Infolinia 24/7: 58 775 95 99 / 801 033 200
Placówki medyczne
Cytomegalia to dość powszechna choroba wirusowa, która w większości przypadków ma bezobjawowy przebieg i nie prowadzi do poważniejszych powikłań. Jest jednak bardzo niebezpieczna dla osób z osłabioną odpornością i kobiet w ciąży, głównie ze względu na możliwe powikłania dla płodów i noworodków. Co wywołuje cytomegalię? Jak można się nią zarazić? Jakie są objawy i sposoby leczenia cytomegalii?
Cytomegalia to choroba, rozwijająca się w wyniku zakażenia wirusem cytomegalii (CMV – cytomegalovirus, HHV-5, czyli human herpes virus-5), należącym do rodziny ludzkich herpeswirusów. Jest to jeden z największych wirusów z dwuniciowym DNA (jego średnica sięga nawet 200 nm). Wirus ten występuje powszechnie na całym świecie, a jego jedynym rezerwuarem, a tym samym źródłem zakażenia, jest człowiek. Przenosi się on do organizmu między innymi przez płyny biologiczne, a jego transmisji sprzyjają duże skupiska ludzkie i nieprawidłowa higiena. Po przedostaniu się do organizmu, wirus atakuje między innymi leukocyty, limfocyty oraz fibroblasty. W przebiegu infekcji nasz układ odpornościowy wytwarza swoiste przeciwciała klasy IgM i IgG przeciwko wirusowi CMV, które pomagają zwalczyć chorobę. Niestety, wirus po zakażeniu pierwotnym przechodzi wewnątrz naszych komórek (obecny jest on przede wszystkim w komórkach gruczołów wydzielania wewnętrznego) w stan uśpienia (latencji) co sprawia, że przebycie infekcji CMV nie daje trwałej odporności i możliwa jest ponowna aktywacja wirusa. Dochodzi do niej najczęściej w momencie, gdy nasz układ immunologiczny jest osłabiony. Ponadto, szacuje się, że cytomegalowirus odpowiedzialny jest za nawet 2% zakażeń wrodzonych wśród noworodków.
Wirus cytomegalii jest obecny we wszystkich szerokościach geograficznych. Jego aktywność nie jest zależna od pór roku czy pochodzenia etnicznego nosicieli, co sprawia, że zakażenia tym patogenem są stosunkowo powszechne. Częściej zdarzają się one jednak w krajach o niskim statusie ekonomicznym. Statystyki wskazują, że na cytomegalię zachorowało co najmniej raz w życiu nawet 40-80% populacji światowej (ok. 40-60% w krajach wysokorozwiniętych i nawet powyżej 80% w krajach rozwijających się), jednak zakażenie w większości przypadków przebiega bezobjawowo.
Jak można zarazić się wirusem CMV? Do zakażenia dochodzi głównie poprzez płyny ustrojowe człowieka (m.in. ślina, krew, łzy, mocz, nasienie, mleko, wydzielina błon śluzowych pochwy czy szyjki macicy), w których wirus cytomegalii może utrzymywać się nawet do kilkunastu miesięcy od zarażenia. Większa obecność wirusa CMV w płynach ustrojowych obserwowana jest w trakcie infekcji pierwotnej (która ma miejsce zwykle w dzieciństwie) niż infekcji wtórnej, dlatego szczególnie wysoki odsetek osób po przebytym zakażeniu wirusem cytomegalii obserwuje się między innymi wśród dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym.
Możliwe jest także zakażenie płodu, czyli tzw. zakażenie wewnątrzmaciczne. Dochodzi do niego wskutek zakażenia pierwotnego u matki, kiedy transmisja wirusa z krwią przez łożysko jest wyjątkowo wysoka (ok.50% przypadków, a przy zakażeniu wtórnym mniej więcej 1% przypadków). Konsekwencje zakażenia wewnątrzmacicznego płodu są zależne w dużej mierze od tego, w którym trymestrze ciąży doszło do transmisji zakażenia (największe zagrożenie stanowi infekcja CMV w pierwszym trymestrze ciąży). Możliwe jest także zakażenie wirusem CMV noworodka w trakcie porodu siłami natury lub podczas karmienia piersią.
