14 listopada obchodzimy Światowy Dzień Cukrzycy. Według danych podawanych przez WHO ( World Health Organization) już ponad 440 milionów ludzi na świecie choruje na cukrzycę i przypisywanych jest jej 1,6 miliona zgonów rocznie. Liczba przypadków cukrzycy wzrasta w przerażającym tempie. Międzynarodowa Federacja Diabetologiczna (International Diabetes Federation IDF) wraz ze Światową Organizacją Zdrowia szacują, iż rozpowszechnienie cukrzycy rośnie tak dramatycznie, że w 2035 r. może ona wynosić 592 mln osób, stąd niezbędne są natychmiastowe działania prewencyjne.
W 2018 r. w Polsce na cukrzycę chorował już co jedenasty dorosły, czyli 2,9 mln, z czego 1,3 mln mężczyzn i 1,6 mln kobiet. Największa liczba chorych jest w województwach śląskim i łódzkim, a najmniej w podlaskim i podkarpackim.
Światowy Dzień Cukrzycy, obchodzony na całym świecie w dniu odkrycia insuliny, ma na celu przypomnieć o ryzyku związanym z występowaniem przypadków cukrzycy i sposobom zapobiegania jej.
Cukrzycą nazywamy grupę chorób metabolicznych charakteryzującą się zwiększonym stężeniem glukozy we krwi zwanym hiperglikemią, które wynika z defektu wydzielania i działania insuliny. Z czasem przewlekła hiperglikemia może mieć wpływ na uszkodzenie lub niewydolność oczu, nerek, nerwów, serca i naczyń krwionośnych.
Przyczyna choroby i jej przebieg pozwala na rozróżnienie cukrzycy typu pierwszego i drugiego oraz cukrzycy ciężarnej. Przy cukrzycy typu 1 poziom cukru zwykle przekracza znacznie 300 mg/dl. Występuje ona na ogół u ludzi młodych oraz u dzieci. Spośród wszystkich chorych na ten typ choruje 15-20 proc. pacjentów. Jedynym możliwym leczeniem jest podawanie insuliny, właściwa dieta i wysiłek fizyczny. Cukrzyca typu 1 to choroba autoimmunologiczna, która rozwija się w wyniku błędu układu odpornościowego, niszczącego zdrowe komórki trzustki produkujące insulinę — hormon niezbędny do procesów metabolicznych. Cukrzyca powoduje znaczne jego deficyty, bądź zupełny brak. Ponieważ bez insuliny nie jesteśmy w stanie funkcjonować, osoby chorujące na cukrzycę typu 1 muszą przyjmować ją z zewnątrz w postaci zastrzyków lub pompy insulinowej.
Około 80-85 proc. wszystkich pacjentów z cukrzycą stanowią chorzy na cukrzycę typu 2. Dotyka ona współczesne społeczeństwa z powodu nadwagi i otyłości. Osoba chora na nią zwykle ma nadmierną masę ciała, jest mało aktywna fizycznie, a jej dieta obfituje w cukry proste i żywność przetworzoną. W trzustce u osób chorych zwykle następuje produkcja insuliny, ale albo jest jej zbyt mało, by mogła utrzymać właściwy poziom cukru we krwi, albo z powodu zjawiska określanego jako insulinooporność nie działa ona efektywnie. W tym typie cukrzycy objawy choroby są mało nasilone, a często nie występują one wcale. Najszybciej zauważalne jest częste oddawanie moczu i wzmożone pragnienie. Leczenie cukrzycy typu 2 zwykle polega na przyjmowaniu leków doustnych, choć część pacjentów po wielu latach choroby także rozpoczyna leczenie insuliną. Najważniejszym elementem leczenia cukrzycy typu 2 jest odpowiedni sposób odżywiania.
Najbardziej zróżnicowaną grupą cukrzyc są cukrzyce zwane cukrzycą wtórną. Stanowi ona 2-3 proc. wszystkich postaci cukrzycy diagnozowanych w Europie i Ameryce Północnej. O cukrzycy wtórnej typu 3 mówi się od niedawna. Pod tą nazwą kryją się zaburzenia gospodarki węglowodanowej, do których doprowadziły inne choroby istniejące wcześniej u pacjenta. Do cukrzycy wtórnej doprowadzić może:
Do grupy wtórnych cukrzyc zaliczane są także tak specyficzne postacie tych schorzeń, jak kilka rodzajów cukrzycy typu MODY i typu LADA. Typ LADA – to cukrzyca o podłożu autoimmunologicznym, dotykająca osoby dorosłe. Jest zbliżona do cukrzycy typu 1, ze względu na proces immunologiczny niszczenia komórek beta trzustki, który jednak zachodzi dużo wolniej niż w przypadku cukrzycy typu 1. Natomiast MODY – to rodzaj cukrzycy uwarunkowanej genetycznie, dotykający głównie osoby młodsze w wieku 15-35 lat bez nadwagi i otyłości. W swoim przebiegu przypomina ona cukrzycę typu 2, leczona jest lekami doustnymi, w rzadkich przypadkach wymaga terapii insuliną.
