.