W przypadku choroby jaką jest cytomegalia, wyróżniamy trzy rodzaje zakażeń:
Cytomegalia to choroba wirusowa, która u osób z prawidłowo funkcjonującym układem immunologicznym (około 90% zakażonych), może mieć przebieg bezobjawowy lub skąpo objawowy. Czas trwania infekcji może wynosić od kilku dni, do nawet kilku tygodni.
U osób z osłabioną odpornością, a także u dzieci i osób starszych, może dojść do pojawienia się mało specyficznych objawów choroby, przypominających nieco te, obserwowane w przebiegu mononukleozy. Należą do nich:
Oprócz wspomnianych objawów chorobowych, u niektórych osób cytomegalia może powodować również wirusowe zapalenie wątroby, które objawiać się będzie żółtaczką, osłabieniem i dyskomfortem, odczuwanym w nadbrzuszu.
U pacjentów z upośledzonym układem odpornościowym (np. chorych na AIDS), przy zakażeniu wirusem cytomegalii może rozwinąć się:
Jeżeli chodzi o zakażenie wirusem cytomegalii, najpoważniejsze konsekwencje występują w przypadku infekcji u płodu, a także zakażeń okołoporodowych. Ich rodzaj i stopień zaawansowania zależą w dużej mierze od tego, w którym trymestrze ciąży miało miejsce zakażenie pierwotne kobiety. To właśnie zakażenie pierwotne jest obarczone zdecydowanie większym ryzykiem transmisji wirusa przez łożysko niż w przypadku jego reaktywacji i rozwoju infekcji wtórnej.
Przy zakażeniu CMV u kobiet w ciąży (zwłaszcza w pierwszym trymestrze ciąży)., znacząco wzrasta ryzyko obumarcia płodu i poronienia. Ponadto, po porodzie, u noworodka istnieje ryzyko wystąpienia objawów aktywnego zakażenia, przypominających sepsę. Z kolei cytomegalia u kobiet ciężarnych, zdiagnozowana w ostatnim trymestrze ciąży, zwiększa ryzyko rozwoju hipotrofii płodu oraz przedwczesnego porodu. U tych dzieci zdecydowanie częściej obserwuje się także przedłużającą się żółtaczkę. Pamiętajmy również, że do zakażenia może dojść w trakcie porodu siłami natury lub podzczas karmienia piersią, zwłaszcza wcześniaków lub dzieci z niską masą urodzeniową.
Uszkodzenia komórkowe, spowodowane przez namnażanie się CMV i związany z nim stan zapalny, mogą prowadzić do trwałych zmian w organizmie dziecka. Co ważne, znacząca część z nich nie jest widoczna w okresie noworodkowym, a ujawnia się dopiero w ciągu kolejnych miesięcy, nawet aż do ukończenia przez dziecko 2. roku życia.
Wśród najczęściej obserwowanych powikłań wrodzonej cytomegalii są:
W przypadku dzieci, u których do zakażenia doszło w okresie ciąży lub okołoporodowym, często konieczna jest specjalistyczna terapia, pozwalająca złagodzić odległe następstwa zakażenia wrodzonego (głównie ze strony ośrodkowego układu nerwowego). Warto mieć również na uwadze, że nawet u ponad 20% dzieci, u których nie wystąpiły wyraźne objawy zakażenia CMV w okresie poporodowym, w późnym dzieciństwie pojawił się niedosłuch lub głuchota. Z tego względu CMV uważa się za jeden z najczęstszych czynników, powodujących utratę słuchu u dzieci. Dużym wsparciem dla dziecka i rodziców jest współpraca z takimi specjalistami, jak fizjoterapeuci, psycholodzy i logopedzi.
Cytomegalia to choroba wirusowa, dlatego też przy zakażeniu CMV nasz organizm zaczyna produkować swoiste przeciwciała skierowane przeciwko wirusowi. W przypadku podejrzenia zakażenia u pacjentów, a także w ramach badań przesiewowych u kobiet ciężarnych, wykonuje się badania serologiczne, polegające na oznaczeniu poziomu przeciwciał przeciwko cytomegalowirusowi metodą ELISA, w klasie IgM i IgG. Materiałem niezbędnym do badania jest próbka krwi żylnej.