Terminem cukrzycy ciążowej określa się zaburzenia tolerancji glukozy, po raz pierwszy pojawiające się w okresie ciąży i spowodowane zmianami hormonalnymi, na które wpływ ma rozwój płodu. Dotyczą one od 4 do 12 proc. kobiet w ciąży. Cukrzyca ciążowa może być groźna zarówno dla matki, jak i dla dziecka. Wysoki poziom cukru we krwi matki wpływa bowiem na wysoki poziom glukozy we krwi dziecka. Z tego powodu musi on produkować więcej insuliny, co doprowadza do pojawienia się stanu określanego jako makrosomia lub hipertrofia wewnątrzmaciczna. Polega on na tym, że masa płodu przekracza normę i utrudnia poród naturalny, zwiększając ryzyko powikłań zarówno dla matki, jak i dla dziecka. Równie poważnym zagrożeniem jest też hipotrofia wewnątrzmaciczna, czyli zbyt mała masa płodu. Zbyt wysoki poziom cukru we krwi może być także przyczyną poronień. Z kolei do wad rozwojowych u dziecka kojarzonych z cukrzycą w ciąży należą:
Cukrzyca ta zwykle kończy się wraz z porodem, ale zwiększa ona ryzyko rozwinięcia się cukrzycy typu 2 w ciągu następnych lat.
Hipoglikemia, czyli niedocukrzenie, oznacza niski poziom cukru we krwi — poniżej 70mg/dl.
Jednak u niektórych chorych objawy niedocukrzenia mogą wystąpić przy innych wartościach. Hipoglikemia rozwija się stopniowo, wraz ze spadkiem poziomu cukru we krwi. Objawy niedocukrzenia z czasem ulegają nasileniu, prowadząc aż do śpiączki włącznie.
Hipoglikemia występuje najczęściej u osób cukrzycą typu 1 zwykle w trakcie intensywnego leczenia insuliną, choć może pojawić się także u osób, które nie są diabetykami.
Cukrzyca jest chorobą cywilizacyjną, ma charakter przewlekły. Powoduje ją niezdrowe odżywianie, wysokokaloryczna dieta, nadwaga, siedzący tryb życia, brak regularnej aktywności fizycznej oraz przewlekły stres. Cukrzyca typu 2. pojawia się najczęściej u osób dorosłych z nieprawidłową masą ciała, choć najważniejszym czynnikiem ryzyka jest obciążenie genetyczne. Jej ryzyko wzrasta u osób, u których nadmiar tkanki tłuszczowej gromadzi się w okolicy talii. Obwód pasa powyżej 80 cm u kobiet i powyżej 92 cm u mężczyzn świadczy o otłuszczonych organach wewnętrznych.
Do czynników predysponujących do cukrzycy zaliczamy:
Nagła utrata masy ciała zaobserwowana przy normalnym odżywianiu jest objawem charakterystycznym dla cukrzycy typu 1. Natomiast objawy w przypadku cukrzycy drugiego typu początkowo mogą być zupełnie niezauważalne, jednakże chorzy na nią mogą skarżyć się na:
Śpiączka cukrzycowa jest stanem bezpośredniego zagrożenia życia. Dochodzi do niej z powodu nadmiaru lub niedoboru glukozy najczęściej u osób z nieprawidłowo leczoną cukrzycą.
Śpiączka cukrzycowa występuje, gdy poziom glukozy we krwi spada do około 20 mg/dl. lub gdy przekracza 400 mg/dl. Osoba, u której zaobserwowano się objawy śpiączki cukrzycowej, powinna natychmiast zgłosić się po pomoc.
Powikłania cukrzycy dzieli się na wczesne, czyli ostre oraz późne, czyli przewlekłe. Do powikłań ostrych zalicza się:
Natomiast do przewlekłych powikłań cukrzycy należą zmiany w naczyniach oraz nerwach, których konsekwencją mogą być:
Ponadto niewłaściwie leczona cukrzyca osłabia układ odpornościowy, powodując uciążliwe, trudne do wyleczenia oraz często nawracające infekcje.
Leczenie pacjenta z cukrzycą powinno polegać na współpracy lekarzy rodzinnych i specjalistów. Dzięki właściwej edukacji zdrowotnej chory ma świadomość, że przy prawidłowym leczeniu ma szansę żyć tak długo, jak człowiek zdrowy. Dlatego też powinien dowiedzieć się od lekarza jak należy się odżywiać, jak przechowywać i brać leki, w jaki sposób mierzyć poziom cukru we krwi oraz zapobiegać niedocukrzeniom czy przewlekłym powikłaniom. Każdemu choremu jego lekarz wyznacza też jego indywidualne docelowe wartości cukru, lipidów i ciśnienia tętniczego.