Badanie, pozwalające na wykrycie przeciwciał IgM i IgG anty-CMV, wykonać powinny wszystkie osoby, u których występują objawy, mogące wskazywać na zakażenie CMV, a także osoby, które miały kontakt ze zdiagnozowanym chorym (zwłaszcza, że objawy CMV często są mało specyficzne).
Ze względu na to, jakie konsekwencje niesie cytomegalia dla płodu, badania obowiązkowo wykonuje się u wszystkich ciężarnych w pierwszych tygodniach ciąży (zwykle lekarz zleca ich wykonanie na pierwszej wizycie położniczej, która powinna mieć miejsce przed 10. tygodniem ciąży), a następnie w okolicach 24.-26. tygodnia ciąży. By wykluczyć ewentualną aktywną infekcję, kobieta może zbadać się także jeszcze przed rozpoczęciem starań o dziecko.
Oprócz badań serologicznych, zaawansowana diagnostyka cytomegalii obejmuje także badania metodą RT-PCR, które pozwalają różnicować aktywną formę zakażenia od postaci utajonej. Mogą one być wykonywane także u kobiet ciężarnych, w celu określenia ryzyka transmisji przezłożyskowej.
Cytomegalia to choroba, której objawy mogą utrzymywać się nawet do kilku tygodni. U osób z prawidłowo funkcjonującym układem immunologicznym, ustępują one samoistnie. W ich przypadku, jedyną formą leczenia są środki, łagodzące poszczególne objawy, takie jak np. leki przeciwbólowe i przeciwzapalne, przeciwgorączkowe czy łagodzące ból gardła. Wskazana jest także lekkostrawna dieta.
U pacjentów z obniżoną odpornością, u których cytomegalia wywołuje cięższe objawy zakażenia, a także u dzieci z wrodzoną cytomegalią, stosuje się dodatkowo leki o działaniu przeciwwirusowym, wśród których najbardziej znany jest gancyklowir.
Z uwagi na fakt, iż zastosowanie leków przeciwwirusowych niesie za sobą ryzyko wystąpienia skutków ubocznych oraz to, iż większość z nich podaje się dożylnie, terapia wymaga pobytu w szpitalu. Czas jej trwania waha się od 2 do nawet 4 tygodni, w zależności od nasilenia objawów i indywidualnej reakcji organizmu na lek.
W przypadku choroby jaką jest cytomegalia, nawet włączenie terapii lekami przeciwwirusowymi nie powoduje całkowitej eliminacji wirusa, a jedynie zatrzymanie ostrej fazy infekcji. Wówczas wirus cytomegalii przechodzi w stan uśpienia, co w przyszłości niesie ryzyko reaktywacji.
Cytomegalia to choroba, w przypadku której nie jest dostępna trwała i skuteczna szczepionka. Z tego względu tak istotne jest, aby minimalizować ryzyko zakażenia. Podstawę stanowią tu:
Szczególną uwagę zwraca się na fakt, iż często nosicielami wirusa są małe dzieci. Ważne jest więc regularne mycie rąk nie tylko po zmianie pieluszki czy kontakcie ze śliną dziecka, lecz także po sprzątaniu zabawek czy karmieniu dziecka. Zasad tych powinny przestrzegać zwłaszcza kobiety w ciąży, u których nie stwierdzono obecności przeciwciał w klasie IgG, świadczących o przebytym zakażeniu pierwotnym. W ich przypadku zaleca się także unikać przebywania w takich miejscach, jak przedszkola czy żłobki, gdzie mamy do czynienia z dużymi skupiskami dzieci.
Konsultacja merytoryczna lek. Ireneusz Markowski
Dyrektor Medyczny POLMED
Bibliografia:
Grillowane potrawy często kojarzone są z wysoką kalorycznością oraz dużą zawartością tłuszczu. Z tego powodu osoby, będące na diecie, często z nich rezygnują. Zupełnie niepotrzebnie! Okazuje się bowiem, że istnieją zdrowe zamienniki grillowanych produktów. Z okazji zbliżającego się Międzynarodowego Dnia Grilla, przedstawiamy fit przepisy, po które sięgnąć mogą wszyscy, a zwłaszcza osoby, dbające o figurę.