Do podstawowych badań laboratoryjnych, które pozwalają wykryć podwyższony poziom glukozy we krwi, cukrzycę lub stany przedcukrzycowe, takie jak nieprawidłowa glikemia na czczo, czy też niewłaściwa tolerancja glukozy należą:
Światowy Dzień Cukrzycy przypomina o niezbędnych badaniach w kierunku cukrzycy. Jeśli nie występują objawy hiperglikemii, powinny być one przeprowadzane u każdej osoby powyżej 45. roku życia raz na 3 lata. Niezależnie od wieku badanie wykonuje się co roku u osób należących do grup ryzyka.
W przypadku istnienia wątpliwości co do rodzaju choroby, pomocne w sklasyfikowaniu cukrzycy jest stężenie peptydu C w surowicy.
Pacjentom, u których została zdiagnozowana cukrzyca typu 2 zaleca się wykonywanie badań, m.in. takich jak:
Dieta cukrzycowa polega na ograniczeniu poziomu węglowodanów prostych oraz tłuszczów w jadłospisie chorego. Wskazane jest natomiast zwiększenie ilości węglowodanów złożonych.
Dieta powinna być ustalana dla każdego chorego indywidualnie W przypadku otyłości podstawą jest redukcja masy ciała. Spożywanie posiłków musi być rozłożone równomiernie w ciągu dnia, a ich liczba powinna wynosić 5- 6 na dobę. Zawartość węglowodanów w diecie chorego powinna stanowić 50-60 proc. zapotrzebowania energetycznego. Zalecane jest spożywanie produktów pełnoziarnistych takich jak: otręby, pieczywo, kasze, warzywa oraz w ograniczonej ilości owoce.
Posiłki należy komponować tak, aby wymieniać składniki o wysokim indeksie glikemicznym na te o niskim indeksie. Udział energetyczny białek w diecie powinien wynosić 12-15 proc. przy czym stosunek białka zwierzęcego do białka roślinnego powinien wynosić co najmniej 1:1. Z kolei tłuszcze nie powinny stanowić więcej niż 30 proc. energii w diecie a tłuszcze nasycone jak smalec, masło, śmietana powinny stanowić mniej niż 10 proc ogółu energii.
Spożycie cholesterolu powinno zostać ograniczone do 200 mg na dobę, czyli podroby, jaja, sery żółte powinny zostać mocno ograniczone.
Zapotrzebowanie na witaminy i składniki mineralne u chorych na cukrzycę jest takie samo jak u osób zdrowych, ale należy spożywać więcej produktów bogatych w witaminy antyoksydacyjne. Nie poleca się spożywania alkoholu. Również ciastka, cukierki czy inne słodycze powinny być wyłączone z diety, choć dopuszczalne jest stosowanie sztucznych środków słodzących.
Cukrzyca typu 2 rozwija się pod wpływem zarówno czynników genetycznych, jak i stylu życia. Światowy Dzień Cukrzycy to dobra okazja żeby przypomnieć, że u osób otyłych, ryzyko pojawienia się cukrzycy typu 2 jest aż 7 razy większe w porównaniu z osobami szczupłymi. Aby zapobiec rozwojowi choroby, należy:
Organizacja Narodów Zjednoczonych uznała cukrzycę za niezakaźną epidemię. Na całe szczęście jest coraz więcej środowisk zainteresowanych jej tematem, dlatego też 14 listopada obchodzimy Światowy Dzień Cukrzycy mający na celu przybliżenie wiedzy o czynnikach ryzyka, objawach i metodach leczenia tej choroby.
Światowy Dzień Cukrzycy przypada 14 listopada w rocznicę urodzin odkrywcy insuliny, Fredericka Bantinga. Został on ustanowiony przez Międzynarodową Federację Diabetologiczną (International Diabetes Federation) w 1991 roku, w 70. rocznicę odkrycia tego hormonu. Dzięki dokonanemu przez Bantinga odkrycia insuliny cukrzyca, która była chorobą śmiertelną i nieuleczalną, stała się chorobą przewlekłą. Głównym celem akcji, jaką jest Światowy Dzień Cukrzycy, jest podniesienie świadomości społeczeństwa co do przyczyn, objawów, sposobu leczenia i powikłań związanych z tą groźną chorobą.
Konsultacja merytoryczna lek. Ireneusz Markowski
Dyrektor Medyczny POLMED
BIBLIOGRAFIA
Miażdżyca tętnic to przewlekła choroba tętnic. Zapadają na nią zazwyczaj osoby po 50. roku życia. Tym, co ją wywołuje, jest przede wszystkim bogata w zły cholesterol dieta i skorelowana z tym otyłość. W rozwoju zmian o charakterze miażdżycowym ważną rolę pełnią również klasyczne czynniki ryzyka, a wśród nich m.in.: podwyższone stężenie cholesterolu, wiek, nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, palenie papierosów, siedzący tryb życia, nadużywanie alkoholu, płeć, czynniki zapalno-zakaźne oraz stres. W sytuacji, gdy nie jest leczona, może doprowadzić np. do zawału serca albo do amputacji kończyn dolnych. Oprócz tego zwiększa ryzyko wystąpienia udaru mózgu. Jak można wykryć, leczyć i nie dopuścić do dalszego rozwoju tej podstępnej choroby?
